Morgunblaðið - 30.11.2006, Síða 28

28 FIMMTUDAGUR 30. NÓVEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
F
yrir rúmum tveimur
árum birti ég í þess-
um dálki Viðhorf þar
sem ég minntist á
viðbrögð sem ég fékk
við áætlun minni um nokkurra
mánaða ferðalag á eigin vegum.
Við fregnunum brást fólk oft með
því að spyrja mig hvort ég væri
ekki hrædd og kallaði mig ýmist
fífldjarfa eða brjálaða. „Hrædd
við hvað?“ spurði ég, og þá komu
vöflur á viðmælendur mína.
Karlkyns félagar mínir sem
hafa lagt upp í álíka ferðalög
hafa ekki fengið jafn dramatísk
viðbrögð. Hvers vegna? Þeir geta
ekki frekar en ég forðast rán,
óhöpp eða rútuslys. Þegar ég
spyr nánar út í þennan ótta, sem
ég á að hafa, kemur undantekn-
ingarlaust í ljós að hann hafi með
nauðganir að gera. (Þarna er
auðvitað horft fram hjá því að
körlum er líka hægt að nauðga.)
En staðreyndin er sú að það eru
ekkert meiri líkur á að mér verði
nauðgað í útlöndum en heima á
Íslandi. Nauðgarar eru yfirleitt
einhver sem þolandinn þekkir og
treystir og ég verð að játa að ég
þekki og treysti fleira fólki hér á
landi en í útlöndum.
Ég fékk mikil viðbrögð við Við-
horfinu frá konum sem höfðu eða
vildu ferðast einar. Þær voru
frústreraðar yfir þessum enda-
lausu viðvörunum og hvernig ótt-
inn við nauðgun er notaður til að
halda konum niðri.
Það er ekki nóg með að fólk
virðist halda að nauðganir séu al-
gengari í útlöndum heldur virðist
sem mörgum þyki innflytjendur á
Íslandi líklegri til að beita slíku
ofbeldi. „Þú veist þú ert rasisti
[…] þegar þú finnur til óstjórn-
legrar bræði þegar þú heyrir um
að útlendingur hafi nauðgað
konu, á meðan tíðar fréttir af af-
rekum alíslenskra nauðgara fara
að mestu framhjá þér án þess að
valda þér teljanlegu hugarangri,“
skrifaði bloggarinn Hnakkus á
www.hnakkus.blogspot.com. Við-
brögðin létu ekki á sér standa.
Hnakkus var sagður í engum
tengslum við veruleikann og því
fylgdu hryllingssögur af útlensk-
um ofbeldismönnum.
Í fyrsta lagi eru engar vís-
bendingar um að útlendingar
beiti ofbeldi frekar en Íslend-
ingar. Í máli Einars Skúlasonar,
framkvæmdastjóra Alþjóðahúss,
á málþingi um ábyrgð karla í um-
ræðu um kynferðisofbeldi sl.
helgi kom fram að innflytjendur
voru gerendur í 3% brota á hegn-
ingarlögum árið 2005. Það sama
ár voru innflytjendur hins vegar
4,6% af íbúum landsins. Í öðru
lagi er ekkert sem bendir til þess
að það sé verra að vera nauðgað
af útlendingi en Íslendingi.
Ég fæ ekki betur séð en þarna
sé það eignarrétturinn sem spilar
inn. Litið er á konur sem viðföng
og að íslenskir karlar eigi ein-
hvern meiri rétt en útlendingar
til íslenskra kvenna – hvort sem
það er til að giftast þeim eða
nauðga þeim.
Tilhneiging til að fordæma of-
beldi gegn konum í útlöndum og
loka augunum fyrir því sem á sér
stað í bakgarðinum hefur einnig
verið mér umhugsunarefni. Hvað
þýðir það t.d. þegar Egill Helga-
son talar um ofbeldi gegn konum
í múslimalöndum? Einmitt sami
Egill og hleypur upp til handa og
fóta þegar minnst er á að karlar
þurfi að taka ábyrgð í um-
ræðunni um ofbeldi gegn konum
á Íslandi.
Nýverið kvartaði Egill undan
því að Þórunn Sveinbjarnardóttir
alþingiskona hefði, með því að
hvetja karla til að mótmæla of-
beldi, sett hann sjálfan í sama
flokk og ofbeldismenn, bara af
því að hann er karl. „Hvað á ég
sammerkt með þeim mönnum
sem nauðga annað en að ég er af
sama kyni og þeir?“ spurði Egill.
Þetta er álíka og hvítir menn í
Bandaríkjum 19. aldar hefðu al-
farið hafnað því að tala gegn
þrælahaldi, þar sem þeir héldu
ekki þræla sjálfir.
Það er ekki tilviljun að karlar
eru oftast gerendur í kynferðis-
ofbeldismálum og konur oftast
þolendur. Þetta er hluti af kúgun
kvenna sem á sér margar birt-
ingarmyndir, t.d. í launamisrétti
og lágu hlutfalli kvenna í fjöl-
miðlum. Kúgun kvenna í útlönd-
um er af sama meiði og kúgun
kvenna á Íslandi, þótt auðvitað
sé staða kvenna í mörgum lönd-
um verri en hér.
Katrín Anna Guðmundsdóttir
gagnrýndi Egil á póstlista Fem-
ínistafélagsins og hann sendi þá
póstlistanum bréf sem jafnframt
hefur birst á Netinu. „Ég hef
aldrei viljað umgangast ofbeld-
ismenn, forða mér ef ég verð var
við eitthvað slíkt. Ég lifi lífi mínu
þannig að ofbeldi á þar engan
þátt. Það er besta aðferðin til að
vera á móti ofbeldi,“ segir í bréf-
inu. En hvað veit Egill hversu
margir þeirra karla sem koma í
þáttinn til hans eru ofbeld-
ismenn? Hann hefur ekki hug-
mynd um það frekar en hann
veit hvort þær fáu konur sem
hann talar við hafa orðið fyrir of-
beldi.
Ég verð að játa að ég öfunda
Egil af því að lifa lífi sínu þannig
að ofbeldi eigi þar engan þátt.
Konur hafa nefnilega ekki þetta
val. Þær sem ekki verða fyrir of-
beldi þurfa að búa við ógnina af
því og þær sem verða fyrir því
þurfa að bera skömmina sem
samfélagið þröngvar upp á þær.
Niðurstaða mín er að þegar
talað er um ofbeldi gegn konum í
múslimalöndum er litið á þær
sem viðföng og tilgangurinn er
ekki að vekja athygli á bágri
stöðu þeirra. Þvert á móti er
staða þeirra notuð í pólitískum
tilgangi til að sýna fram á að
múslimskir karlar séu villimenn,
því þeir fari svo illa með kon-
urnar sínar.
Konur eiga ekki að þurfa að
búa við ógn af ofbeldi og bar-
áttan má ekki vera einkamál
kvenna. Í sameiningu þurfum við
að taka valdið af ofbeldinu, m.a.
með því að setja ábyrgðina og
þ.a.l. skömmina þangað sem hún
á heima – hjá ofbeldismönn-
unum, sem oftast eru karlar.
Órækt í bak-
garðinum
» Litið er á konur sem viðföng og að íslenskirkarlar eigi einhvern meiri rétt en útlendingar
til íslenskra kvenna – hvort sem það er til að gift-
ast þeim eða nauðga þeim.
halla@mbl.is
VIÐHORF
Eftir Höllu Gunnarsdóttur
HÉR Á Íslandi höfum við um-
boðsmann barna, sem mér finnst
vera eitt af mikilvægari emb-
ættum okkar Íslendinga. Mér
finnst það embætti
vera frábært emb-
ætti. Umboðsmenn
eru snjallt fyrirbæri
en mega auðvitað
ekki vera of margir.
Til þess að hafa ekki
fleiri tugi eða hundr-
uð umboðsmanna þarf
að finna sér viðmið til
þess að forgangsraða
svo að umboðsmenn
missi ekki einfaldlega
marks. Umboðsmenn
þurfa þeir hópar sem
geta ekki varið sig
sjálfir, eða þær grundvall-
arhugmyndir sem ráðamenn eru
sammála um að þurfi sérstaka at-
hygli eða sérstakan talsmann. Að
þessu sögðu er augljóst að eitt
embætti vantar hér á landi, sem
væri nauðsynlegt, í ljósi umræðu
og atburða sem hafa átt sér stað á
undanförnum misserum: Umboðs-
mann náttúrunnar.
Hugmyndin um umboðsmann
náttúrunnar er engan veginn ný,
en þess þá heldur undarlegt að
henni skuli ekki hafa verið hrint í
framkvæmd. Það er tæpt ár síðan
Ríkisendurskoðun benti á nauðsyn
þess að stofna svona embætti. Ég
veit af tveimur sem hafa tekið
undir þetta í riti, þeim Hjörleifi
Guttormssyni og Kolbrúnu Hall-
dórsdóttur, bæði í kjölfar þessarar
brátt ársgömlu skýrslu sem var
fyrst og síðast áfellisdómur yfir
ríkisstjórn Sjálfstæðisflokks og
Framsóknarflokks, en skýrslan
var skrifuð til þess að skoða hvort
fylgt hefði verið eftir þeim skuld-
bindingum sem við undirgeng-
umst, með því að skrifa undir og
samþykkja samning um líf-
fræðilega fjölbreytni. En ég hef
ekki séð þess nein merki að rík-
isstjórnin hafi sinnt þessum rass-
skell með neinum brag, heilum
tólf árum eftir að við skrifuðum
undir samning þennan. Tólf ára
andvaraleysi. Tólf ára sof-
andaháttur. Tólf ára þjóð-
arskömm.
Til hvers?
Hvert væri hlutverk umboðs-
manns náttúrunnar? Jú, grund-
vallarhlutverk umboðsmanns
náttúrunnar væri að standa með
náttúrunni og gæta hennar á
hennar eigin forsendum. Þess ut-
an væru hin eig-
inlegu verkefni fjöl-
mörg.
Forgangsverkefni
umboðsmannsins
væri auðvitað að
hrinda í framkvæmd
okkar þjóðréttarlegu
skuldbindingum, eins
og gagnvart Kyoto-
bókuninni og gagn-
vart samningnum
um náttúrulega fjöl-
breytni. Það þarf
nefnilega að finna út
hvernig á að fram-
fylgja þessu, hverjir, hversu
hratt. Og í slíkri umræðu þarf
einhver að tala máli náttúrunnar.
Þess vegna þarf hún umboðs-
mann. Það þarf að fylgja því eftir
að hugsunin um náttúrulega fjöl-
breytni, um hina klassísku sjálf-
bæru þróun, verði yfir og allt um
kring, fléttuð saman við þá lög-
gjöf sem sett er auk þess sem
núverandi lög væru endurskoðuð,
bæði lög um orkunotkun og orku-
söfnun, lög um landbúnað, lög
um fiskveiðar og svo mætti svo
lengi, lengi telja. Verkefnin eru
ótalmörg og til að mynda væri
hægt að vísa til títtnefndrar
skýrslu Ríkisendurskoðunar fyrir
þá sem vilja sjá frekari útlistanir
á því sem gera þarf.
En hvað um umhverfisstofnun,
fiskistofu og fleiri stofnanir? Eig-
um við ekki allar stofnanir sem
eru að hugsa um umhverfið og
náttúruna? Jú, það má vera, að
einhverju leyti. Það er þó engin
stofnun sem hefur það hlutverk
fyrst og fremst að gæta að nátt-
úrunni og verja hennar hags-
muni, engin sem gætir þess að
náttúran njóti vafans. Þessu hlut-
verki er dreift á ábyrgðarsvið
margra ráðuneyta, á margar
stofnanir sem hver fyrir sig hef-
ur misjafnlega skýra ábyrgð
gagnvart náttúrunni og á nátt-
úrunni; margar hverjar fjalla
fyrst og fremst um atvinnu-
tengda starfsemi sem snertir
náttúruna, þá gjarna að öllu eða
einhverju leyti út frá hagsmunum
þeirra atvinnuvega sem nytja
náttúruna. Þess vegna þarf
stjórnsýslubreytingu og færslu
ábyrgðar. Umboðsmaður náttúr-
unnar þyrfti að fá öll þessi verk-
efni og öll þessi verkefni þurfa að
heyra undir hann. Hans hlutverk
er að standa með náttúrunni og
gæta hennar hagsmuna á hennar
forsendum.
Förum og gerum það!
Þetta horfir kannski allt til
betri vegar. Fleiri og fleiri hafa
verið að átta sig á þessu. Fleiri
átta sig á því að til þess að nátt-
úran eigi sér framtíð, til þess að
nátturan sigri, þá þarf að veita
henni rými og leyfa henni að gera
það á sínum forsendum. Fleiri
hafa fylkt liði sem stuðningsmenn
náttúrunnar. Við vinstri græn
höfum alltaf gert það, og nú er
fólk í öðrum flokkum farið að
tóna með okkur þennan söng.
Það er frábært. Það er gaman.
En það dugir ekki að skrifa undir
samninga. Það dugir ekki að
skrifa undir samning um líf-
fræðilega fjölbreytni og gera svo
ekkert í því. Það dugir ekki að
skrifa undir Kyoto-bókanir og
reyna svo að sækja um und-
anþágur í stað þess að fylgja
samningnum almennilega eftir.
Það dugir ekki að slá af stór-
iðjustefnu aftur í tímann.
Til þess að hrinda í fram-
kvæmd alvöru og staðfastri um-
hverfis- og náttúruverndarstefnu
sé ekki bara nóg að tala, heldur
þarf að framkvæma. Ég vil fram-
kvæma. Ég vil stofna og lögbinda
embætti umboðsmanns náttúr-
unnar og umhverfisins. Ég býð
þér að gera það með mér, með
okkur í Vinstri grænum. Förum,
og gerum það!
Umboðsmaður náttúrunnar –
Aðgerðir strax!
Gestur Svavarsson fjallar um
hugmyndir um umboðsmann
náttúrunnar
» Grundvallarhlutverkumboðsmanns nátt-
úrunnar væri að standa
með náttúrunni og gæta
hennar á hennar eigin
forsendum.
Gestur Svavarsson
Höfundur stefnir að öðru sæti í forvali
Vinstri grænna á laugardag.
TÆKNINNI fleygir fram.
Menn hafa ekki undan að tileinka
sér tæknina og þeim
verða í leiðinni á
mörg mistök sem
vænta má. Það þarf
að vinna mjög öt-
ullega að því að úti-
loka sem rækilegast
hvers kyns tæknivill-
ur því að sífellt koma
fram ný viðhorf og
svið þar sem borgar
sig að sniðganga slík-
ar villur að ekki sé
meira sagt.
Eitt nýtt svið og
æði mikilvægt hefur
nú bætzt við, og sem brýnt er að
ná tökum á, en það er tæknikunn-
átta í afbrotamálum.
Fyrrverandi þingmaður Sjálf-
stæðisflokksins var á sínum tíma
dæmdur í fangelsi fyrir samtals 22
lagabrot. Brotin voru margvísleg
og flókin: þjófnaður, meinsæri,
mútuþægni og skjalafals, raunar
fleiri en nöfnum tjáir að nefna.
Svo alvarleg voru brotin að þing-
maðurinn varð að láta af þing-
mennsku fyrir Sjálfstæðisflokkinn
í bili.
Árni Johnsen hefur nú upplýst
að öll þessi afbrot sín hafi verið
mistök tæknilegs eðlis. Af því geta
menn séð hversu þýð-
ingarmikið það er að
taka tæknina í þjón-
ustu sína þegar ein-
hverjum verður fóta-
skortur á hinum hálu
stígum réttvísinnar.
Tækni til að fela
stuld, dylja meinsæri,
afneita mútum og
falsa skjöl, allt með
nákvæmri kunnáttu.
Fyrir sauðsvartan
almúgann, sem styður
í einfeldni sinni fram-
gang réttlætisins,
hlýtur þetta að vekja margar
spurningar. Að vonum er spurt:
Var stórþjófnaðurinn á Símanum
mistök sem kenna má hinni gríð-
arlegu tækni sem blómstrar í því
fyrirtæki?
Þarf ekki að taka það mál föst-
um rannsóknartökum? Ef rétt
reynist er þá ekki ráð að setja
ránsmennina á ný í stöður sínar
svo að þeir fái nýtt tækifæri til
þess að ávinna sér traust?
Formaður Sjálfstæðisflokksins
hefur upplýst að flokkur hans sé
þeirri aðferð meðmæltur.
Engin tök eru á að rifja upp öll
þau ósköp, sem á hugann sækja,
þegar velt er fyrir sér óhöppum er
stafa af vankunnáttu í af-
brotatækni. Var t.d. sjötíu millj-
óna króna stuldurinn í Trygg-
ingastofnun ríkisins ekki tæknileg
mistök? Þarf það ekki rækilegrar
rannsóknar við og í framhaldi af
henni – ef á daginn kæmi að
tækninni væri um að kenna í
þessu sambandi – að setja konuna
í embætti sitt á nýjan leik og gefa
henni annað tækifæri eins og for-
sætisráðherra telur eðlilegt í slíkri
uppákomu? Sannarlega eru við-
horfin ný og forvitnileg.
Ný viðhorf
Eggert Haukdal fjallar um af-
brot og þingmennsku »Eitt nýtt svið og æðimikilvægt hefur nú
bætzt við, og sem brýnt
er að ná tökum á, en það
er tæknikunnátta í af-
brotamálum.
Eggert Haukdal
Höfundur er fyrrverandi
alþingismaður.