Morgunblaðið - 23.09.2006, Side 59

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 23. SEPTEMBER 2006 59
menning
Í SJÁLFU sér kemur það engum
við hvaða smekk tónlistargagnrýn-
andi hafi á tónlist. En ég verð samt
að segja að mér hefur alltaf fundist
sónatan eftir tékkneska tónskáldið
Janacek leiðinleg. Allt þar til ég
heyrði Peter Maté leika hana á
tónleikum í Salnum í Kópavoginum
á miðvikudagskvöldið. Túlkun hans
á þessu verki hafði að bera meiri
ljóðrænu og dýpt en ég hef áður
upplifað. Þetta er ákaflega trega-
full tónlist sem einnig er þrungin
reiði, og flestir píanóleikarar gera
svo mikið úr reiðinni að sónatan
verður óþægileg áheyrnar. Peter
nálgaðist tónlistina hinsvegar af
meira innsæi en maður á að venj-
ast og var leikur hans því einstak-
lega áhrifamikill. Þar fyrir utan
voru tæknileg atriði á hreinu,
hljómur píanósins var fallega lit-
ríkur og allar nótur á sínum stað.
Útkoman var óneitanlega listræn
opinberun.
Sömu sögu er að segja um þrjár
litlar tónsmíðar eftir Chopin, tvær
noktúrnur og eitt impromptu. Þar
var leikur Peters svo fágaður að
það var eins og maður væri í fínu
safni að virða fyrir sér óskaplega
fagrar postulínsstyttur. Á svipuð-
um nótum var sónata í A-dúr D.664
eftir Schubert, sem Peter túlkaði
af sannri andagift. Og 15 ung-
verskir bændasöngvar eftir Bartók
voru skemmtilega ólíkir innbyrðis.
Eitt íslenskt verk var á efnis-
skránni, en það var „Ballaða“ eftir
Hjálmar H. Ragnarsson. Ballaðan
er spennandi, nánast ofstopafull og
má segja að áheyrandanum gefist
varla tækifæri til að anda á meðan
hún er flutt. Peter útfærði hana
glæsilega, a.m.k. var tónlistin afar
safarík í meðförum hans.
Þrjú verk eftir Liszt voru á efn-
isskránni, tvær svokallaðar „trans-
cendental“ etýður og Mefistóvals-
inn. Etýðurnar eiga sér athyglis-
verða sögu, en þær voru í sinni
upphaflega mynd með allra fyrstu
verkum tónskáldsins. Þessi frum-
gerð þeirra var ósköp einföld og
minnti helst á fingraæfingarnar
eftir Czerny, en það var geðvondur
píanókennari. Czerny lét skapið
bitna á nemendum sínum með því
að semja milljón fingraæfingar,
hver annarri leiðinlegri. Svo
neyddi hann nemendur sína til að
æfa þær allar. Liszt var eitt af
fórnarlömbum hans. Mörgum árum
síðar umbreytti hann algerlega
etýðunum sem hann hafði samið
þegar hann var táningur og undir
áþján Czernys og gerði þær tækni-
lega afar erfiðar. Þá urðu þær líka
að ástríðufullum tónverkum þar
sem ofsinn var stundum svo djöful-
legur að það var eins og skrattinn
sjálfur hefði tekið sér bólfestu í
Czerny gamla.
Mefistóvalsinn, sem er hugleið-
ing um tiltekna senu í sögunni um
Fást, er í sama anda og Peter flutti
allar þessar tónsmíðar með glæsi-
brag. Ólíkt hinum prúða Vesselin
Stanev, sem hélt tónleika hér fyrir
skemmstu, tók Peter áhættur og
það gæddi músíkina réttu stemn-
ingunni. Útkoman var gríðarlega
mögnuð, enda æpti fólki af hrifn-
ingu. Er því óhætt að fullyrða að
innlegg Peters í íslenskt tónlistar-
líf, bæði með þessum tónleikum og
líka í gegnum tíðina, verði seint of-
metið.
Postulínsstyttur og
djöfullegar fingraæfingar
TÓNLIST
Salurinn í Kópavogi
Janacek: 1.X.1905 (Sónata); Chopin:
Noktúrnur op. 9 nr 2 og op. 15 nr. 1, Im-
promptu op. 29; Liszt: Etýður nr. 1 og 8
og Mefistóvals; Schubert: Sónata D.664;
Hjálmar H. Ragnarsson: Ballaða; Bartók:
15 bændasöngvar. Peter Maté lék á
píanó. Miðvikudagur 20. september.
Píanótónleikar
Jónas Sen
Snillingur Gagnrýnandi segir píanó-
leik Peters Maté listræna opinberun.
VIÐFANGSEFNI þessarar at-
hyglisverðu en sumpart gölluðu
myndar er svo sem ekki nýtt af
nálinni. Þeir sem séð hafa klass-
ískar kvikmyndir á borð við Bad-
lands eftir Terence Malick kannast
við handtökin: Hvað gerir kúrek-
inn þegar vestrið vantar? Svarið
hjá David Jacobson, leikstjóra
Niðri í Dalnum (Down in the Vall-
ey), er ekki svo ólíkt svarinu sem
Malick gaf fyrir rúmum þremur
áratugum. Maður bregður á leik
og býr til eigin kúrekaheim en
gallinn er sá að leikurinn getur
farið úr böndunum. Hér er það
Edward Norton sem leikur Harl-
an, mann sem segist vera frá Suð-
ur-Dakóta og hegðar sér og lítur
út eins og kúreki. Þegar myndin
hefst starfar hann hins vegar sem
bensínafgreiðslumaður í Los Ang-
eles og lítur vægast sagt út eins og
fiskur á þurru landi innan um
hraðbrautirnar, bílana og stálsleg-
ið steinsteypulandslagið sem teyg-
ir sig eins langt og augað eygir.
Harlan hittir unga stúlku, October
(Evan Rachel Wood) þar sem hún
er á leið niður á strönd ásamt vin-
um sínum og á einhvern sérkenni-
lega hátt verður hún samstundis
hrifin af þessum undarlega manni
sem er helmingi eldri en hún og
eiginlega hálf óraunverulegur í
sínu hátterni.
Í hönd fer kvikmynd sem er ætl-
að að segja heilmikið um banda-
rískan kúltúr og íkónógrafíu,
borgarlífið og stöðu karlmannsins í
veröldinni en reynist kannski full
metnaðarfull miðað við þau tæki
sem fyrir hendi eru. Persónan sem
Norton leikur er vissulega athygl-
isverð og býr yfir dýpt sem kallar
fram forvitni áhorfenda en sama
verður ekki sagt um alla aðra fleti
myndarinnar. Hinn harmræni
tragíski undirtónn sem knýr
myndina áfram er á köflum
klunnalegur og fyrirsjáanlegur.
Stundum hefur áhorfandinn á til-
finningunni að þótt myndin ætli
sér að koma mörgum skilaboðum á
framfæri hafi sum þau mikilvæg-
ustu týnst á miðri leið. Kostirnir
eru þó ýmsir. Norton stendur sig
vel að vanda og persónusköpun
October forðast þær gryfjur sem
maður átti jafnvel von á að sjá
hana falla í – kynþokkinn sem lögð
er áhersla á í upphafi víkur fyrir
sjálfstæðri persónu en þar skiptir
sannfærandi samband hennar við
föður sinn (David Morse) og bróð-
ur (Rory Culkin) umtalsverðu
máli. Þetta er mynd sem gerð er af
sjálfstæðum kvikmyndagerðar-
manni sem hefur metnað og gáfur
og ber því að mörgu leyti að fagna
henni. Á köflum hefði úrvinnsla
hugmynda þó mátt vera skýrari og
drifkraftinum beint í heildstæðari
farveg.
Heiða Jóhannsdóttir
Kúreki án vesturs
KVIKMYND
IIFF Háskólabíó
Leikstjórn: David Jacobson. Aðal-
hlutverk: Edward Norton, Evan Rachel
Wood, David Morse og Rory Culkin.
Bandaríkin, 125 mín.
Niðri í dalnum (Down in the Valley)

Kúrekinn Edward Norton og Evan
RachelWood í hlutverkum sínum.
Miðasala LA opin frá kl. 13–17 alla virka daga.
Samstarfsaðili:
F
í
t
o
n
/
S
Í
A
KARÍUS OG BAKTUS:
GUÐJÓN DAVÍÐ KARLSSON OG ÓLAFUR STEINN INGUNNARSON.
HÖFUNDUR: THORBJORN EGNER ÞÝÐANDI: HULDA VALTÝSDÓTTIR LEIKSTJÓRN:
ÁSTRÓS GUNNARSDÓTTIR TÓNLISTARUMSJÓN: 200.000 NAGLBÍTAR
LEIKMYND OG BÚNINGAR: ÍRIS EGGERTSDÓTTIR LÝSING: SVEINN BENEDIKTSSON
GERVI: RAGNA FOSSBERG
sígilt leikrit sem staðist
hefur tímans tönn!
Frumsýnt í dag á Akureyri – UPPSELT
Lau 23. sept kl. 14 UPPSELT, Frumsýning
Lau 23. sept kl. 15 UPPSELT
Sun 24. sept kl. 14 UPPSELT
Sun 24. sept kl. 15 UPPSELT
Lau 30. sept kl. 14 Aukasýning - í sölu núna!
Sun 1. okt kl. 14 UPPSELT
Sun 1. okt kl. 15 UPPSELT
Sun 1. okt kl. 16 UPPSELT
Sun 8. okt kl. 17 örfá sæti laus
Næstu sýningar: 15/10, 22/10
SÝNT Í RÝMINU. RÝMIÐ ER SAMSTARFSVERKEFNI LA OG
Sýningin tekur 25 mínútur í flutningi.
Lækkað miðaverð.
Sverrir Kristinsson, löggiltur fasteignasali
Einbýlishús óskast nú þegar
Æskileg staðsetning:
Garðabær, Seltjarnarnes eða Arnarnes.
Rétt eign má kosta allt að 150 millj.
Allar nánari upplýsingar veitir Sverrir Kristinsson.
Æskileg stærð 350-400 fm
Sverrir Kristinsson, löggiltur fasteignasali
Traustur kaupandi óskar eftir einbýlishúsi í Fossvogi.
Staðgreiðsla í boði.
Allar nánari upplýsingar veitir Sverrir Kristinsson.
EINBÝLISHÚS Í FOSSVOGI ÓSKAST -
STAÐGREIÐSLA