Morgunblaðið - 03.12.2006, Blaðsíða 40

40 SUNNUDAGUR 3. DESEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
5. desember 1976: „Þá krefst
ASÍ-þing þess, að teknar
verði að nýju upp fullar vísi-
tölubætur á laun, þó þannig,
að prósentuhækkun komi á
láglaun en krónuhækkun á
hærri laun. Rétt er að minna
á í þessu sambandi, að það
var vinstri stjórnin, sem af-
nam vísitölubindingu launa
vorið 1974. Þótt ASÍ-þing
hafi þannig að nokkru við-
urkennt nauðsyn þess, að
kjör hinna lægst launuðu
verði bætt umfram aðra er þó
ljóst af ályktun þingsins, að
aðrar stéttir innan ASÍ vilja
fylgja fast á eftir.“
. . . . . . . . . .
30. nóvember 1986: „Það var í
skugga síðari heimsstyrjald-
arinnar, sem Íslendingar
stofnuðu lýðveldi. Þá höfðu
Bandaríkjamenn tekið við
vörnum landsins af breska
hernámsliðinu. Bandaríska
liðið kom hingað samkvæmt
samningi Breta, Bandaríkja-
manna og Íslendinga 1941 og
hvarf héðan samkvæmt
Keflavíkursamningnum frá
1946. Sama ár og hann var
gerður varð Ísland aðili að
Sameinuðu þjóðunum. Þegar
sú ákvörðun var tekin, vafðist
það enn fyrir íslenskum
stjórnmálamönnum, hvort
ákvæði sambandslaganna frá
1918 um „ævarandi“ hlutleysi
væri enn í gildi; töfðu umræð-
ur um það fyrir aðild Íslands
að Sameinuðu þjóðunum.
Lokaskrefið frá gömlu hlut-
leysisyfirlýsingunni var tekið
1949, þegar Íslendingar gerð-
ust stofnaðilar Atlantshafs-
bandalagsins.“
. . . . . . . . . .
Desember 1996: „Á nokkrum
undanförnum mánuðum hef-
ur það hins vegar gerzt, að til
eru að verða tvær stórar ein-
ingar í sjávarútvegi við Djúp.
Annars vegar nokkur fyr-
irtæki, sem eru að renna
saman undir nafninu Básafell
og samningar hafa tekizt um.
Hins vegar standa nú yfir
viðræður um myndun eins
stærsta sjávarútvegsfyr-
irtækja landsins með afla-
heimildir, sem nema mundu
um 16 þúsund þorskígildis-
tonnum. Þær viðræður hafa
ekki leitt til endanlegrar nið-
urstöðu en mikilvægt er fyrir
Vestfirðinga, að svo verði.
Reynsla undanfarinna ára
sýnir, að stórar einingar í
sjávarútvegi tryggja þann
sveigjanleika og þá hagræð-
ingu sem þarf til þess að
reksturinn gangi vel. Slíkar
einingar hafa ekki orðið til á
Vestfjörðum fyrr en nú.
Ósagt skal látið hvað veldur
en það er tæpast tilviljun, að
skriður kemst á þessa þróun
með batnandi samgöngum á
norðanverðum Vestfjörðum
vegna opnunar Vest-
fjarðaganganna.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
MERKILEGUR ÁRANGUR
Í Morgunblaðinu í gær birtistfrétt, sem byggð er á könnunCapacent Gallup fyrir Lýð-
heilsustöð, um reykingar. Þar kemur
fram, að 18,8% fólks á aldrinum 15–89
ára reykja daglega. Í könnun, sem
gerð var árið 1991, var þessi sama
tala 30%. Í könnuninni kemur einnig
fram, að reykingar eru algengastar í
aldurshópunum 20–29 ára og 50–59
ára. Síðastnefndi hópurinn er aug-
ljóslega þeir, sem hafa orðið eins kon-
ar eftirlegukindur í reykingum. Þeim
hefur ekki tekizt að hætta, þótt marg-
ir þeirra hafi áreiðanlega reynt það.
Sá árangur, sem hér hefur náðst í
að koma í veg fyrir að ungt fólk byrji
að reykja og í að fá aðra til að hætta
að reykja, er stórkostlegur. Það ligg-
ur við að það megi búast við að Ísland
geti orðið reyklaust land, þegar kom-
ið er lengra fram á þessa öld og að
öskubakkar verði þá jafn fátíðir og
hrákadallar fyrri ára eru nú. Þeir eru
horfnir.
Þessi árangur er svo merkilegur að
það væri full ástæða til að líta yfir
farinn veg og fara ofan í saumana á
því, hvernig þetta hefur tekizt.
Kannski má finna í herferðum gegn
reykingum síðustu áratugi aðferðir
til að draga úr drykkju áfengis. Hvað
svo sem sagt er um „vínmenningu“ er
ástæða til að berjast markvisst gegn
drykkju, ekki sízt meðal ungs fólks.
Og ekki sízt ástæða til að vekja at-
hygli á því nú, svo skömmu fyrir jól.
Það eru margir Íslendingar, sem eiga
ömurlegar minningar um jól með
áfengi.
Í Morgunblaðinu í gær birtust við-
töl við þrjár konur, sem allar starfa
hjá SÁÁ. Valgerður Rúnarsdóttir,
læknir á Vogi, segir í samtali við
Morgunblaðið:
„Það eiga líka margir fullorðnir
sárar minningar um að hafa eyðilagt
jólin fyrir börnum sínum og sjálfum
sér vegna áfengis- og vímuefna-
neyzlu.“
Inga Hansdóttir sálfræðingur seg-
ir:
„Drykkja hefur mikil áhrif á börn,
bæði á jólum og á öðrum tímum.
Þessar afleiðingar eru oftast slæmar,
þótt ýmsir einstaklingar komi ekki
illa út úr uppeldi hjá alkóhólistum.
Samskiptin innan fjölskyldunnar
geta orðið brengluð, börnin fara að
taka á sig ábyrgð, sem er ekki við
hæfi og þau hafa kannski ekki eðlileg-
ar fyrirmyndir. Þess vegna eiga börn
alkóhólista oft erfitt með að fóta sig í
samböndum síðar á lífsleiðinni. Al-
mennt fylgir því mikil streita að hafa
alkóhólista inni á heimilinu, kvíði og
óöryggi – hvernig verður hann í dag?
Verður hann í lagi á jólunum?“
Og Þóra Björnsdóttir, hjúkrunar-
forstjóri á Vogi, segir:
„Það ætlar sér enginn, sem er
áfengissjúkur, að fara yfir strikið eða
verða öðrum til ama. En ef fólk er
veikt þá gerist það, hvort sem það eru
jól, hátíðisdagar eða bara venjulegar
helgar.“
Sígarettur eru eitur og fólk deyr
sannanlega af því að reykja, þótt
fæstir drepi aðra en sjálfa sig með
reykingum nema þá vegna óbeinna
áhrifa reykinga á annað fólk.
Áfengi er líka eitur. Það er hægt að
drekka sig til dauða en það er ekki
síður hægt að hafa banvæn sálarleg
áhrif á annað fólk með drykkju og þá
ekki sízt á maka og börn eða aðra í
nánasta umhverfi drykkjumannsins.
Áfengisdrykkja foreldris getur
haft áhrif á líf barna þess það sem eft-
ir er þeirra ævi. Áfengissýki er aug-
ljóslega arfgeng. Í raun og veru þarf
engar rannsóknir til að sanna það.
Við sjáum það allt í kringum okkar.
Og þeir sem bera þann arf í blóði sínu
eiga ekki að taka neina áhættu í þeim
efnum.
Við höfum náð stórkostlegum ár-
angri í því að draga úr reykingum.
Við þurfum að ná meiri árangri í því
að draga úr áfengisdrykkju.
Þeir sem hafa skipulagt aðgerðir
gegn reykingum á undanförnum ára-
tugum eiga meira en þakkir skildar.
Þeir sem eru að berjast gegn áfeng-
isdrykkju og annarri vímuefnaneyzlu
eiga að fá meiri stuðning.
F
yrir svo sem einum og hálfum ára-
tug voru miklar umræður í Banda-
ríkjunum um hnignandi efnahags-
veldi þeirra og að Japan mundi
snemma á 21. öldinni verða mesta
efnahagsveldi í heimi. Fyrir þessu
voru talin margvísleg rök, sem ekki verða tínd til
hér. Þessar umræður fóru ekki bara fram á vett-
vangi stjórnmála eða síðum dagblaða. Fræðimenn
við virta bandaríska háskóla skrifuðu bækur um
þessa framtíðarþróun, sem vöktu mikla athygli.
Fyrir nokkru var birt viðtal við einn þeirra fræði-
manna, Paul Kennedy, í brezka dagblaðinu Fin-
ancial Times og var augljóst að Kennedy átti erfitt
með að verja kenningar sínar frá þeim tíma.
Fyrir skömmu kom saman hópur diplómata og
sérfræðinga í gömlum kastala á Suður-Englandi,
Wilton Park, þar sem þeir báru saman bækur sín-
ar um það, sem fram undan væri á næstu árum og
áratugum í heimsmálum. Það var Winston S.
Churchill, sem átti hugmyndina að því að setja
þessa umræðu og rannsóknarstofnun á fót en
þýzkur flóttamaður í Bretlandi, sem kom henni á
laggirnar. Athygli vakti að Japan var nánast ekki
nefnt á nafn og er Japan þó orðið meira herveldi í
þeim hluta heims en flestir gera sér grein fyrir.
Japanir hafa hins vegar lent í ógöngum í efnahags-
málum, sem þeir eru rétt að byrja að komast út úr.
Öryggismál á Norður-Atlantshafi, sem við Ís-
lendingar erum uppteknir af um þessar mundir,
eða átökin í Miðausturlöndum eru ekki efst í blaði
í umræðum sem þessum.
Hins vegar er ljóst, að athyglin beinist meir og
meir til austurs, til Kína og Indlands og annarra
ríkja í Suðaustur-Asíu, þar sem framfarir í efna-
hagsmálum hafa orðið miklar.
Það er hægt að velta því fyrir sér, hvort Vest-
urlandabúar ofmeti efnahagslegan styrk Kína í
fyrirsjáanlegri framtíð með sama hætti og efna-
hagsveldi Japans var augljóslega ofmetið fyrir
einum og hálfum áratug. Kínverjar sjálfir virðast
fremur vilja draga úr þeirri mynd, sem dregin er
upp á Vesturlöndum af Kína, sem aðalstórveldi 21.
aldarinnar. Þeir segja, að þótt Kína sé stórveldi í
sínum heimshluta sé ríkið ekki orðið stórveldi á
heimsvísu. Þeir segja, að það sé einfaldlega of
snemmt að halda því fram, að valdamiðjan á
heimsbyggðinni sé að færast til austurs. Þeir
benda á þau gífurlegu vandamál, sem þeir eigi við
að etja vegna mannfjölda. Efnahagsleg og fé-
lagsleg vandamál séu enn mikil og gæði efnahags-
framfara í Kína séu enn takmörkuð. Þótt framfar-
ir séu miklar fylgi þeim mikill kostnaður í
umhverfismálum. Kínverjar benda líka á, að gæð-
unum sé misskipt í Kína. Þótt miklar framfarir
séu í austurhluta landsins eigi það sama ekki við
um vesturhlutann.
Indverjar fylgja fast á eftir Kínverjum í fram-
förum í efnahagsmálum en leggja mikla áherzlu á,
að efnahagslegur uppgangur á Indlandi byggist á
allt öðru en í Kína. Í Indlandi byggist vaxandi
efnahagsstyrkur á hátækniiðnaði. Í Kína á mikilli
framleiðslu með vinnuafli, sem kosti lítið.
Vesturlandabúar tala í umræðum sem þessum á
allt annan veg og sjá fyrir sér að Kína verði búið
að ná efnahagsstyrk Bandaríkjanna snemma á 21.
öldinni og tala reyndar um Bandaríkin sem þjóð,
sem kaupi vörur frá öðrum löndum fyrir peninga
annarra þjóða. Þeir líta einnig svo á, að það verði
óhugsandi fyrir hinar ríku þjóðir heims að keppa
við lönd eins og Kína, þar sem stóraukin fram-
leiðsla er keyrð áfram af vinnuafli, sem býr við lág
launakjör og telja raunar að það séu vísbendingar
um að lífskjarabatinn sé að stöðvast á Vesturlönd-
um um leið og tekjumunur og efnamunur aukist í
okkar heimshluta.
Það er jafnframt eftirtektarvert, að svo virðist
sem Rússar haldi sig til hlés og bíði eftir því að sjá
betur hvernig þróunin verði áður en þeir taki af-
stöðu. Þeir hlusta en segja fátt. Afstaða þeirra
sýnist vera sú, að þrátt fyrir miklar umræður um
aukinn efnahagsstyrk Kína og Indlands sjáist
þess hvergi merki, að þessi ríki hafi náð auknum
pólitískum áhrifum á heimsbyggðinni.
Hins vegar fer ekki á milli mála, að bæði Kín-
verjar og Indverjar hafa byggt upp mikinn hern-
aðarlegan styrk og sá styrkur ásamt auknu efna-
hagsveldi beggja ríkjanna hlýtur að leiða til
stóraukinna pólitískra áhrifa. Þannig er ljóst að
bandaríski sjóherinn er ekki lengur einráður á
Kyrrahafinu. Sjóherir bæði Japana og Kínverja
eru þar mjög öflugir og deila þar áhrifum með
Bandaríkjamönnum.
Sumir eru þeirrar skoðunar að heimsmyndin sé
að breytast á þann veg, að staða mála sé að verða
svipuð og hún var fyrir heimsstyrjöldina síðari, að
því leyti til að þá voru nokkur ríki, sem höfðu mikil
áhrif.
Kalda stríðið hafi, þótt einkennilegt megi virð-
ast, skapað ákveðið jafnvægi og þar með öryggi
vegna nokkuð jafnrar stöðu Bandaríkjanna og
Sovétríkjanna framan af. Eftir fall Sovétríkjanna
hafi Bandaríkin setið ein að kjötkötlunum, sem
hafi skapað ójafnvægi og óánægju. Nú horfi
heimsbyggðin fram á heimsmynd þar sem all-
margir aðilar deili áhrifum sín í milli, þ.e. Evrópa í
víðtækri merkingu, Bandaríkin, Kína, Indland og
Brasilía en ekki megi gleyma síðastnefnda ríkinu,
sem vaxi nú mjög hratt.
Það er eins með þetta og viðskiptalífið á Íslandi,
það er betra að áhrifaaðilarnir séu fleiri en færri.
Þau sjónarmið eru líka uppi meðal Vesturlanda-
búa, að vaxandi efnahagsveldi Kína hafi haft já-
kvæð áhrif á Vesturlöndum m.a. með því að Kín-
verjar hafi í raun stuðlað að því að halda niðri
verðbólgu í okkar heimshluta.
En jafnframt má finna áhyggjur vegna þess að
ítök Kínverja í Afríku hafa stóraukizt. Þeir leggja
mikla áherzlu á að ná samningum við Afríkuríkin
um nýtingu auðlinda þeirra. Áhyggjur vestrænna
ríkja af þessari þróun byggist m.a. á því að stór-
fyrirtæki Vesturlanda bjóða Afríkuríkjum ekki
upp á jafn hagstæða samninga og Kínverjar gera.
Vesturlandafyrirtækin leggi mikla áherzlu á að
græða eins mikla peninga og þau mögulega geta á
viðskiptum við Afríku. Kínverjar leggi sig fram
um að gera samninga, sem byggist á því að þeir fái
í sinn hlut sanngjarnan hagnað en skilji meira af
afrakstrinum eftir í höndum Afríkuríkjanna.
Aukin bjartsýni í Afríku
E
n það vekur líka athygli í um-
ræðum sem þessum og annars
staðar að það ríkir augljóslega
aukin bjartsýni um framtíð Afr-
íku. Ríkin þar eru að ná sér á
strik. Nú er sennilega hvergi í
Afríku að finna styrjaldir á milli ríkja, þótt enn
megi finna hernaðarátök innan ríkja. Hið sama má
segja um heimsbyggðina alla. Þrátt fyrir allt hefur
dregið verulega úr hernaðarátökum, þótt dagleg-
ar fréttir fjölmiðla geti gefið annað til kynna.
Ef marka má mál manna, bæði Afríkubúa og
annarra, er sú mynd sem fjölmiðlar á Vesturlönd-
um draga nú upp af ástandi mála í Afríku senni-
lega röng. Þar eru að verða meiri framfarir en við
gerum okkur grein fyrir vegna þess, að athygli
okkar beinist fyrst og fremst að stórfelldum
Laugardagur 2. desember
Reykjavíkur
Hundur gáir til veðurs.