Morgunblaðið - 18.05.2007, Síða 26

26 FÖSTUDAGUR 18. MAÍ 2007 MORGUNBLAÐIÐ
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
OPIN STAÐA
Tólf ára stjórnarsamstarf Sjálf-stæðisflokks og Framsóknar-flokks var nánast ótrúlega far-
sælt þegar til þess er horft í ljósi
sögunnar. Mestan hluta 20. aldarinn-
ar voru þessir tveir flokkar helztu
andstæðingarnir í íslenzkum stjórn-
málum og börðust um að veita rík-
isstjórnum forystu. Framsóknar-
flokkurinn var í þeirri stöðu að geta
ýmist samið til hægri eða vinstri. Það
var lengi sérstakt markmið forystu-
manna Framsóknarflokksins að
halda Sjálfstæðisflokki utan ríkis-
stjórnar.
Í stórum dráttum gekk samstarf
flokkanna í ríkisstjórn vel og kannski
má skýra það að einhverju leyti með
breyttri stöðu Framsóknarflokksins.
Flokkurinn hefur seinni árin ekki
verið í þeirri lykilstöðu, sem hann var
í fram eftir 20. öldinni og þess vegna
ekki litið svo á, að hann væri í sam-
keppni við Sjálfstæðisflokkinn eins
og áður fyrr.
Nú hefur Sjálfstæðisflokkurinn í
annað sinn á tæpum einum og hálfum
áratug komizt að þeirri niðurstöðu,
að ekki sé hægt að byggja stjórnar-
samstarf á eins atkvæðis meirihluta á
Alþingi. Þess vegna verður að líta svo
á, að þessi afstaða sé orðin viðmið,
sem móti afstöðu manna í framtíð-
inni. Þetta breytir hins vegar mögu-
leikum til stjórnarmyndana í grund-
vallaratriðum og þeim fækkar mjög.
Það er umhugsunarefni, hvers vegna
það var hægt í Viðreisnarstjórninni í
átta ár en ekki nú. Kannski er skýr-
ingin á þessu mati stjórnmálamanna
sú, að hver og einn þingmaður hugsi
nú meira um eigin hag en flokkshags-
muni og þess vegna sé þetta mat
þeirra raunsætt.
Þegar Geir H. Haarde forsætisráð-
herra biðst lausnar fyrir sig og ráðu-
neyti sitt í dag opnast staðan á vett-
vangi stjórnmálanna. Þótt telja verði
víst, að Ingibjörg Sólrún Gísladóttir,
formaður Samfylkingar, leggi til við
forseta, að hann veiti fráfarandi for-
sætisráðherra umboð til myndunar
nýrrar ríkisstjórnar er ljóst, að for-
seti Íslands hefur nú meira svigrúm
til afskipta af stjórnarmyndun en
hann hefur haft frá árinu 1987. Í þeim
efnum getur sitt hvað óvænt gerzt
eins og dæmin sanna og er þá ekki
sízt vísað til stjórnarmyndunar í des-
ember 1958, sem þáverandi forseti
Ásgeir Ásgeirsson hafði afgerandi
áhrif á.
Samningaviðræður á milli Sjálf-
stæðisflokks og Samfylkingar um
nýja ríkisstjórn og stjórnarsáttmála
geta orðið erfiðar.
Þannig er ljóst, að flokkarnir tveir
eru ekki á einu máli um framþróun
stóriðju á Íslandi. Samfylkingin hef-
ur viljað hægja meira á þeirri þróun
en Sjálfstæðisflokkurinn og verður
fróðlegt að sjá hver niðurstaðan verð-
ur um þann stóra málaflokk.
Í einu stóru máli eru þessir tveir
flokkar á öndverðum meiði en það er í
afstöðu til aðildar að Evrópusam-
bandinu. Það hefur verið eindregin
afstaða Sjálfstæðisflokksins að Ís-
land eigi ekki að sækja um aðild að
Evrópusambandinu. Samfylkingin
hefur boðað þveröfuga stefnu. Nú má
vel vera að Samfylkingin leggi enga
áherzlu á þetta mál í samningavið-
ræðum við Sjálfstæðisflokkinn. En
komi hins vegar til þess, að hún geri
kröfu um að ná einhverju fram, vand-
ast málið.
Að mörgu leyti er svipuð staða í
þessu máli í Sjálfstæðisflokknum eins
og verið hefur í brezka Íhaldsflokkn-
um, þar sem fylkingar Evrópusinna
og andstæðinga hafa tekizt á og í raun
klofið Íhaldsflokkinn í herðar niður í
meira en áratug.
Þótt það hafi verið hin formlega af-
staða Sjálfstæðisflokksins að aðild að
Evrópusambandinu komi ekki til
greina er auðvitað ljóst, að innan
flokksins hafa alla tíð verið öfl, ekki
sízt úr viðskiptalífinu, sem hafa verið
hlynnt aðild að Evrópusambandinu.
Ef Sjálfstæðisflokkurinn í stjórnar-
myndunarviðræðum við Samfylk-
inguna opnar með einhverjum hætti á
aðild að Evrópusambandinu má gera
ráð fyrir, að miklar deilur blossi upp
um málið innan Sjálfstæðisflokksins.
Þær deilur gætu orðið flokknum erf-
iðar.
Björn Bjarnason dómsmálaráð-
herra hefur lyft grettistaki í upp-
byggingu löggæzlumála í ráðherratíð
sinni og lagt áherzlu á margvíslegar
umbætur í réttarkerfinu. Vegna
þessa framtaks hefur ráðherrann leg-
ið undir svæsnum árásum, ekki sízt
frá einstökum þingmönnum Samfylk-
ingarinnar. Það er auðvitað ljóst, að
Sjálfstæðisflokkurinn getur í engu
hvikað frá stefnumörkun dómsmála-
ráðherra í samningaviðræðum við
Samfylkingu, sem sýnir hversu erf-
iðar þær gætu orðið.
Loks má nefna enn eitt mál þar sem
mikið hefur borið á milli þessara
tveggja flokka en það er afstaðan til
Íraksstríðsins. Eru það ekki tals-
menn Samfylkingarinnar, sem hafa
lýst því yfir, að fyrsta verk þeirra í
ríkisstjórn yrði að taka Ísland af lista
hinna „staðföstu og viljugu“? Það
verður óneitanlega fróðlegt að fylgj-
ast með því hvernig viðræðum um það
mál lyktar á milli flokkanna tveggja.
Erfiðasti hjallinn í samningavið-
ræðum flokkanna tveggja verður þó
áreiðanlega sá sem snýr að persónu-
legum samskiptum fólks í forystu-
sveitum þessara tveggja flokka. Auð-
vitað reynir á þau samskipti í
samningaviðræðum um stjórnar-
myndun en ekki síður í daglegum
samskiptum á vettvangi ríkisstjórn-
ar.
Það styrkir Sjálfstæðisflokkinn í
þessum samningaviðræðum, að
flokkurinn vann góðan sigur í kosn-
ingunum á sunnudaginn var. Sam-
fylkingin gengur veikari en ella til
þessara samningaviðræðna vegna
þess, að hún tapaði umtalsverðu fylgi
í kosningunum svo og tveimur þing-
mönnum.
Á móti kemur, að aðild að ríkis-
stjórn mun auðvelda Samfylkingunni
að fást við þau djúpstæðu vandamál,
sem eru á ferðinni í forystusveit
flokksins. Þau vandamál mundu leiða
til uppgjörs ef Samfylkingin væri ut-
an ríkisstjórnar en ríkisstjórnaraðild
mun gera flokknum kleift að sópa
þeim vandamálum undir teppi.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
BAKSVIÐ
Eftir Ómar Friðriksson og Guðmund Sv. Hermannsson
Ríkisstjórnarsamstarfi Sjálfstæðisflokksog Framsóknarflokks, sem staðið hef-ur yfir á annan áratug, er á endarunnið. Engin ríkisstjórn hefur setið
lengur samfellt að völdum í Íslandssögunni. Við-
reisnarstjórnin sat í tæp tólf ár, þ.e. frá 20. nóv-
ember 1959 til 14. júlí 1971. Ríkisstjórn Sjálf-
stæðisflokks og Framsóknarflokks hefur verið
við völd í rúm tólf ár, en hún var fyrst mynduð 23.
apríl 1995.
Davíð Oddsson stýrði ríkisstjórninni lengst
allra sem forsætisráðherra eða frá upphafi
stjórnarsamstarfsins til 15. september 2004. Þá
varð Halldór Ásgrímsson forsætisráðherra til 15.
júní 2006 er hann baðst lausnar og Geir H.
Haarde tók við forsætisráðherraembættinu.
Talsverðar mannabreytingar hafa verið gerðar
á ráðherrahópnum á þessum árum og hafa sam-
tals 27 stjórnmálamenn gegnt ráðherraembætti
á stjórnartímabilinu. Fyrstu árin voru tíu ráð-
herrar í ríkisstjórn en þeim fjölgaði í tólf 1999.
Hefur ráðuneytum verið skipt jafnt milli flokk-
anna mestallan tímann.
Tímabil stöðugleika og velferðar
Guðni Th. Jóhannesson sagnfræðingur telur að
ríkisstjórnin muni fá svipaðan dóm sögunnar og
Viðreisnarstjórnin, „og þetta hafi verið tímabil
stöðugleika og velferðar,“ segir hann en bætir við
að undir lok Viðreisnartímabilsins hafi verið
komin ákveðin þreyta í samstarfið. Þess hafi líka
gætt núna þó meirihluti hafi haldist á þingi í
kosningunum sl. laugardag, ólíkt því sem var eft-
ir kosningarnar 1971 þegar Viðreisnarstjórnin
fór frá.
Gunnar Helgi Kristinsson, prófessor í stjórn-
málafræði, segir það alla tíð hafa einkennt stjórn-
ina, sérstaklega í kringum kosningar, að leggja
áherslu á stöðugleika í efnahagsmálum og hag-
vöxt. Af einstökum málum sem setja mark sitt á
þetta tímabil nefnir Gunnar Helgi einkavæð-
inguna, sér í lagi einkavæðingu viðskiptabank-
anna, en einnig deilurnar í kringum uppbyggingu
stóriðju vegna umhverfisáhrifa. Að mati Gunnars
Helga er þó fjölmiðlamálið eitt eftirminnilegasta
málið sem upp kom í tíð ríkisstjórnarinnar. Að
hans mati varð það ríkisstjórninni erfiðast.
,,Stjórnin beið af því verulegan hnekki,“ segir
hann. Gunnar Helgi er þeirrar skoðunar að
stjórnarsamstarfið hafi að mestu leyti verið mjög
friðsamlegt allan stjórnartímann. Það gæti þó
hafa bitnað á Framsóknarflokknum að hafa ekki
markað sér sérstöðu, að mati hans. Halldór Ás-
grímsson hafi þó gert tilraun til þess að draga
fram sérstöðu Framsóknarflokksins með yfirlýs-
ingum og áherslum í Evrópumálunum. Guðni
d
v
k
P
æ
ó
h
K
m
O
2
a
F
u
æ
i
r
S
i
ú
s
G
n
a
h
s
s
e
e
v
s
H
Á
E
r
s
m
í
m
u
s
H
i
k
s
v
B
a
á
K
Þ
a
s
a
k
i
l
e
a
G
i
h
u
a
F
e
tekur undir að stærstan hluta stjórnartímans
hafi samstarfið verið friðsælt og það hafi í raun
ekki verið fyrr en undir lok þess sem spenna hafi
komið upp á yfirborðið, sem birtist í ágreiningi
um auðlindaákvæði í stjórnarskrá.
Með 40 þingmenn eftir kosningarnar ’95
Ríkisstjórnin sem mynduð var 1995 tók við af
stjórn Sjálfstæðisflokks og Alþýðuflokks, sem
setið hafði í 4 ár en í þingkosningum þetta ár
fengu stjórnarflokkarnir samtals 32 þingmenn af
63. Það þótti ekki nægilega traustur meirihluti á
Alþingi. Sjálfstæðisflokkur og Framsókn-
arflokkur höfðu hins vegar 40 þingmenn saman,
Sjálfstæðisflokkur 25 og Framsóknarflokkur 15.
Tók Framsóknarflokkur við þeim ráðuneytum,
sem Alþýðuflokkur hafði haft með höndum auk
landbúnaðarráðuneytisins. Þegar stjórnin var
fyrst mynduð var Davíð Oddsson forsætisráð-
herra en auk hans voru ráðherrar Sjálfstæð-
isflokks þeir Friðrik Sophusson fjármálaráð-
herra, Björn Bjarnason menntamálaráðherra,
Halldór Blöndal samgönguráðherra og Þor-
steinn Pálsson, sjávarútvegsráðherra og dóms-
og kirkjumálaráðherra. Geir H. Haarde tók við
embætti fjármálaráðherra af Friðriki árið 1998.
Halldór Ásgrímsson var utanríkisráðherra en
aðrir ráðherrar Framsóknarflokksins voru Ingi-
björg Pálmadóttir heilbrigðis- og trygginga-
málaráðherra, Guðmundur Bjarnason, landbún-
aðarráðherra og umhverfisráðherra, Páll
Pétursson félagsmálaráðherra og Finnur Ing-
ólfsson iðnaðar- og viðskiptaráðherra.
Ríkisstjórnin hélt velli í þingkosningum árið
1999, Sjálfstæðisflokkur fékk þá 26 þingsæti en
Framsóknarflokkur 12. Gerðar voru talsverðar
breytingar á skipan ríkisstjórnarinnar þegar
samstarfið var endurnýjað. Flokkarnir héldu þó
sömu ráðuneytum en ráðherrum var fjölgað úr
tíu í tólf. Guðmundur Bjarnason og Þorsteinn
Pálsson hættu þingmennsku og í stað þeirra
komu inn í ríkisstjórnina Guðni Ágústsson, sem
varð landbúnaðarráðherra, Siv Friðleifsdóttir
varð umhverfisráðherra, Árni M. Mathiesen varð
sjávarútvegsráðherra og Sólveig Pétursdóttir
varð dóms- og kirkjumálaráðherra. Þá tók Sturla
Böðvarsson við samgönguráðuneytinu af Hall-
Lengsta stjórnars
starfi sögunnar er
Rúmlega tólf ára stjórnarsamstarfi Sjálfstæðisflokks og
Framsóknarflokks er lokið. Þrír flokksformenn hafa verið for-
sætisráðherrar og stýrt samsteypustjórn flokkanna á þessum
tíma. 27 einstaklingar hafa gegnt ráðherraembættum á rík-
isstjórnartímanum, sem staðið hefur yfir í þrjú kjörtímabil.
Í HNOTSKURN
»Ríkisstjórnin tók við 1995 af stjórnSjálfstæðisflokks og Alþýðuflokks,
sem hafði aðeins eins þingsætis meiri-
hluta á þingi eftir kosningar.
»Sjö konur og 20 karlar hafa gegntráðherraembættum á tólf ára stjórn-
artíma ríkisstjórnar Sjálfstæðisflokks og
Framsóknarflokks.
Í startholunum Ný ríkisstjórn Sjálfstæðisflokks og Framsóknarflokks undir forsæti Davíðs Oddssonar
1995. Fremri röð f.v.: Björn Bjarnason menntamálaráðherra, Páll Pétursson félagsmálaráðherra, Þors
kirkjumálaráðherra, Davíð Oddsson forsætisráðherra, Halldór Ásgrímsson utanríkisráðherra, Ingibjö
málaráðherra. Aftari röð f.v.: Friðrik Sophusson fjármálaráðherra, Finnur Ingólfsson, iðnaðar- og við
búnaðar- og umhverfisráðherra, og Halldór Blöndal samgönguráðherra.