Morgunblaðið - 16.05.2007, Page 20

20 MIÐVIKUDAGUR 16. MAÍ 2007 MORGUNBLAÐIÐ
MENNING
Eftir Helgu Kristínu Einarsdóttur
helgakristin@gmail.com
KVARTETT Kammersveitar
Reykjavíkur flytur strengjakvar-
tetta Jóns Leifs í Listasafni Íslands
annað kvöld klukkan 20 og er það í
fyrsta skipti sem þeir eru fluttir all-
ir í einu á tónleikum. Kvartettinn
skipa Rut Ingólfsdóttir, fiðla,
Sigurlaug Eðvaldsdóttir, fiðla, Þór-
unn Ósk Marinósdóttir, víóla, og
Hrafnkell Orri Egilsson, selló. Jón
Leifs er einn helsti frumkvöðull ís-
lenskra tónskálda og þykja verk
hans jafnan erfið í flutningi og mik-
il áskorun fyrir hvern hljóðfæra-
leikara fyrir sig. Rut Ingólfsdóttir
segir kvartettana þrjá enga undan-
tekningu að þessu leyti, þar sem
rödd hvers og eins sé ótrúlega erfið
og mikilvægt að læra sitt hlutverk
sem best áður en samæfingar hefj-
ast, en þær hafa staðið yfir undan-
farna tvo mánuði.
Þjóðlagaarfurinn
Fyrsti kvartettinn á efnisskránni,
Mors et vita, var skrifaður árið
1939, í upphafi síðari heimsstyrj-
aldar, en þá var Jón búsettur í
Berlín ásamt fjölskyldu sinni. Hann
er í einum þætti og er byggður á
tvísöngslagi Bólu-Hjálmars, Húmar
að mitt hinsta kvöld, en Jón sótti
„anda og kjarna“ tónsmíða sinna til
hinna fornu þjóðlaga Íslendinga.
Jón Leifs rannsakaði íslensk þjóð-
lög um tíma og byggði verk sín
meðal annars á fimmundum ís-
lenska tvísöngsins og því sem hann
kallar áherslufallanda rímnalag-
anna. Í ræðu sem birtist á síðu fimm
í Morgunblaðinu, 20. september ár-
ið 1925, og lesa má í Morgunblaðinu
hjá Landsbókasafni Íslands, gerir
Jón meðal annars grein fyrir sýn
sinni á íslenskan þjóðlagaarf.
„Vita“ merkir líf á latínu og
yngri dóttir Jóns, Líf, drukknaði 17
ára gömul á sundi við vesturströnd
Svíþjóðar. Jón samdi fjögur verk í
minningu dóttur sinnar, meðal ann-
ars strengjakvartettinn Vita et
mors, og þykja þau með áhrifa-
mestu tónsmíðum hans. Vita et
mors er annar kvartettinn á efnis-
skrá Kammersveitarinnar og var
saminn á árunum 1948–1951. Jón
lauk fyrsta þætti kvartettsins á af-
mælisdegi Lífar hinn 19. ágúst árið
1948, rúmu ári eftir að hún lést.
Þriðja kvartettinn, El Greco, samdi
Jón á Íslandi í ágúst og september
árið 1965, að loknu tónskáldaþingi
sem hann sótti í Madríd. Gerði hann
sér meðal annars ferð til Toledo til
þess að sjá málverk El Grecos og
byggir kvartettinn á málverkum af
Toledo, sjálfsmynd El Greco og af
því þegar Jesús rekur braskarana
úr musterinu, krossfestingunni og
upprisunni.
Mikil upplifun
„Fyrsti kvartettinn er saminn ár-
ið 1939 og sá síðasti árið 1965 og
okkur finnst mjög mikill munur á
þeim. Í raun og veru er síðasti
kvartettinn best skrifaður, sem tón-
smíð. Ég upplifi það sem Jón er að
lýsa mjög sterkt, en kannski er erf-
iðast að skynja það í fyrsta kvart-
ettinum. Hann er skrifaður í upp-
hafi seinni heimsstyrjaldarinnar og
maður finnur ef til vill fyrst og
fremst fyrir ógninni sem vofir yfir
og óvissunni. Í öðrum kvartett-
inum, sem saminn er í minningu
dóttur hans finnst mér ég hreinlega
heyra börn úti að leika sér í fyrsta
þættinum, sem nefnist Bernska.
Annar þáttur, Æska, endar á neyð-
arópinu þegar hún drukknar og í
þriðja þættinum, Sálumessa–Eilífð,
er hún kvödd. Það er í raun ótrú-
legt hverju Jóni Leifs tekst að miðla
í tónum og ég skynja það sem hann
lýsir líka mjög vel í El Greco. Atvik-
ið með braskarana í musterinu
verður ljóslifandi og engu líkara en
að slegið sé á báða bóga. Í kross-
festingunni heyrir maður hamars-
höggin og mikla kyrrð og uppris-
una, sem ég túlka heldur sem
uppstigningu, skynjar maður jafn-
framt mjög vel,“ segir Rut.
Jón Leifs fæddist að Sólheimum í
Austur–Húnavatnssýslu hinn 1. maí
árið 1899 og lagði stund á nám í pí-
anóleik í Reykjavík sem unglingur.
Árið 1916 fluttist hann til Leipzig
og hóf þar nám í píanóleik, hljóm-
sveitarstjórn og tónsmíðum við tón-
listarháskóla borgarinnar og út-
skrifaðist með glæsibrag árið 1921.
Jón ætlaði í fyrstu að verða hljóm-
sveitarstjóri og píanóleikari og
virðist ekki hafa haft í hyggju að
leggja fyrir sig tónsmíðar. Ári eftir
útskriftina tók hann hins vegar að
semja af fullum krafti.
Rut spilaði fyrsta kvartett Jóns
Leifs, Mors et vita, með Kammer-
sveit Reykjavíkur á þriðja starfsári
hennar árið 1977 og hefur flutt þá
alla margoft síðan. Hún segir að sig
hafi lengi dreymt um að spila þá
alla saman og hljóðrita. „Ég er að
nálgast það markmið núna með
þessum hópi og vonandi verður það
framhaldið,“ segir hún að síðustu.
Kammersveitin hefur þegar gef-
ið út tvo geisladiska með verkum
tónskáldsins, Jón Leifs (1999) og
Erfiljóð (2005). Kvartett Kammer-
sveitar Reykjavíkur flytur kvart-
etta Jóns Leifs jafnframt í Laugar-
borg í Eyjafjarðarsveit á sunnu-
daginn klukkan 15.
Allir strengjakvartettar Jóns Leifs fluttir
Morgunblaðið/Ásdís
Flytjendurnir Kvartett Kammersveitar Reykjavíkur, Sigurlaug Eðvalds-
dóttir, Rut Ingólfsdóttir, Þórunn Ósk Marinósdóttir og Hrafnkell Orri
Egilsson flytur kvartetta Jóns Leifs í Lisasafni Íslands á Listahátíð í kvöld.
» Jón samdi fjögurverk í minningu dótt-
ur sinnar, meðal annars
strengjakvartettinn
Vita et mors, og þykja
þau með áhrifamestu
tónsmíðum hans.
Kvartett Kammersveitar Reykjavíkur á tónleikum í Listasafni Íslands á Listahátíð
ÓHÆTT er að segja að Kristinn Harðarson sé búinn að
skapa sér sérstöðu í íslenskum myndlistarheimi með
lágstemmdum frásögnum úr hversdagslífinu og afslöpp-
uðum tökum á myndmiðlinum, hvort sem það eru ljós-
myndir málverk skúlptúrar eða önnur tækni.
Hin nostursamlega gerð málverk eftir ljósmyndum
sem Kristinn tók af verslunarglugga í niðurníddri iðn-
aðarborg í Bandaríkjunum minna á myndir í bók sem
ég sá í Salthúsinu og ber titilinn „Boring postcard“ en
þar má einmitt sjá myndefni af sama toga og merkilegt
nokk þá eru þau ekki síður áhugaverð en myndir Krist-
ins og margra annarra listamanna sem vinna með þetta
þema.
Myndasögur Kristins eru svo unnar á annan hátt þar
sem myndmálið er mun grófara og texti er málaður inn
á myndirnar. Sögurnar eru einfaldar og fjalla um
óþolinmóðan ökumann í umferðinni eða garð gömlu
konunnar sem er vanhirtur og nýtur ekki sólar til jafns
við garð nágrannans.
Það sem gerir verk Kristins jafnan áhugaverð er
hversu nálægt atferli hans er atferli gluggagægja án
þess að fara yfir ásættanleg mörk forvitins vegfaranda.
Þótt Kristinn sé ekki að vinna með eigindir málverksins
sem slíks þá eiga efnistök hans sér ákveðnar hliðstæður
í listasögunni og samtímanum þar sem listamenn leggja
meiri áherslu á frásögn og skrásetningu hugðarefna en
malerískar eigindir.
Sýningin er tilgerðarlaus, falleg og full af húmor og
pælingum um lífið og tilveruna. Kristni tekst að miðla
persónulegri frásögn af, að því er virðist léttvægum at-
burðum, á ljóðrænan og heimspekilegan hátt. Mál-
verkið virðist hér kjörinn miðill því goðsagan sem fylgir
því lyftir frásögnunum og skapar tilfinningu fyrir fagur-
fræðilegu vægi einstakra atburða.
Garður gömlu konunnar
Bílstjórinn Ein af myndum Kristins á sýningunni.
MYNDLIST
ANIMA gallerí Ingólfsstræti 8
Sýningin stendur til 19. maí. Opið þriðjudaga til laugardaga frá
kl.14-17. Aðgangur ókeypis
Kristinn Harðarson
Þóra Þórisdóttir
ÞAÐ var notaleg upplifun að heyra
jafnsnjalla tónlistarmenn og of-
anritaða túlka 12 söngperlur Schu-
berts. Túlkun djassleikara á tón-
skáldatónlist fyrri alda á sér langa
sögu og frægar voru hljóðritanir
Kirbys, Dorseys og Tatums á verk-
um rómantísku tónskáldanna á
millistríðsárunum, en barokkið hef-
ur þó löngum heillað djassleikara
mest, þó nú á dögum hafi meistarar
einsog Gaslini og Caine leikið sér
með allt milli Mozarts og Mahlers.
Sigurður og Kjartan fóru aldrei
hina auðveldu leið að svinga verkin,
nema aukalagið, Die Forelle, og það
heldur stórkallalega. Fyrir mér
voru hápunktar tónleikanna túlkun
þeirra á Nacht und Träume, þar
sem Sigurður blés í sópransax og
spann í ætt við Garbarek uns laglín-
an fagra ríkti öllu ofar, sama var
uppá teningnum í Gretchen am
Spinnrad við texta Goethes úr Fást;
þar blés Sigurður í altóinn og Kjart-
an lék meistaralegan háróm-
antískan sóló á flýgilinn. Túlkunin á
Das Wandern var glæsileg og sló
Kjartan hljóma sem Schubert hefði
aldrei dreymt og Sigurður með
svalan altótón einsog í öðru sís-
ungnu Schubertlagi: An die Musik.
Frjálsspuna brá líka fyrir á stund-
um. Fjölbreytni skorti aldrei né
trúnað við Schubert.
Rómantískur spuni
TÓNLIST
Laugarneskirkja
 Sigurður Flosason og Kjartan Valdemars-
son. Laugardaginn 12.4. 2007.
Vernharður Linnet
TÓNLEIKUM Tónlistarfélags
Akureyrar með heitinu „Litlar
freistingar“ á þessum vetri lauk
með umræddum tríóflutningi, og
verð ég að segja flestir tónleikanna
voru mér stór freisting og hvet ég
til framhalds á þeirri braut.
Þetta tríó var samið árið 1795 og
tileinkað Lichnovsky greifa, vernd-
ara og helsta stuðningsmanni
Beethovens á fyrstu árum hans í
Vín. Hirðsiðakröfur þessa greifa
fóru að lokum svo í taugarnar á tón-
skáldinu að upp úr sauð.
En þetta tríó ber þakklæti og
vinarhug Beethovens til Lic-
hnovsky fagurt vitni, þrátt fyrir
allt.
Tríóið streymir fram sem frjáls
lækur í anda Mozarts í öruggum
farvegi að hætti Haydens, en það er
þó alltaf djarfur fullhuginn Beetho-
ven sem ræður falli vatnsins.
Píanó, fiðla og selló er samleiks-
lag sem gerir miklar kröfur til flytj-
enda og gæti m. a. verið ástæðan
fyrir því hve sjaldan slík tríó heyr-
ast á tónleikum þrátt fyrir að mörg
öndvegistónverk hafi verið samin
fyrir þá hljóðfæraskipan.
Tríó Eyjafjarðar er að hefja veg-
ferð sína á tónleikasvið og stígur
með djörfung og einlægni á fjöl.
Mildur og fallegur blær ein-
kenndi upphaf fyrsta þáttar og mik-
ið öryggi og nákvæmni.
Sú krafa stofutónlistarinnar „að
leika með eyrunum“ var í heiðri
höfð og samstilling í „tenuto“- og
„stakkató“-leik, milli hljóðfæra í
upphafs- og lokaþætti, var hárná-
kvæm.
Þrátt fyrir tæknilega fágun var
tjáning í tónum rík og frjó. Þarna
fékk hinn ungi Beethoven að skila
þeim boðum „að það eru til margir
prinsar en bara einn Beethoven.“
Ég vona að þessir tónleikar verði
Tríói Eyjafjarðar hvatning til að
ganga tríóbrautina, því hún er þeim
greið.
Tríó Eyjafjarðar í Ketilhúsinu
TÓNLEIKAR
Ketilhúsinu á Akureyri
Tríó Eyjafjarðar: Lára Sóley Jóhanns-
dóttir-fiðla, Ülle Hahndorf-selló og
Daníel Þorsteinsson á píanó.
Föstudaginn 4. maí 2007, kl 12:15.
Á dagskrá; Píanótríó op. 1, nr.1 í Es-dúr
eftir Beethoven þættir: I allegro, II aada-
gio cantabile, III scherzo, allegro assai
og IV finale, presto.
Litlar freistingar
 Jón Hlöðver Áskelsson
HJÓNUNUM Barböru Árnason,
fædd Moray Williams, og Magnúsi
Á. Árnasyni var margt til lista lagt
en nú má sjá hluta af verkum þeirra
í Gerðarsafni, verk sem safninu
hafa verið gefin. Barbara var ein-
staklega fær myndskreytir og
teikningar hennar, vatnslitamyndir
og vatnslitaþrykk með því fallegra
og sérstakara sem unnið hefur ver-
ið hér á landi. Hún hreifst augljós-
lega af austrænni list og einnig má
sjá áhrif frá súrrealisma í myndum
hennar. List hennar var fjölbreytt
eins og það brot sem til sýnis er í
safninu gefur til kynna. Teikningar
hennar af börnum eru liprar og
unnar af mikilli næmni og tilfinn-
ingu, mjúkir drættir barnsandlits-
ins hljóta að vera eitt af erfiðustu
viðfangsefnum teiknara. Hér má
meðal annars sjá myndir af Maríu
Guðmundsdóttur fyrirsætu, sem
seinna varð fræg fyrirsæta, teikn-
ingar sem gerðar voru þegar hún
var tveggja ára og hún hefur nú
gefið safninu. Það er líka skemmti-
legt að sjá teikningar Barböru í
sömu andrá og teikningar eftir
Gerði Helgasdóttur sem er að finna
í sama sal, þessar konur fóru ólíkar
leiðir í listinni en fylgdu samt tíð-
arandanum hvor um sig.
Eiginmaður Barböru, Magnús
Ársæll Árnason var fjölhæfur lista-
maður og hér sjást höggmyndir eft-
ir hann. Mannamyndir voru honum
hugleiknar en hann málaði einnig
nokkuð af landslagsmyndum.
Það fer ekki mikið fyrir þessari
litlu sýningu en hér kemur þó ágæt-
lega fram hversu fjölhæf listakona
Barbara var og hæfileiki þeirra
hjóna beggja við gerð portrett-
mynda, geiri innan myndlistarinnar
sem ekki fer mikið fyrir í samtím-
anum.
Mjúkir drættir
MYNDLIST
Gerðarsafn
Til 26. maí. Opið alla daga nema mán. frá
kl. 11–17.
Fullorðnir kr. 400, eldri borgarar og ör-
yrkjar 200. Ókeypis á fös.
Barbara Árnason og Magnús Á. Árnason
Ragna Sigurðardóttir