Morgunblaðið - 16.05.2007, Blaðsíða 28

28 MIÐVIKUDAGUR 16. MAÍ 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
H
vernig ætli standi á
því að hér á landi
hefur aldrei orðið til
hefð fyrir minni-
hlutastjórnum? Þess
í stað er allt kapp lagt á að mynda
svokallaða „sterka“ stjórn, það er að
segja, stjórn sem hefur slíkan afls-
mun á þingi að hún getur virt minni-
hlutann gersamlega að vettugi og
farið sínu fram.
Eitt af því sem er vont við að hafa
svona „sterkar“ stjórnir, er að þing-
ræðið, sem svo á að heita að ríki hér,
verður að engu. Það verður ekki
þingið sem ræður heldur einfaldlega
ríkisstjórnin.
Afleiðing af því er síðan það sem
kom í ljós í aðdraganda nýafstað-
inna kosninga og í kjölfar þeirra,
það er að segja stjórnarandstaða
sem er orðin svo full af reiði eftir að
hafa árum saman verið tilgangslaus
á þingi að hún er ekki viðræðuhæf
þegar kemur að myndun nýrrar
stjórnar.
Það er kannski ekki nema eðlilegt
að hugmynd VG um minni-
hlutastjórn með stuðningi Fram-
sóknar hafi fallið í grýttan jarðveg
hjá framámönnum í Framsókn-
arflokknum eftir öll hnjóðsyrðin
sem leiðtogar VG hafa í vanmátt-
arreiði sinni látið falla undanfarið.
Samt er hugmyndin sjálf um
minnihlutastjórn að mörgu leyti
góð. Ekki síst vegna þess að minni-
hlutastjórn verður því einungis
starfhæf að þingheimur leggist
meira og minna á eitt. Stjórnsæknir
flokkar, eins og allir íslensku flokk-
arnir eru sagðir vera, eru ekki
heppilegt umhverfi fyrir minni-
hlutastjórn. Hún fær ekki þrifist ef
það er meginmarkmið þeirra flokka
sem ekki eiga aðild að henni að fella
hana.
Þannig má kannski segja að
minnihlutastjórn sé ágætis æfing í
þingræði og eiginlegu lýðræði þar
sem allar raddir fá að heyrast og
taka verður tillit til sjónarmiða sem
stangast á við manns eigin. Ef til vill
má því bæta við, að það sé til marks
um lýðræðislegan þroska þegar
hefð verður fyrir minnihlutastjórn-
um.
Íslendingar eiga þar nokkuð í
land, en frændur okkar á Norð-
urlöndum og ýmsum öðrum ná-
grannaríkjum hafa náð þessum
þroska. Hér gengur ennþá allt út á
að fá að ráða öllu, eins og er háttur
barna. Þetta kom kannski hvað ber-
legast í ljós í ofstækiskenndum mál-
flutningi stjórnarandstöðunnar fyr-
ir kosningarnar um að markmið
númer eitt til tíu væri að fella
stjórnina.
Hugmyndin um að nauðsynlegt
sé að mynda „sterka“ stjórn felur í
sér að stjórnin hafi svo afgerandi
meirihluta að hún sé ónæm fyrir
skeytum stjórnarandstöðunnar. Það
er reyndar ekkert undarlegt að ein-
blínt sé á þessa leið þegar haft er í
huga að stjórnarandstaðan hefur
alltaf komið fram eins og rík-
isstjórnin sé andstæðingur sem
þurfi að hafa undir.
Aftur á móti hefur „sterka“
stjórnin komið fram við stjórn-
arandstöðuna eins og uppreisn-
argjarnan ungling sem ekkert mark
er takandi á, og það er ekki heldur
til þess fallið að auka lýðræðisþrosk-
ann. En í ljósi þess að stjórnarand-
staðan hefur einmitt látið eins og
uppreisnargjarn unglingur er
kannski ekki að undra að svona sé
komið.
Þessi vítahringur verður vart rof-
inn í einni svipan. Þess er líklegt
langt að bíða að íslenskt lýðræði nái
þeim þroska sem líklega er nauð-
synlegur til að minnihlutastjórnir
frái þrifist. En kannski voru úrslit
kosninganna núna eins ákjósanleg
og hægt var að hugsa sér til að
fyrsta skrefið verði tekið.
Ef við göngum nú út frá því að
Sjálfstæðisflokkurinn og Fram-
sóknarflokkurinn haldi áfram
stjórnarsamstarfinu með sinn eina
mann í meirihluta verður sú stjórn
engu að síður minnihlutastjórn
vegna þess að flokkarnir fengu til
samans innan við helming atkvæða.
Það er þess vegna ekki alveg svo
einfalt að stjórnin hafi einfaldlega
haldið velli. Í vissum skilningi gerði
hún það, en í öðrum gerði hún það
ekki.
Það væri óeðlilegt að ný stjórn
sjálfstæðis- og framsóknarmanna
tæki ekki með í reikninginn að hún
starfar í umboði minnihluta kjós-
enda. Það má segja að ráðherrum
nýrrar stjórnar beri siðferðisleg
skylda til að gleyma ekki þeirri stað-
reynd, og taka tillit til hennar.
Hvernig gera þeir það með
áþreifanlegum hætti? Jú, með því að
koma ekki fram við stjórnarand-
stöðuna eins og hún skipti engu
máli. Nýi „meirihlutinn“ á þingi
varð til vegna þess hvernig kosn-
ingakerfið virkar, ekki vegna þess
að meirihluti kjósenda greiddi hon-
um atkvæði.
Frá sjónarhorni þeirra sem
leggja ofuráherslu á „sterka“ stjórn
hljómar þetta auðvitað fáránlega og
barnalega. Mikilvægi þess að
stjórnin geti viðhaldið efnahags-
legum stöðugleika hlýtur, að þeirra
mati, að vega þyngra en einhver
óljós siðferðisskylda. Ekki síst þeg-
ar Sjálfstæðisflokkurinn á í hlut,
hann hefur jú alltaf verið „vöðva-
flokkur“ sem vill láta verkin tala
fremur en vitsmunina. Og þá má
stjórnin ekki fara sjálfviljug að
ganga hölt.
En um leið verður stjórnarand-
staðan, sem í vissum skilningi er í
minnihluta en í öðrum skilningi í
meirihluta, að sitja á sér og veita
nýrri stjórn svigrúm. Það verður þó
að segjast eins og er að það er ekki
beint útlit fyrir að leiðtogar Sam-
fylkingar og VG ætli að lækka í sér
rostann, ef marka má „stórmann-
legt“ tilboð formanns VG til for-
manns Framsóknar um tækifæri til
að biðja sig afsökunar. Það verður
að segjast eins og er, að þetta uppá-
tæki VG-formannsins er eitthvað
það ótrúlegasta sem sést hefur í ís-
lenskri pólitík lengi, og hefur þó
aldrei verið beint skortur á steig-
urlætinu þar.
Hugmyndin um minnihlutastjórn,
sem í sjálfu sér er allrar virðingar
verð, kallar kannski fyrst og fremst
á breyttar hugmyndir um hvað í því
felst að vera í stjórnarandstöðu. Ef
sjálfstæðis- og framsóknarmenn
mynda núna „minnihlutastjórn“ fá
VG og Samfylking sögulegt tæki-
færi til að skilgreina hlutverk
stjórnarandstöðunnar upp á nýtt.
Í minni-
hluta
» Stjórnsæknir flokkar, eins og allir íslenskuflokkarnir eru sagðir vera, eru ekki heppilegt
umhverfi fyrir minnihlutastjórn. Hún fær ekki
þrifist ef það er meginmarkmið þeirra flokka sem
ekki eiga aðild að henni að fella hana.
BLOGG: kga.blog.is
VIÐHORF
Kristján G. Arngrímsson
kga@mbl.is
NÚ AÐ loknum kosningum
langar mig að koma á
framfæri þökkum til
allra þeirra sem lögðu
hönd á plóginn í kosn-
ingabaráttu Samfylk-
ingarinnar í Suðvest-
urkjördæmi,
stuðningsmanna og
kjósenda. Samfylk-
ingin fékk næstbestu
útkomu í sögu jafn-
aðarmannahreyfingar
hér á landi og í Suð-
vesturkjördæmi hélt
flokkurinn þingstyrk
sínum, en vissulega
sóttumst við eftir því að auka við
þingmannatöluna. Samfylkingin
spilaði til sigurs, líkt og aðrir
stjórnmálaflokkar. Við jafn-
aðarmenn lögðum okkar mál fram
af alúð, þar var ekkert und-
andregið – við erum jöfn og frjáls
og töluðum fyrir okkar málum,
málum jafnaðarmanna, af ábyrgð
og festu.
Okkar fimmti maður í Suðvest-
urkjördæmi, Guðmundur Stein-
grímsson, sat í baráttusætinu.
Kosninganóttin var gífurlega
spennandi, Guðmundur var inni
lengi framan af, en lokatölur urðu
aðrar, 28,4% og 4 þingmenn hér í
Kraganum. Björtu hliðarnar eru
að flokkurinn er sigurvegari kosn-
ingabaráttunnar. Skoðanakannanir
sýndu okkur fyrir um 6 vikum síð-
an með um 17% fylgi hér í Krag-
anum. Það var gott til
þess að vita hversu
öflugir okkar stuðn-
ingsmenn voru á loka-
dögunum og verulega
gaman allan tímann
hjá okkur í Samfylk-
ingunni – það var
unnið markvisst í
kosningaslagnum.
Þeir sem bæta við
sig fylgi eru sigurveg-
arar hverju sinni, þótt
flokkar nái ekki alltaf
markmiðum sínum.
Lýðræðið spyr ekki
um atkvæðamagnið, heldur aðeins
um niðurstöðuna. Ég vil nota tæki-
færið fyrir hönd okkar í Samfylk-
ingunni í Suðvesturkjördæmi og
óska sigurvegurunum til hamingju
með sinn árangur. Þakka ég öllum
frambjóðendum annarra framboða
og stuðningsfólki þeirra fyrir
drengilega og heiðarlega baráttu.
Þakka ber einnig fjölmiðlum fyrir
þeirra þátt, en án þeirra yrði að-
dragandi að kosningum og upplýs-
ingar til kjósenda með allt öðrum
hætti en raun ber vitni.
Ég sjálfur vil nota tækifærið og
koma á framfæri þökkum til þeirra
fjölmörgu sem hafa hvatt mig
áfram til góðra verka og um leið
gefið mér kraft og tækifæri til að
vinna í samstarfi við fjölmarga um
farsælar niðurstöður – það skiptir
miklu að láta verkin tala en vera
stöðugt á vaktinni, hlusta, leita
ráða og endurmeta. Við landsmenn
þekkjum það, við viljum samráð og
sátt. Þá þakka ég þann hlýhug og
stuðning sem mér hefur verið
sýndur af fjölmörgum á erfiðum
tímum fyrir mig og mína aðstand-
endur í miðri kosningabaráttu.
Við í Samfylkingunni erum alltaf
tilbúin í þau metnaðarfullu verk-
efni, stór sem smá, sem liggja fyr-
ir og þau verkefni sem jafn-
aðarmenn setja á dagskrá – við
göngum óhrædd til leiks hér eftir
sem endranær. Jafnaðarmenn
munu leggja sitt af mörkum til að
auka lífsgæði á Íslandi – það eiga
allir að vera með.
Þakkir að loknum kosningum
Gunnar Svavarsson skrifar að
loknum alþingiskosningum »Komið er á framfæriþökkum til allra sem
lögðu hönd á plóginn í
kosningabaráttu Sam-
fylkingarinnar í Suð-
vesturkjördæmi, stuðn-
ingsmanna og
kjósenda.
Gunnar Svavarsson
Höfundur er oddviti Samfylking-
arinnar í Suðvesturkjördæmi.
„ÍSLANDSHREYFINGIN á
enga framtíð“ fullyrðir ritstjóri
Morgunblaðsins í fyrsta leiðara
sínum eftir kosningar. Þennan
dauðadóm fellir hann
eftir að hafa varið
kröftum sínum síð-
ustu daga fyrir kosn-
ingar í Staksteinakast
að Íslandshreyfing-
unni, lítilmagnanum
sem í könnunum
Morgunblaðs mældist
varla og var hvergi
einu sinni sýnilegur í
grafískri forsíðumynd
Morgunblaðsins á
kjördag um skiptingu
pólitísku kökunnar.
Auðvitað var hér um
markvissan hræðslu-
áróður að ræða, sem beint var að
þeim sem hugnaðist áherslur Ís-
landshreyfingarinnar en ekki sú
tilhugsun að atkvæði þeirra kynnu
að falla „dauð“. Morgunblaðið skil-
greindi sig til skamms tíma sem
blað allra landsmanna, en engum
dylst þó hollustan við Sjálfstæð-
isflokkinn þegar dregur að kosn-
ingum.
Framganga ritstjóra Morg-
unblaðsins þjónaði tilgangi sínum.
Vafalítið hefði hreyfingin rofið 5%
múrinn hefði ekki komið til mark-
viss hræðsluáróður í bland við
daglegar „mælingar“ sem í til-
fellum sumra flokka sveifluðust á
milli 7% og 14% en héldu Íslands-
hreyfingunni ávallt við neðstu
mörk, töluvert lægri en raun bar
vitni.
Fullyrðingar í Morgunblaðsleið-
ara um framtíð hinnar nýju Ís-
landshreyfingar hljóta að vera
þeim þúsundum Íslendinga sem
kusu hreyfinguna nokkurt um-
hugsunarefni. Jafnframt vekur
fullyrðingin okkur til hugsunar um
þá innmúruðu og innvígðu hollustu
alla við „málstaðinn“ sem aldrei
mun gleymast. Er samt ekki lík-
legt að Staksteinakasti muni nú
senn linna og við taka mjúkur
mosinn í Hádegismóanum?
Í víðara samhengi ber þó að
þakka ritstjóranum fyrrnefnt
framlag sitt, því það beinir kast-
ljósum að núgildandi leikreglum
lýðræðisins:
1) Er kröfum samtímans um
jafnræði og skilvirkt lýðræði full-
nægt með núgildandi kosn-
ingalögum, þ.m.t.
gríðarlegum fjár-
framlögum af al-
mannafé til þeirra
framboða sem fyrir
eru?
2) Þjónar það e.t.v.
fyrst og fremst hags-
munum þeirra sem
fyrir sitja og ákváðu
nýverið 5% þröskuld-
inn fræga, að rödd til-
tekins hóps sem jafn-
vel hefur að baki sér
allt að 8.000 atkvæði
skuli ekki eignast full-
trúa á þingi? Þurfum
við meira en helmingi hærri
þröskuld en t.a.m. Danir, og þá
hvers vegna?
3) Þjónar það lýðræðinu að við-
hafa í fjölmiðlum – fram á síðasta
dag – mælingar og skoðanakann-
anir á fylgi flokka, í bland við
hræðsluáróður um „dauð“ atkvæði
allt að 8.000 kjósenda? Er það
hugsanlega skoðanamyndandi úr
hófi fram og meginástæða þess að
víða um heim eru opinberar mæl-
ingar af þessu tagi bannaðar í 1–2
vikur fyrir kosningar?
4) Fjölmiðlalög eru enn óaf-
greitt mál. Fjórða valdið er rétt-
nefni yfir fjölmiðla. Því valdi fylgir
einnig ábyrgð, einkum þegar sjálft
lýðræðið og meðferð þess er til
umfjöllunar.
Hefur hugtakið ábyrgð verið
einkennandi þáttur í þessu sam-
hengi? Er það t.a.m. ábyrg fram-
ganga af hálfu fjórða valdsins, að
hefja skoðanamyndandi frambjóð-
enda- og málefnakynningu í kosn-
ingasjónvarpi á landsvísu, 6 vikum
fyrir kosningar, þegar skilafrestur
framboðslista er skv. gildandi lög-
um 2 vikur fyrir kosningar?
5) Umræðan um það ruglings-
lega jöfnunarkerfi og misvægi at-
kvæða sem hér viðgengst er mik-
ilvæg og á að vera forgangsmál á
nýju þingi að færa til einfaldari og
gegnsærri vegar. Núgildandi kjör-
dæmaskipan og þröskuldafyr-
irkomulag er okkur ekki sæmandi.
Öll atkvæði skulu jafngild á Ís-
landi.
Um úrslit nýafstaðinna kosninga
er svo þetta að segja: Títtnefndur
5% þröskuldur er heimatilbúinn
vandi, kerfisgalli, sem nú kemur í
koll og veldur því að hvorki stjórn
né stjórnarandstaða ná meirihluta
atkvæða. Með réttu ætti Íslands-
hreyfingin 2 þingmenn miðað við
sín 3,3% og stjórnarmynd-
unarmöguleikar væru að því leyti
fleiri. Það er hins vegar ekki sann-
gjarnt af VG eða Samfylkingu að
kenna Íslandshreyfingunni um
brostnar stjórnarmyndunarvonir.
Sjálfstæðisflokkurinn hafnaði
áframhaldandi stjórnarsamstarfi
við Alþýðuflokkinn 1995 á sömu
forsendu og nú er skilgreind sem
ásættanlegur meirihluti.
Miðað við það einvalalið sem VG
og Samfylking hafa á að skipa, þá
gríðarlegu fjármuni sem þessir
flokkar hafa haft til kosninga-
herferða sinna, langan undirbún-
ingstíma og ekki síst þær fjöl-
mörgu ávirðingar á núverandi
ríkisstjórn sem við blasa, er dap-
urlegt að hlýða á málsvara þessara
flokka benda á sjálfsprottna, ný-
bakaða og fátæka grasrótarhreyf-
ingu hugsjónafólksins í Íslands-
hreyfingunni sem helstu
ábyrgðarmenn þess að gömlu A-
flokkarnir skuli enn þurfa að
glíma í stjórnarandstöðu. Veldur
hver á heldur.
Framtíðarvandi
eða fortíðar?
Jakob Frímann Magnússon
veltir fyrir sér réttmæti nýrra
kosningalaga og 5% þröskuld-
arreglunni
» Fullyrðingar í Morg-unblaðsleiðara um
framtíð hinnar nýju Ís-
landshreyfingar hljóta
að vera þeim þúsundum
Íslendinga sem kusu
hreyfinguna nokkurt
umhugsunarefni.
Jakob Frímann
Magnússon
Höfundur er einn stofnenda Íslands-
hreyfingarinnar-lifandi lands.