Morgunblaðið - 12.03.2007, Blaðsíða 11

Morgunblaðið - 12.03.2007, Blaðsíða 11
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 12. MARS 2007 11 SKORPA jarðarinnar er gerð úr flekum sem hreyfast undir áhrif- um möttulstrauma. Einn þeirra ber Norður-Ameríku, annar Evr- ópu og Asíu. Skil milli þeirra liggja eftir miðju N-Atlantshafi. Flekarnir eru á hægu skriði miðað við kjarna jarðar en hegða sér einnig eins og jakar í hafísbreiðu. Næst Íslandi rekur þá hægt sund- ur í VNV-stefnu (15), um 18 mm á ári, en kvika fyllir í vökina milli þeirra og myndar úthafshrygg. Ís- land stendur á þessum hrygg. Gos- belti á flekaskilum eru nefnd rek- belti. Yfirleitt er úthafshryggurinn á miklu hafdýpi en Ísland er þar undantekning vegna mikillar gos- virkni. Hún stafar af strók mött- ulefnis (1) sem streymir upp undir Vatnajökul (sjá mynd 1). Strók- urinn er fast skorðaður miðað við kjarna jarðar en flekaskorpan er á hægu skriði yfir hann til VNV. Að jafnaði er flekaskilunum eiginlegt að vera yfir stróknum en skrið flekanna flytur þau frá honum í VNV-stefnu. Þegar fjarlægð fleka- skilanna frá stróknum hefur náð ákveðnu marki, verður kvikuflæði til skilanna orðið svo tregt að kvikan brýtur sér ný flekaskil nær stróknum. Þá deyr gosvirknin út á vestari skilunum og nýtt rekbelti myndast á nýju skilunum. Vestur af Vestfjörðum má greina merki um rekbelti (2) sem var virkt fyrir um 24 milljónum ára. Það lét undan fyrir rekbelti á Snæfellsnesi og í Hvammsfirði (3), sem var virkt fyrir um 15 millj- ónum ára. Fyrir um 6–7 milljónum ára færðist gosvirknin svo á nú- verandi Reykjanesskaga og rek- belti um Langjökul (4). Það er enn virkt en þó virðist öllu meiri kraft- ur kominn í það rekbelti sem við nefnum nú eystra rekbeltið (5) sem liggur yfir möttulstróknum undir Vatnajökli. Þessi gangur í færslu rekbeltanna er táknaður með örv- um (14) í mynd 1 og nánar í mynd 2. Berg sem brúar bilið milli rek- beltis sem er að hörfa og annars sem sækir fram, verður mikið átakasvæði og brestur í stórum jarðskjálftum. Slíkt skjálftabelti er nú á Suðurlandi (7) milli vestara og eystra rekbeltis og í Borg- arfirði má sjá merki um fornt slíkt belti (8) sem tengdi saman Snæ- fellsnesrekbeltið (3) og Langjök- ulsrekbeltið (4). Norðanlands teng- ir Tjörnes-sprungukerfið (9) eystra rekbeltið við rekbeltið á Kolbeins- eyjarhrygg (6) sem markar fleka- skilin til norðurs frá Íslandi. Þegar rekbelti stekkur til austurs lendir bergspilda, sem áður var hluti Evrasíuflekans, vestan skilanna og verður hluti Ameríkuflekans. Klemma spildunnar milli rekbelt- anna, og sprungur frá skjálftabelt- inu sem tengir þau saman, verða til þess að bergspildan brotnar óvenju mikið. Þannig er ástatt í Hreppum (10) á Suðurlandi og svipuð merki um forna virkni er að finna í Borgarfirði (11). Í Borg- arfirði er elsta bergið allt að 15 milljón ára gamalt og þar hafa jöklar sorfið um 1.500 m ofan af upprunalegu yfirborði. Í Hreppum er bergið um 2–3 milljón ára og þar hafa um 500–700 m sorfist af. Þessar aðstæður gefa tækifæri til samanburðar á sprungum sem áð- ur voru á 500 –1.500 m dýpi við þær sprungur sem nú eru að myndast í skjálftabeltum, og kanna hvernig þær tengjast inn- skotum kviku í sprungurnar og hringrás jarðhita um þær. Gossprungur geta myndast í flekunum án þess úr verði rek- belti. Slíkt gosbelti er nú virkt á Snæfellsnesi (12) og austan við það er virkt skjálftasvæði (13) sem síð- ast lét á sér bæra árið 1974. Nærri því er mestur jarðhiti í Borg- arfirði. Gosbeltin á Íslandi SKJÁLFTABELTIÐ á Suðurlandi er þversprungusvæði sem tengir vestara rekbeltið við eystra rek- beltið. Norðan við þetta svæði er berg á reki vestur frá eystra rek- beltinu en sunnan þess er bergið á reki austur frá vestara rekbeltinu. Þessi munur í reki verður til þess að berg á skjálftasvæðinu brotnar á ýmsa vegu. Innan rekbeltanna eru siggengi með NA-stefnu yfirgnæf- andi en í skjálftabeltinu verður sprungumynstrið flóknara. Þar má greina 5 aðrar sprungustefnur. Al- gengastar eru NS-sprungur sem ganga á snið með skjálftum. Þeim tengjast oft sniðgengi með ANA- stefnu, sbr. sprunguna við Skeiða- vegamót í júní 2000. Siggengi með NA-stefnu eru einnig algeng í skjálftabeltinu en hluti þeirra gæti átt uppruna sinn frá þeim tíma sem bergið var innan rekbeltis. Á þver- sprungusvæðinu í Borgarfirði eru sprungur með NA-stefnu aðeins þriðjungur af heildarfjölda. Margt bendir til þess að skjálfta- beltið á Suðurlandi hafi áður legið norðar í uppsveitum og sé að færast sunnar um leið og gosvirkni í vest- ara rekbeltinu hörfar til suðvesturs og gosvirkni í eystra rekbeltinu sækir fram. Þetta gæti skýrt óvenju þéttar og margbrotnar sprungur í Hreppum og Biskupstungum og mikinn jarðhita þar. Skjálftabeltið á Suðurlandi STJÓRN Samtaka um betri byggð hefur sent frá sér yfirlýsingu þar sem samgönguáætlun Sturlu Böðv- arssonar samgönguráðherra er gagnrýnd. Segja þau ráðherrann, sem æðsta yfirmann umferðarör- yggismála á Íslandi, líta fram hjá orsakasamhengi milli flugstarfsemi í Vatnsmýri, stjórnlausrar útþenslu byggðar, gífurlegs einkabílaakst- urs, mikilla umferðartafa og hárrar tíðni umferðarslysa á höfuðborg- arsvæðinu. „Árlegur fjöldi slysa og óhappa í umferðinni á höfuðborgarsvæðinu er í beinu hlutfalli við fjölda öku- tækja og ekna vegalengd. Sam- gönguráðherra lítur fram hjá víta- hring bílasamfélagsins, þ.e. beinu orsakasamhengi flugstarfsem- innar í Vatns- mýri, stjórn- lausrar útþenslu byggðarinnar, hruns grundvall- ar fyrir nærþjón- ustu og almenn- ingssamgöngur og gríðarlegrar einkabílaeignar,“ segja samtökin og telja samgönguráðherra bera ábyrgð á því að umferð á höf- uðborgarsvæðinu sé mun meiri og slysatíðni mun hærri ef Reykvík- ingar fengju tækifæri til að reisa þétta og blandaða miðborgarbyggð í Vatnsmýri. Gagnrýna samgönguáætlun samgönguráðherra Sturla Böðvarsson FORSETI Íslands, Ólafur Ragnar Grímsson, og Dorrit Moussaieff for- setafrú heimsækja Ártúnsskóla í dag en skólinn hlaut Íslensku mennta- verðlaunin 2006 í flokki skóla sem sinnt hafa vel nýsköpun og farsælu samhengi í fræðslustarfi. Nemendur, skólastjóri og kenn- arar Ártúnsskóla taka á móti for- setahjónunum kl. 10.30 og í kjölfarið tekur við dagskrá á sal skólans þar sem nemendur flytja tónlist og kynna efnisþætti heimsóknarinnar. Dagskránni lýkur með því að gest- um, nemendum og starfsliði er boðið að þiggja veitingar. Ólafur Ragnar og Dorrit heimsækja Ártúnsskóla Heimsókn Ólafur Ragnar og Dorr- it munu heimsækja Ártúnsskóla. Morgunblaðið/Eggert Blönduósi | Þessi grágæs varði veginn heim að bænum Litla- Búrfelli í Svínavatnshreppi hinum forna um helgina. Grágæsirnar sem hverfa á braut úr Húnaþingi á haustin eru ekki enn farnar að skila sér á heimaslóðir eftir vet- ursetu á suðlægari slóðum. Lík- lega hefur þessi gæs orðið eftir í haust og fundið sér skjól hjá ábú- endum á Litla-Búrfelli. Gæsin virtist ekkert vera trufluð af um- ferð um veginn og var líkari hundi í háttum sem hefur áhuga á ferðum bíla um sitt nánasta um- hvefi. Ef reynt var að yrða á gæsina svaraði hún einungis með hvæsi. Grágæsin á Litla-Búrfelli Morgunblaðið/Jón Sigurðsson Varð eftir Grágæsin á Litla- Búrfelli sýndi af sér litla gestrisni. LÖGREGLAN á Ísafirði náði ölv- uðum manni upp úr sjónum við Ós- vör í Bolungarvík í gærmorgun, eftir að hann hafði stungið sér þar til sunds á sjöunda tímanum. Reyndist maðurinn kaldur og hrak- inn eftir sundsprettinn. Stakk sér til sunds MAÐUR féll í hálku fyrir aftan bíl í Mývatnssveit í fyrrinótt. Bílnum var bakkað yfir manninn á heim- reið að bæ og var hann fluttur bein- brotinn til aðhlynningar á Fjórð- ungssjúkrahúsið á Akureyri, að sögn lögreglu á Húsavík. Rann til í hálku FRUMTÖK, sem eru samtök fram- leiðenda frum- lyfja hér á landi, fagna í yfirlýs- ingu sinni stefnu Sivjar Friðleifs- dóttur heilbrigð- isráðherra í lyfjamálum til ársins 2012, sem hún kynnti ný- lega. Segja þau stefnuna unna í samvinnu við hagsmunaaðila og marka að mörgu leyti tímamót. Samtökin segja það hafa komið fram í máli ráðherra að mikill ár- angur hafi náðst hvað varðar heild- söluverð frumlyfja, sem sé nú sam- bærilegt við verð sömu lyfja á Norðurlöndum. Að ýmsu beri að huga þegar komi að frekari fram- kvæmdum á markmiðum hinnar nýju lyfjastefnu. Frumtök fagna lyfjastefnu Siv Friðleifsdóttir TVÆR líkamsárásir voru kærðar til lögreglunnar á höfuðborg- arsvæðinu eftir ævintýri aðfar- anætur sunnudagsins. Sex öku- menn voru teknir ölvaðir en nóttin var að öðru leyti róleg, enda veð- urskilyrði óhagstæð til athafna. Tvær líkamsárásir SÍÐDEGIS á laugardag kom upp eldur í nýlegu fjósi á bænum Sólheimum í Hrunamannahreppi. Slökkvilið frá Flúðum fór á staðinn og slökkti eldinn. Að sögn lögreglunnar á Selfossi voru eldsupptök í rafmagnsmótor sem var tengdur við flórsköfur. Mótorinn mun verða sendur í tæknirannsókn til að finna út hvað hafi orðið til þess að eldur kom upp í honum. Engin slys urðu á fólki eða tjón á skepnum. Veggur sem rafmótorinn var við brann að hluta en annað tjón mun ekki hafa orðið. Eldur í fjósinu á Sólheimum FRÉTTIR

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.