Morgunblaðið - 12.05.2007, Blaðsíða 47

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 12. MAÍ 2007 47
Í DAG, 12. maí, er alþjóðlegi Fair
Trade dagurinn. Fair Trade hug-
takið er í raun mjög einfalt og það er
að borga bændum í þróunarlöndum
sanngjarnt verð fyrir afurðir sínar.
Það er ekkert flóknara en það. Þeir
rækta kaffið og við drekkum það
með góðri samvisku.
100 börn deyja meðan þú lest
þessa grein
Það eru alltaf börnin
sem fara verst út úr fá-
tækt og börn í þróun-
arlöndum eru fórn-
arlömb alþjóðlegra
viðskiptahátta. For-
eldrar fá smáaura fyr-
ir vinnu sína og fram-
leiðslu sem þýðir að
börnin þurfa að taka
þátt í að sjá fyrir fjöl-
skyldunni. 30.000 börn
deyja á hverjum ein-
asta degi vegna fá-
tæktar. Við skulum
skoða þetta aftur, þrjátíu þúsund
börn!!! Það eru 1.250 börn á klukku-
stund, 21 barn á mínútu og um 100
börn sem hafa dáið á meðan þú lest
þessa grein. Það sem er enn sorg-
legra er það að við getum komið í
veg fyrir þetta. Þetta þarf ekki að
gerast.
Alþjóðavinnumálastofnunin áætl-
ar að um 126 milljónir barna á aldr-
inum 5 til 15 ára vinni við hættuleg
störf og þar að auki ólöglegar að-
stæður. Starfsviðið er landbúnaður
þar sem framleitt er kaffi, kakó,
ávextir, sykur, bómull og áfram má
telja. Fílabeinsströndin framleiðir
helming af öllu kakói sem er notað í
súkkulaði í heiminum. Áætlað er að
allt að 200.000 börn yngri en 15 ára
vinni við kakórækt við mjög slæmar
aðstæður, mörg þeirra sem þrælar
sem hafa verið seldir eða þeim rænt
og fluttir þangað frá nágrannalönd-
um. Einnig er vefnaðar- og sport-
vöruiðnaðurinn ákafur þátttakandi
þegar um barnavinnu er að ræða.
Þú getur breytt heiminum
Fair Trade er farvegur til þess að
ráðast gegn fátækt í heiminum. Þú
og ég getum breytt heiminum og það
byrjar með því að velja Fair Trade-
vottaðar vörur úti í búð. Við vitum
það öll að ef við kaupum kaffi eða
handklæði á nokkrar
krónur, er næsta
ómögulegt að framleið-
andi geti framfleytt sér
á slíkum viðskiptum,
sérstaklega þegar við
drögum álagningu
verslunarinnar frá,
flutningskostnað,
skatta og gjöld. Með því
að kaupa Fair Trade-
vottaðar vörur getum
við verið 100% viss um
að barn hefur ekki
framleitt vöruna og þar
að auki tryggjum við að
framleiðendur fái sanngjörn laun
fyrir sínar vörur.
Í dag er hægt að kaupa nánast allt
með Fair Trade-vottun. Á Íslandi er-
um við langt á eftir öðrum vestræn-
um löndum varðandi vöruúrval og
þekkingu almennings á því hvað það
þýðir að kaupa inn með sanngirni að
leiðarljósi. Þetta þarf að breytast.
Það er von Hjálparstarfs kirkjunnar
að íslenskir verslunarmenn eigi eftir
að sjá sér hag í að bjóða Fair Trade-
vörur. Þótt við eigum langt í land þá
fást Fair Trade-vörur nú þegar víða í
búðum s.s. kaffi, te, sykur, súkkulaði
og bráðlega einnig föt þar sem sú
bómull sem er notuð er framleidd á
sanngjarnan hátt. Að lokum erum
það við, neytendur, sem höfum
ábyrgðina og valdið í okkar höndum.
Það erum við sem borðum súkkulaði,
drekkum kaffi og þurrkum okkur
með handklæðum. Hugsaðu þig um
næst hvaðan þetta allt kemur, hver
ræktaði kaffið þitt og saumaði sæng-
urfötin þín? Ert þú sanngjarn? Ekki
gleyma að þú getur breytt heim-
inum.
Fair Trade fyrir
heimsins börn
Lydia Geirsdóttir telur að
við getum breytt heiminum
Lydia Geirsdóttir
»Með því að kaupaFair Trade-vottaðar
vörur getum við verið
100% viss um að barn
hefur ekki framleitt vör-
una ...
Höfundur er verkefnastjóri
Hjálparstarfs kirkjunnar.
Umræðan um veitingu ríkisborg-
araréttar hefur verið í deiglunni und-
anfarið í tengslum við
mál tengdadóttur Jón-
ínu Bjartmarz sem
flestum ætti að vera
orðið kunnugt um.
Hefur sú umræða að
mestu leyti snúist um
það mál sem slíkt án
þess að ég hafi tekið
eftir því sérstaklega að
rætt hafi verið al-
mennt um heimild Al-
þingis samkvæmt lög-
um til að veita
ríkisborgararétt. Nán-
ar tiltekið er hér átt
við 6. gr. laga um rík-
isborgararétt nr. 100/1952. Í stuttu
máli er þessu svo háttað að um tvær
mismunandi leiðir er að ræða til að
öðlast íslenskt ríkisfang skv. lög-
unum, annars vegar með því að
sækja um til dómsmálaráðuneytisins
á grundvelli 5. gr.a. fyrrgreindra
laga og hins vegar með umsókn til
Alþingis skv. 6. gr.
Fyrrnefnda leiðin er vel þekkt
enda er það eitt af mikilvægustu
verkefnum framkvæmdavaldsins að
veita borgurunum ýmis réttindi og
leyfi að undangenginni umsókn
þeirra, og verður það að teljast hin
eðlilega og venjubundna leið. Hitt er
óvenjulegt og að mörgu leyti óhent-
ugt að sótt sé um tiltekin réttindi til
löggjafarvaldsins eins og 6. gr. gerir
ráð fyrir. Vandamálin sem þessari
leið fylgja eru margvísleg, þar má
t.d. benda á að þegar Alþingi tekur
ákvörðunina þá gilda ekki stjórn-
sýslulögin. Þannig er Alþingi óbund-
ið af þeim málsmeðferðar- og efnis-
reglum sem stjórnsýslulögin hafa að
geyma, s.s. reglunum um andmæla-
rétt aðila og meðalhófsreglunni en
eftir stendur þá einungis jafnræð-
isregla 65. gr. stjórnarskrárinnar.
Jafnframt er ljóst að vanhæfisreglur
koma ekki til álita í þessum tilvikum.
Hið síðastnefnda vandamál er jafn-
framt líklega það alvarlegasta. Þegar
alþingismenn setja almennar reglur
með lagasetningu er almennt við-
urkennt að ekki geti komið til van-
hæfis af þeirra hálfu. Að baki þessu
búa eðlileg sjónarmið sem ekki er
tóm til að ræða nánar hér. Hins veg-
ar eiga sömu sjónarmið engan veginn
við þegar Alþingi hefur tekið sér vald
til að taka stjórnvalds-
ákvarðanir varðandi
málefni einstakra borg-
ara. Þannig gæti alþing-
ismaður t.d. tekið þátt í
ákvörðun um veitingu
ríkisborgararéttar til
ákveðins einstaklings og
ekki skipti máli hversu
náin tengsl hann hefði
við umræddan borgara.
Hvað sem þessu líður
er áhugavert að skoða
stöðu ákvæðis 6.gr.
gagnvart 2. gr. stjórn-
arskrárinnar en þar
segir: „Alþingi og for-
seti Íslands fara saman með löggjaf-
arvaldið. Forseti og önnur stjórn-
arvöld samkvæmt stjórnarskrá
þessari og öðrum landslögum fara
með framkvæmdarvaldið. Dómendur
fara með dómsvaldið.“ Framangreint
ákvæði hefur að geyma meginregl-
una um þrískiptingu ríkisvaldsins.
Ákvæðið gerir ráð fyrir því að nán-
ara inntak hugtakanna löggjaf-
arvalds, framkvæmdarvalds og
dómsvalds, sé þekkt. Í ljósi þessa
vakna spurningar um það hversu
langt löggjafanum sé heimilt að seil-
ast inn á svið framkvæmdarvaldsins
með því að taka sér vald til töku
stjórnvaldsákvarðana eins og gert
hefur verið með 6. gr. laga um rík-
isborgararétt. Það mun vera almennt
viðurkennt að valdmörkum Alþingis
gagnvart dómsvaldinu séu settar
mjög skýrar línur með 2. gr. stjórn-
arskrárinnar en hins vegar virðist
ekki sama vera uppi á teningnum
þegar framkvæmdarvaldið er annars
vegar. Ástæða þessa er m.a. sú að
hugtakið framkvæmdarvald þykir
ekki jafn afmarkað og hugtakið
dómsvald. Af þessum sökum virðast
fræðimenn hafa talið að Alþingi geti
tekið sér vald til að taka ákvarðanir
sem eru í eðli sínu „hreinar“ stjórn-
valdsákvarðanir. Setur 2. gr. stjórn-
arskrárinnar þá löggjafarvaldinu
engar raunhæfar skorður gagnvart
framkvæmdarvaldinu? Þótt hugtakið
framkvæmdarvald sé ekki eins skýrt
afmarkað og t.d. hugtakið dómsvald
er ljóst að framkvæmdarvald getur
ekki þýtt hvað sem er. Ákveðnar at-
hafnir eða valdheimildir eru í eðli
sínu þess efnis að rétt er að fella þær
undir framkvæmdarvaldið en
ákvörðun um veitingu ríkisborg-
araréttar er einmitt af þessum toga.
Hlutverk löggjafarvaldsins á að vera
að setja almennar réttarreglur en
ekki að taka ákvarðanir í málum ein-
stakra borgara eftir að þeir hafa sótt
um tiltekna fyrirgreiðslu eða rétt-
indi.
Þegar velt er fyrir sér því álitaefni
hvort margnefnd 6. gr. standist
stjórnarskrána er ekki nægilegt að
vísa til þess almennt að hugtakið
framkvæmdarvald sé svo órætt að
ekki sé hægt að festa hendur á því
hvaða merkingu það hafi. Það nægir
heldur ekki að vísa til þess að svona
hafi þetta alltaf verið nema þá að átt
sé við það að hér hafi myndast ein-
hvers konar stjórnskipunarvenja.
Slíkt verður þó að telja ólíklegt. Nið-
urstaðan verður þá sú að 6. gr. rík-
isborgararéttarlaga stendur a.m.k.
höllum fæti í stjórnskipulegum skiln-
ingi.
Hvað sem líður lagalegum ágrein-
ingi þá er rétt að við spyrjum okkur
hvort við viljum að Alþingi geti tekið
sér vald til að taka ákvarðanir um hin
ýmsu málefni sem almennt eru talin
til stjórnvaldsákvarðana? Er eðlilegt
að Alþingi geti t.d. sett ákvæði í um-
ferðalög sem veiti því heimild til að
taka ákvörðun um veitingu ökurétt-
inda eða í skipulags- og byggingarlög
um veitingu byggingarréttinda?
Svarið er að mínu mati augljóslega
nei, þessar ákvarðanir eiga að vera
teknar af stjórnvöldum, ekki af Al-
þingi.
Um heimild Alþingis til
að veita ríkisborgararétt
Jóhannes Stefán Ólafsson
skrifar um veitingu ríkisborg-
araréttar almennt
Jóhannes Stefán
Ólafsson
»Hlutverk löggjaf-arvaldsins á að vera
að setja almennar rétt-
arreglur en ekki að taka
ákvarðanir í málum ein-
stakra borgara . . . .
Höfundur er í mastersnámi
við lagadeild Háskóla Íslands.
MEGININNTAK skattastefnu
undanfarinna ára hefur
verið stórfelldur flutn-
ingur skattbyrði af há-
tekjum á lágtekjur og
til þess notað allt það
svigrúm sem aukinn
kaupmáttur gefur.
Ef horft er fram hjá
skerðingum bóta, fá-
tæktargildrunni sem
svo er kölluð, er tekju-
skattskerfið mjög ein-
falt. Það er í tveim
þrepum, 0% að skatt-
leysismörkum, um
90.000 á mánuði, og
36,7% af tekjum umfram það. Skatt-
byrði er það hlutfall af tekjum sem
greitt er í skatt. Ef tekjur hækka en
skattstiginn er óbreyttur eykst
skattbyrðin. Ef halda á skattbyrð-
inni óbreyttri þarf að breyta skatt-
stiganum. Einfaldast er að hækka
skattleysismörkin í samræmi við
auknar tekjur. Þá hefur skatturinn
því sem næst óbreytt áhrif á tekju-
skiptingu, en rangt væri að kalla
þessa breytingu skattalækkun. Önn-
ur leið hefur verið farin. Skattleys-
ismörkin hafa fylgt þróun vísitölu
fremur en launa, eða jafnvel minna.
Svigrúmið til aðlögunar hefur verið
notað til að lækka skattprósentuna á
efra þrepi, þó ekki meira en svo að
skattbyrðin hefur aukist samkvæmt
gögnum frá skattayfirvöldum eins og
Stefán Ólafsson hefur lýst eft-
irminnilega. Þessa
aukningu skattbyrði
hafa stjórnvöld kosið að
kalla skattalækkun, en
tölur um seinustu ár
hef ég þó ekki séð.
Meginatriði málsins er
að skattbyrði hefur ver-
ið létt af hátekjumönn-
um og aukninginn hef-
ur lent á
miðlungstekjum og
einkum lágtekjum. Allt
tal um skattalækkanir
er því hugtakafölsun.
Helsta undantekningin
er lækkun matarskattsins sem ferða-
þjónustan fagnaði en er ómarkviss
sem aðgerð til tekjujöfnunar.
Þetta er þó ekki eina ástæða þess
að skattbyrði lágtekjufólks hefur
aukist umfram aðra. Skerðingarnar,
fátæktargildran, hefur einnig þessi
áhrif. Jafnframt hefur launamunur
aukist. Í stað þess að beita skattkerf-
inu til að draga úr ójöfnuði hefur það
verið notað til að auka hann. Núver-
andi stjórn bjó ekki til skerð-
ingakerfið. Það hefur m.a. orðið til í
samningum ríkisvalds og stétt-
arfélaga, oft sem bráðabirgðaráð-
stöfun, og er hinn mesti óskapnaður.
Sök núverandi stjórnar er því ekki
að hafa búið kerfið til heldur að hafa
látið það dankast. Skerðingarmörk
fylgja ekki launaþróun fremur en
skattleysismörkin og eru því tilfinn-
anlegri en áður. Stjórnin hefur haft
mjög mikið svigrúm til að laga kerf-
ið, en hefur kosið að nota svigrúmið
til að létta skattbyrði af há-
tekjumönnum. Þess ber þó að geta
sem vel er gert. Verulega hefur verið
dregið úr tekjutengingu barnabóta
og mun það hafa verið meðal kosn-
ingaloforða framsóknarmanna. Þó er
ekki nóg að gert að mínu mati.
Breytingar á skerðingum bóta ellilíf-
eyrisþega, sem hafa verið gerðar eða
eru boðaðar, eru svo litlar að varla
tekur að nefna þær.
Vandi ellilífeyrisþega er að eft-
irlaun flestra eru mjög lág, langt
undir hundrað þúsundum. Mikill
meiri hluti þeirra rennur í ríkissjóð,
bæði sem beinn skattur og vegna
skerðingarákvæða. Samfylkingin
hefur lagt til að eftirlaun verði skatt-
lögð eins og fjármagnstekjur, vænt-
anlega líka eftirlaun ráðherra og
bankastjóra. Ekki tekur að eyða orð-
um að svo sértækri hugmynd.
Lausnin á vanda þeirra, sem eru
með lágan lífeyri, er að taka upp lágt
skattþrep, t.d. á bilinu 90.000 til
150.000 eða 200.000, með 10–20%
skatti. Útsvar sveitarfélaga gæti
verið ágæt viðmiðun. Með því er náð
meginmarkmiðinu með tillögu Sam-
fylkingarinnar, en það kemur einnig
öðru lágtekjufólki til góða. Til dæmis
má taka námsmenn sem vinna hluta
úr ári til að hafa fyrir námskostnaði.
Með hverju ári styttist sá tími sem
þeir geta unnið án þess að lenda í
36,7% jaðarskatti. Sá skattur hlýtur
því að vera mjög vinnuletjandi, eink-
um með tilliti til þess að námsmenn
eru oft í láglaunastörfum. Eina bótin
er sú að þeir geta betur einbeitt sér
að náminu eftir því sem vinnutíminn
er styttri. Er það stefna Sjálfstæð-
isflokksins að námsmenn treysti sem
mest á LÍN og stuðning foreldra? Á
tölvuöld er auðvelt í framkvæmd að
ráða við nýtt skattþrep, auðveldara
en allt skerðingakerfið, þótt öðru
hafi verið haldið fram fyrir seinustu
kosningar. Auðvitað kostar það mik-
ið. Enginn virðist þora að nefna það
sjálfsagða, að hækka álagningu á
efsta þrepi, eða taka á ný upp há-
tekjuskatt (fjórða þrepið). Mætti
byrja við hærri mörk en sá sem ný-
lega var lagður niður, en einnig má
gera það í áföngum eftir því sem
svigrúm myndast.
Stóra skattalækkunarbrellan
Allt tal um skatta-
lækkanir er hugtakafölsun
segir Hólmgeir Björnsson
» Lausn á vandaþeirra, sem eru með
lágan lífeyri, er að taka
upp lágt skattþrep, t.d.
á bilinu 90.000 til
150.000. Einnig nýttist
það t.d. námsmönnum.
Hólmgeir Björnsson
Höfundur er tölfræðingur
í Landbúnaðarháskóla Íslands.
Rakarastofan
Klapparstíg
S: 551 3010
Hair play frá
Rakarastofan
Klapparstíg
Fréttir á SMS