Morgunblaðið - 30.11.2006, Síða 40

|fimmtudagur|30. 11. 2006| mbl.is
staðurstund
Arnar Eggert Thoroddsen
fjallar um hljómsveitarkeppnina
GBOB eða Global Battle of the
Bands. » 41
af listum
Magni lofar snarbrjáluðum tón-
leikum í kvöld þegar hann, Dil-
ana, Toby og Storm syngja í
troðfullri Laugardalshöll. » 43
fólk
Tónlistinn þessa vikuna ber
merki um að jólin nálgast óð-
fluga. Jólaplötur eru í fyrsta og
sjötta sæti listans. » 43
tónlistinn
Kvikmyndagagnrýnanda þykir
lítið til hrollvekjunnar Pulse
koma og gefur henni eina
stjörnu. » 49
kvikmyndir
Pamela Anderson biður fjöl-
miðla um að sýna börnum sín-
um tillitssemi í umfjöllun þeirra
um skilnað hennar. » 51
fólk
Þ
að var engu líkara en
einhvers konar trú-
arathöfn væri að
hefjast í Kassa Þjóð-
leikhússins á þriðju-
dagskvöldið þegar blaðamaður leit
þar inn. Þrír leikarar stóðu á svið-
inu með lokuð augun og hlýddu á
seiðandi rödd leikstjórans Giorgos
Zamboulakis en þrjátíu manns
sátu í salnum og fylgdust með af
andakt. Daufur fuglasöngur
hljómaði í bakgrunni og hlaut að
vera mannanna verk því varla
væru aðrir fuglar aktívir á Íslandi
í lok nóvember. Auðvitað voru
þetta grískir fuglar eins og þeir
báðir leikstjórinn og leikmynda-
hönnuðurinn Thanos Vovolis sem
hingað eru komnir til að sviðsetja
Bakkynjur landa síns Evrípídesar;
þótt u.þ.b. 2.300 ár skilji á milli
þeirra hefur eðli mannskepnunnar
lítið breyst á þeim tíma. Einn leik-
arinn hafði orð á því við mig eftir
á að mest hefði komið sér á óvart
hvað þetta eldgamla leikrit væri
nútímalegt. Og kannski einmitt
þess vegna hefur Evrípídes notið
þess vafasama heiðurs um nokkurt
skeið að vera sagður mestur mód-
ernistinn og realistinn meðal
hinna þriggja stóru Grikkja (hinir
tveir: Æskýlos og Sófókles) og má
þó velta því fyrir sér hvort þar
með slíkri nútímatengingu sé fólg-
in nokkur upphefð.
Glata sakleysinu
Bakkynjurnar verða jóla-
frumsýning Þjóðleikhússsins í ár
og er miklu tjaldað til, auk þeirra
tveggja Grikkja sem þegar eru
nefndir hefur danskonan Erna
Ómarsdóttir tekið að sér að skapa
dansa og Atli Ingólfsson skapar
tónlist. Hópurinn sem var sam-
ankominn í Þjóðleikhúsinu þetta
kvöld var námskeiðshópur á veg-
um leikhússins sem notið hefur
þeirra forréttinda að fylgjast með
tilurð sýningarinnar, „glata þó
með því sakleysinu“, eins og Gi-
orgo orðaði það, því þá mun færra
koma þeim á óvart á frumsýning-
unni. Hann undirbjó leikarana
sína vandlega fyrir þetta fyrsta
stefnumót Evrípídesar við íslenska
áhorfendur; með handayfirlagn-
ingu til þess að ganga úr skugga
um að ekkert truflaði orkuflæðið
og að áran væri heil, „og til að
skapa þeim öruggt rými að vinna
í“, svaraði hann spurningu eins
áhorfandans sem vildi vita til
hvers hann gerði þetta. Einn leik-
arinn greip þetta á lofti og sagðist
ekki hafa hugmynd um hvers
vegna hann gerði þetta en „þetta
er mjög þægilegt og virkar vel á
mann“. Og víst lofuðu góðu þau
þrjú stuttu atriði sem leikararnir
sýndu áhorfendum; engu var lík-
ara en þeir féllu í hálfgerðan trans
eftir handayfirlagningar leikstjór-
ans og þyrftu aðstoð hans til að
snúa til baka frá heimi goð-
sögulegra stærða þegar atriðunum
lauk.
Besti leikstjórinn
Bakkynjurnar eru magnað leik-
rit og í anda grískra harmleikja
lýsir það ofmetnaði mannsins
gagnvart guðunum og hversu
herfileg refsing hverjum þeim er
búin sem storkar almættinu. Guð-
inn Díonýsos er kominn til borg-
arinnar Þebu þar sem hinn ungi
konungur Penþeifur hefur lýst
guðinn ómerkan og til að sýna
vald sitt og beygja manninn í duft-
ið ærir guðinn konur borgarinnar
svo þær hlaupa á fjöll viti sínu
fjær og eftir að hafa niðurlægt
konunginn með því láta hann
klæðast kvenfötum endar hann líf
sitt fyrir hendi móður sinnar sem
rífur hann í tætlur ásamt kyn-
systrum sínum í þeirri trú að hann
sé óargadýr. Áhrifarík frásögn
þjónsins á drápi konungsins rifjaði
upp þá lýsingu á grískum harm-
leikjum að þar gerðist allt bita-
stætt utan sviðsins og púðrinu
væri öllu eytt í að segja frá því.
Þá væri betra að sviðsetja aksjón-
ina og sleppa talinu. Þessi amer-
íska aksjónkenning hrundi eins og
spilaborg frammi fyrir þeirri stað-
reynd að besti leikstjórinn er
ímyndunarafl áhorfandans sjálfs
og til að virkja hann þarf ekki
nema þrennt; góðan texta, góðan
leikara og (góðan) áhorfanda.
Þótt varla sé hægt að tala um
að ljóstra upp söguþræði 2.300 ára
gamals leikrits þá er þó ýmislegt
sem rétt er að leyfa áhorfendum
að njóta óspillts þegar kemur að
frumsýningu.
Nútímalegt leikrit
„Vinna mín í leikhúsinu beinist
að því að gera sýninguna að
reynslu fyrir áhorfendur. Hvort
reynslan er góð eða slæm skiptir
engu máli,“ segir leikstjórinn og
bætir því við að þótt mennirnir
séu að 99,9 hundraðshlutum eins í
eðli sínu sé nær ávallt einblínt á
þetta 0,1 prósent sem skilji þá
hvern frá öðrum. „Mín vinna snýst
um að leggja áherslu á hið sam-
mannlega.
Bakkynjurnar eru leikrit um
sjálfsmynd mannanna og hversu
tilbúnir þeir eru til að breyta hug-
myndum sínum um sjálfa sig
frammi fyrir nýjum og breyttum
heimi. Í þeim skilningi er þetta
mjög nútímalegt leikrit. Díonýsos
er ungur guð og tilbeiðsla hans er
að breiðast út. Konungur Þebu
gerir lítið úr honum og leyfir sér
að efast um guðlegan uppruna
hans. Díonýsos ákveður að heim-
sækja Þebu og gera mönnum þar
ljóst hversu máttugur hann er. Í
fylgd hans eru Bakkynjurnar,
hópur kvenna sem stýrir blótum
og ástríðufullri tilbeiðslunni. Með
því að æra konur borgarinnar og
senda þær til fjalla lamar guðinn
samfélagið, án kvenna hrynur það
samstundis. Mín túlkun á verkinu
snýst m.a. um að sýna hvað gerist
þegar menn viðurkenna ekki hið
kvenlega í sjálfum sér og sam-
félaginu. Konungurinn safnar liði
hermanna til að ganga milli bols
og höfuðs á hinum óðu konum. Sú
ákvörðun verður honum að falli.“
„Það er mjög auðvelt að skilja
þetta leikrit út frá því hvernig við
tökum á móti því sem þekkjum
ekki og hversu fastheldin við erum
á úreltar hugmyndir okkar
sjálfra,“ sagði einn leikarinn við
mig í lokin, enn titrandi af átökum
sínum við hinn forna texta. End-
ursköpun og endurnýjun sam-
mannlegra gilda voru hugtök sem
ég tók með mér út í nóvember-
myrkrið.
Fall konungs og óðar konur
Morgunblaðið/Golli
Dramb Frá æfingu í Þjóðleikhúsinu á Bakkynjunum eftir Evrípídesí í leikstjórn Giorgos Zamboulakis.
Í Þjóðleikhúsinu standa
nú yfir æfingar á jóla-
verkefni hússins,
Bakkynjunum eftir
Evrípídes. Hávar
Sigurjónsson leit inn á
kynningu sem leikhúsið
efndi til í fyrrakvöld.
havars@simnet.is