Morgunblaðið - 03.12.2006, Blaðsíða 42

42 SUNNUDAGUR 3. DESEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
„Móðurjörð hvar
maður fæðist …“
Fegurð Breiðuvíkur hefur án efa
örvað skáldgáfu Sigurðar Breiðfjörð
þegar hann bjó á Grímsstöðum við
þungbært mótlæti af manna völdum,
sem segir dapurlega sögu um
grimmt samfélag og fáránlegt rétt-
arfar.
Vestarlega í Breiðuvík meðfram
ánni Sleggjubeinu er grasrimi til
sjávar. Niðri undir Látrasandi eru
tóftir bæjarins á Grímsstöðum. Nafn
hans er flestum ókunnugt, en þar
var einn af mörgum áfangastöðum
skáldsins Sigurðar Breiðfjörð. Hann
var upprunninn í nánd við Snæfells-
nes; fæddur 1798 í Rifgirðingum,
eyju skammt utan við Skógarströnd,
og síðar á ævinni var hann oft við-
loðandi á Snæfellsnesi, í Stykk-
ishólmi, á Helgafelli og Gríms-
stöðum árin 1836–1841. Ungur hafði
hann siglt utan til Kaupmannahafn-
ar og lært beykisiðn og við þá iðn
vann hann á Ísafirði, í Reykjavík,
Vestmannaeyjum og Flatey.
Skömmu áður en Breiðfjörð hóf
búskap á Grímsstöðum starfaði
hann sem beykir við Konunglegu
Grænlandsverzlunina á Grænlandi
og um þá vist skrifaði hann bókina
Frá Grænlandi. Hann hefur því ta-
lizt allvel forframaður og hugur
hans hafði jafnvel staðið til laga-
náms í Kaupmannahöfn. Ekki rætt-
ist sá draumur, en hafi hann dreymt
um að verða eitt vinsælasta skáld
sinnar samtíðar á Íslandi, þá rættist
hann.
Á „nýjum akri eilífðar“
Sigurður Breiðfjörð er 38 ára
gamall þegar hann flytur „úr Helga-
fellssókn“ að Grímsstöðum í Breiðu-
vík og er skráður þar sem „hús-
maður“ í sálnaregistri. Hann er þá
búinn að brjóta nokkrar brýr að baki
sér; Grænlandsárin eru að baki og
ljúfa lífið í Kaupmannahöfn, þar sem
honum „eyddist fé“ það sem vinir
hans söfnuðu til að kosta hann til
laganáms. Bakkus hefur oft verið í
för með skáldinu.
Á Grímsstöðum eru sjö heim-
ilisfastir, en búandi og húsfreyja er
Kristín Illugadóttir, 38 ára og „í
betra lagi að sér“ en sumir telja að
hún sé vergjörn. Þarf ekki að orð-
lengja það að ástir tókust með hús-
manninum og húsfreyjunni, sem var
ekkja eftir Jón Rósuson í Melabúð á
Hellnum. Hún var talin við allgóð
efni, en skáldið lagði lítið til búsins;
morgungjöf hans voru rímur af
Valdimar og Sveini. Annað átti hann
ekki.
Sigurður Breiðfjörð var fráskil-
inn; hann taldi að minnsta kosti að
svo væri. Hann hafði kvænst í Vest-
mannaeyjum, en í fjarveru sýslu-
mannsins var danskur læknir látinn
ganga frá skilnaðarpappírum. Hann
kunni það ekki, klúðraði málinu og
var sagt að Sigurður hafi verið látinn
gjalda þess. Komst málið fljótt í al-
mæli vestur í Breiðuvík, því mað-
urinn var landsfrægt skáld.
Sigurður hefur talið sig vera „á
nýjum akri eilífðar“ eins og hann
segir í vísunni. Hann var ástfanginn
og biðilsbréfið til Kristínar er allt í
bundnu máli, 39 erindi. En bók-
stafur laganna blífur og samkvæmt
Norsku lögum Kristjáns konungs
fimmta lá alvarlegt straff við fjöl-
kvæni. Háyfirvöld landsins, geistleg
og veraldleg, og jafnvel hrepp-
stjórnir, hlífðust ekki við að gera
hjónunum á Grímsstöðum „lífið erf-
itt og leggja efnahag þeirra í rúst“,
segir Ólafur Elímundarson í Jöklu
hinni nýju. Í stað þess að gera gott
úr þessu og fagna því að rímna-
skáldið var ef til vill komið í farsæla
höfn, lögðust þeir á eitt, Bjarni
Thorsteinsson, amtmaður á Stapa,
faðir Steingríms skálds, og bisk-
upinn, Steingrímur Jónsson.
Því dæmist rétt vera …
Eftir tímafrek réttarhöld og
bréfaskriftir féll dómur lands-
Vestur undir jökul
Fjórða bókin ber titilinn Vestur undir Jökul. Til umfjöllunar eru staðir og
fólk í Mýrasýslu og á Snæfellsnesi. Höfundurinn fer „með hraða skreið-
arlestanna“ frá Gilsbakka í Hvítársíðu með viðkomu á Arnbjargarlæk í
Þverárhlíð og víða í Norðurárdal. Á leiðinni vestur tekur hann á sig krók
suður á Álftanes, í Straumfjörð, að Ökrum og Hítardal, en vestan Hítarár er
farið um Hnappadal inn að Hlíðarvatni, meðfram strönd Snæfellsness
vestur undir Jökul og að norðanverðu til Stykkishólms.
Ljósmyndir/Gísli Sigurðsson
Snæfellsjökull Myndin er tekin af Laugarhöfði, norðvestan við Hellna. Hér er ásýnd Jökulsins þungbúin en falleg haustbirta á svæðinu næst fyrir norðan Laugarhöfuð.
Gripið niður í bók Gísla Sigurðssonar, sem er sú fjórða í röðinni, Seiður lands og sagna
Krotað á póstkort
„Breiðuvík í ágúst 2005.
Sæll, kæri Sigurður Breiðfjörð.
Ég sit á þúfu hjá bænum á
Grímsstöðum, sem einu sinni var,
og virði fyrir mér umhverfið. Eitt
þykir mér umhugsunarefni. Þú
yrkir um fjölmarga staði, jafnvel
Seltjarnarnes, en þú yrkir nálega
ekkert um Snæfellsnes. Þú yrkir
um Eyjafjallajökul en lætur ekki
eftir þig eina vísu um Snæfells-
jökul sem þú hafðir þó fyrir aug-
unum á hverjum degi á Gríms-
stöðum.
Vitaskuld varstu umfram allt
rímnaskáld; sá langbezti í þeirri
grein raunar, en þú varst eig-
inlega óheppinn með tíma.
Óheppinn að tímar rímnakveð-
skapar voru að líða hjá og óhepp-
inn að fremsta ljóðskáld þjóð-
arinnar, Jónas Hallgrímsson, sem
mér finnst raunar að sé bezta
ljóðskáld okkar fyrr og síðar,
skyldi einmitt beina gagnrýni
sinni um rímnakveðskap þjóð-
arinnar að þér. Óheppinn enn-
fremur að svo snjall maður sem
Jónas skyldi ekki sjá að þú varst
alvöruskáld og þurftir, líkt og
Jónas, ekki nema fáeinar stökur
til þess að láta það koma í ljós. Þú
hafðir það til að bera sem alla
listamenn dreymir um; að eignast
persónulegan stíl eða svipmót
sem þekkist. Ein einasta vísa og
maður sér að hún er eftir Sigurð
Breiðfjörð. Til að mynda þessi:
Sólin klár á hveli heiða
hvarma gljár við baugunum.
Á sér hár hún er að greiða
uppúr báru laugunum.
Kveðjur frá tómthúsmanni í
Garðabæ. GS.“