Morgunblaðið - 12.06.2007, Page 18

18 ÞRIÐJUDAGUR 12. JÚNÍ 2007 MORGUNBLAÐIÐ
LANDIÐ
Eftir Steinunni Ósk Kolbeinsdóttur
Hvolsvöllur | Minningarhátíð um séra Tómas
Sæmundsson Fjölnismann var haldin á Breiða-
bólstað í Fljótshlíð sl. laugardag og í Sögusetr-
inu á Hvolsvelli á sunnudag. Hátíðin var haldin
að frumkvæði Rangárþings eystra og aðstand-
enda Breiðabólstaðarkirkju af því tilefni að nú
eru 200 ár liðin frá fæðingu Tómasar en hann
fæddist 7. júní 1806 á Kúfhól í Austur-Land-
eyjum.
Leikþáttur um Tómas
Á laugardeginum var leikinn þáttur um lífs-
hlaup Tómasar í Breiðabólstaðarkirkju. Höf-
undur þáttarins og leikstjóri er Guðrún Ás-
mundsdóttir. Að því loknu var minningarsteinn
um séra Tómas blessaður eftir endurgerð.
Söfnuðu Íslendingar fyrir steininum eftir lát
Tómasar og prýddu hann lágmyndir úr marm-
ara sem síðar var skipt út fyrir afsteypur úr
kopar. Steinninn kom í Breiðabólstaðar-
kirkjugarð 1855 og hefur það verið mikið þrek-
virki að koma honum þangað því hann er stór
og myndarlegur úr dönsku grjóti, nokkur tonn
að þyngd. Boðið var upp á kaffi að gömlum og
góðum íslenskum sið í hlöðunni á Breiðabólstað
að athöfn lokinni.
Málþing í Sögusetrinu
Á sunnudeginum var haldið málþing um séra
Tómas í Sögusetrinu á Hvolsvelli. Var þar
fjallað um uppruna, ævi og störf Tómasar og
helstu afrek hans. Þórður Tómasson í Skógum
fjallaði um uppruna og ætt Tómasar en hann
var sonur Sæmundar ríka í Eyvindarholti.
Tómas var gáfumaður mikill og fór til mennta í
Kaupmannahöfn þar sem hann lærði guðfræði.
Talið er að hann hafi talað 8 tungumál og eftir
að hann lauk námi ferðaðist hann um Evrópu,
Litlu Asíu og allt til Svartahafs. Tómasi var
veitt eitt af veigameiri prestsembættum lands-
ins þrátt fyrir ungan aldur og fluttist hann á
Breiðabólstað 1835, aðeins 28 ára að aldri.
Séra Önundur Björnsson flutti erindi eftir
dr. Gunnar Kristjánsson sem hann kallaði
„Eldhugi í hempu“. Í erindinu var fjallað um
Tómas sem kennimann og þau málefni sem
hann barðist fyrir en honum var mikið í mun að
innleiða bætta búskaparhætti í sveitum lands-
ins og einnig lagði hann mikla áherslu á að
bæta húsakynni á Breiðabólstað. Í erindinu
kom fram að í byrjun var Tómas heldur um-
deildur meðal sóknarbarna sinna en eftir því
sem þau kynntust honum betur kunnu þau bet-
ur að meta hann og að lokum var hann í mikl-
um hávegum hafður. Hann var skipaður pró-
fastur og vildi hann efla menntun prestanna og
einnig lagði hann áherslu á að prestar hefðu
konur sínar með á ferðalögum því þær hefðu
þörf fyrir tilbreytingu eins og prestarnir sjálf-
ir.
Ef til vill má segja að Tómas hafi verið einna
fyrstur til að huga að réttindum kvenna hér á
landi. Rómantíska stefnan var leiðarljós Tóm-
asar og vildi hann efla og hefja til virðingar allt
sem þjóðlegt var og skerpa sjálfsmynd þjóð-
arinnar. Séra Sváfnir Sveinbjörnsson flutti er-
indi sem hann nefndi „Í nábýli við Tómas Sæ-
mundsson, minni og minjar“. Þar vék hann að
því hvernig minning Tómasar blasti við honum
í munnlegri geymd. Hann hafði m.a. kynni af
Jóni biskupi Helgasyni sem var barnabarn
Tómasar. Hann sagði einnig frá ýmsum bú-
verkum Tómasar og man sjálfur eftir minjum
um þau.
Vildi Alþingi á Þingvöllum
Sigurður Líndal prófessor fjallaði um
ágreining Tómasar og Jóns Sigurðssonar um
endurreisn og skipan Alþingis. Tómas taldi rétt
að Alþingi væri haldið á Þingvöllum því þar
ríkti hinn sanni þjóðarandi. Skömmu fyrir and-
lát sitt skrifaði hann grein um endurreisn Al-
þingis á Þingvöllum og skipan þess að fornum
sið sem Jón svaraði en Tómasi gafst ekki færi á
að hrekja ýmislegt sem þar kom fram. Í erind-
unum kom fram að Tómas var mikill ham-
ingjumaður í sínu einkalífi en kona hans, Sig-
ríður Þórðardóttir, var búkona mikil og
skörungur. Þau hjón eignuðust fimm börn á sjö
árum, en aðeins tvö þeirra komust til fullorð-
insára, þau Þórhildur og Þórður. Tómas veikt-
ist af berklum í seinni hluta ferðar sinnar um
Evrópu og stóð í sífelldri baráttu við sjúkdóm-
inn eftir það. Í maí 1841 lést Tómas og í sömu
viku tvær dætur hans, sem hvíla með honum í
kistunni, en einnig misstu þau hjón son. Sigríð-
ur ekkja hans giftist síðar Ólafi Steffensen og
fluttist til Viðeyjar. Tómas varð mörgum harm-
dauði og Jónas Hallgrímsson orti að margra
mati eitt hið ódauðlegasta minningarljóð um
vin sinn, „Dáinn, horfinn harmafregn“.
Í tilefni þess að 200 ár voru liðin frá fæðingu
Tómasar komu afkomendur hans saman á
Breiðabólstað og héldu minningarstund í kirkj-
unni. Taldi hópurinn a.m.k. 250 manns og að at-
höfn lokinni var haldið kaffisamsæti í Njálsbúð
í Vestur-Landeyjum.
Minningarhátíð um Tómas Sæmundsson
Morgunblaðið/Steinunn Ósk Kolbeinsdóttir
Leiklist Leikhópurinn sem flutti leikþátt um ævi séra Tómasar eftir Guðrúnu Ásmundsdóttur.
Leikþátturinn var fluttur í Breiðabólstaðarkirkju og er hópurinn hér á tröppum kirkjunnar.
Í HNOTSKURN
»Tómas var gáfumaður mikill og fórtil náms í Kaupmannahöfn þar sem
hann lærði guðfræði. Talið er að hann
hafi talað 8 tungumál.
»Tómas var mikill hamingjumaður ísínu einkalífi en kona hans, Sigríður
Þórðardóttir, var búkona mikil og skör-
ungur.
» Rómantíska stefnan var leiðarljósTómasar og vildi hann efla og hefja
til virðingar allt sem þjóðlegt var og
skerpa sjálfsmynd þjóðarinnar.
Tómasi var veitt eitt af veigameiri prestsembættum landsins þrátt fyrir ungan aldur
Eftir Svanhildi Eiríksdóttur
Sandgerði | „Við vorum á hlaupum
eftir ref í alla nótt. Hann kom eftir
götunni og því voru einungis tvær
útgönguleiðir. Einn situr við endann
á veginum, hinn tekur á móti. Við
náðum honum,“ sagði Sigurður K.
Eiríksson, æðarbóndi í Norðurkoti í
Sandgerði, í samtali við blaðamann,
sem heimsótti hann á dögunum til að
ræða um æðarvarpið sem nú er í
blóma og skemmtilegt áhugamál
Sigurðar, útskurð fugla.
Sigurður K. Eiríksson hefur verið
viðloðandi æðarvarp mestallt sitt líf
þó svo að það hafi ekki verið hans
eina vinna í gegnum tíðina. Faðir
hans byrjaði með æðarvarp í hólma
utan við Norðurkotslandið fyrir um
70 árum síðan en það fluttist síðan í
land Norðurkots vegna betri skil-
yrða. Fyrir þremur áratugum tóku
Sigurður og Eiríkur bróðir hans við
varpinu, en Sigurður segir varpið nú
alfarið í höndum Sigríðar dóttur
hans og tengdasonar hans, Páls
Þórðarsonar.
Tófan fælir mávinn frá varpinu
Varpið í Norðurkoti og í landinu
við hliðina, Fuglavík, er með stærstu
vörpum á landinu samanlagt. Æðar-
bændurnir á þessum tveimur stöð-
um vakta svæðin í sameiningu og
létta þannig undir hver með öðrum.
Nú um mánaðamótin var aðalvarp-
tíminn og Sigurður sagði varpið vera
seinna á ferðinni núna en áður.
Hann hefði hins vegar enga hald-
bæra skýringu á seinkuninni.
Refaveiðarnar sem eftirlitsmenn
þurftu að stunda umrædda nótt eru
engin nýlunda en Sigurður þvertek-
ur fyrir að tófum hafi fjölgað hjá
þeim eftir að flugvallaryfirvöld hófu
að fjölga þeim í grennd við flugstöð-
ina til að hafa hemil á mávunum,
sem geta valdið miklum skaða þvæl-
ist þeir í flugvélahreyflana. „Það eru
engin vandamál með refinn,“ sagði
Sigurður. „Þetta er bara eitt af því
sem þarf að gera þegar maður er
með æðarvarp. Auðvitað er það
meiri vinna að þurfa að halda tófunni
frá en því fylgja engin vandamál.
Auk þess gerir mávurinn mun meiri
skaða en tófan og hún hjálpar við að
halda þeim frá.“
Í framhaldinu nefndi Sigurður að
mávurinn æti frá æðarfuglinum og
þannig væri skaðinn af honum meiri
en af völdum tófunnar. Hvorugt dýr-
ið vilja æðarbændurnir þó fá í varpið
og þurfa þeir því að vakta það vel all-
an sólarhringinn. „Það væri ekkert
varp ef við gerðum það ekki,“ sagði
Sigurður og rifjaði upp þegar varp-
inu var rústað fyrir um 40 árum. Þá
var byggður varðskúr og girt um-
hverfis varpsvæðið. „Þá kom í ljós að
það voru kettir sem ollu skaðanum
og reyndar tófan líka.“ Tófuna nota
þau hins vegar til að fæla mávinn frá
og ef þau skjóta mjólkandi læðu
finna þau grenið og ala ungana upp
með því að gefa þeim í hreiðrin.
Sigurður nefndi að tófan héldi
mávinum í skefjum, þar sem hann
héldi sig fjarri grenunum. Hann
sagði líka gott að mávavarpið væri
að mestu horfið á svæðinu en það
var áður eitt það mesta í heimi á
Miðnesheiðinni. „Ég er nú reyndar
hræddur um að það eigi eftir að
aukast aftur því nú er menn farnir
að nota slor til uppgræðslu í hög-
unum hér í kring og mávurinn sækir
svo í það. Ég veit að menn hafa verið
í vandræðum með að losna við slorið
en það þyrfti að grafa það niður í
stað þess að dreifa því á túnin.“
Sjálfur notar Sigurður slorið í æti
handa æðarfuglunum ásamt grá-
sleppu sem hann hakkar og gefur
þeim í fjöruborðinu. Æðarbændurn-
ir dreifa auk þess brauði við bæina
fyrir æðarfuglinn. Beri á mávi er
hann umsvifalaust skotinn.
Þegar blaðamaður horfir yfir
varpið sér hann einstaka máv voka
yfir varpsvæðinu. Þarna á ferð eru
einnig skoskir vísindamenn sem
hafa komið hingað til lands í gegnum
Fræðasetrið í Sandgerði og rann-
saka æðarvarpið, m.a. hitastig og
hjartslátt í eggjunum. Æðarfuglinn
er hinn rólegasti yfir þessu.
Geirfuglinn nýjasta
viðfangsefnið
Úti á hlaði heyrist að Sigurður er
umkringdur mörgum tegundum
fugla, enda segist hann hafa girt fyr-
ir mófuglinn, ekki bara æðarfuglinn.
Nálægðina við fuglana hefur Sigurð-
ur nýtt í mjög áhugavert tómstunda-
gaman. Hann sker fugla út úr tré og
hver fugl er mikið listaverk. „Ég er
ekki í neinum vandræðum með svip-
inn, það gerir nálægðin við fuglana,
en það er verra með litinn. Þá reyni
ég að styðjast við fuglabækur,“ sagði
Sigurður og blaðamaður lýkur heim-
sókninni á því að fá að kíkja í skúr-
inn þar sem útskurðurinn fer fram.
Nýjasta viðfangsefnið er geirfugl-
inn og fuglunum er Sigurður að
reyna að koma í sölu, en segist léleg-
ur í markaðssetningu. Handverk og
hönnun hefur þó sýnt fuglunum
áhuga og þeir hafa verið á sýningu á
þess vegum og selst furðuvel, eins
og Sigurður orðar það. Blaðamaður
undrast það ekki enda stórhrifinn af
fuglunum.
Á tjörninni utan við hús Sigurðar
svamla æðarhjón sem hann segir að
eigi hreiður nálægt húsinu og utan
varpsvæðis. „Það er einstaka fugl
sem verpir utan svæðis og ég reyni
að passa það. Svo er ég að vona að
rjúpan komi hingað og verpi innan
svæðis, en það er engin leið að reyna
að stjórna því. Bráðum kemur krían
í varpið. Þessum tjörnum þarf ég
hins vegar að loka um leið og ung-
arnir koma úr eggjunum, annars
fara þeir sér að voða,“ sagði Sig-
urður að lokum og ber greinilega
mikla umhyggju fyrir fuglunum í lífi
sínu.
Fuglarnir eru jafnt
innandyra sem utan
Morgunblaðið/Svanhildur Eiríksdóttir
Handverksmaður Sigurður K. Eiríksson er umkringdur fuglum og notar
nærveru þeirra í skemmtilegt áhugamál, að skera fugla út úr tré.
Sigurður K. Eiríksson er æðarbóndi og handverksmaður
Í HNOTSKURN
»Sigurður nefnir að tófanhaldi mávinum í skefjum,
þar sem hann haldi sig fjarri
grenunum. Hann segir líka
gott að mávavarpið sé að
mestu horfið á svæðinu en það
var áður eitt það mesta í heimi
á Miðnesheiðinni.
»Nálægðina við fuglanahefur Sigurður nýtt í mjög
áhugavert tómstundagaman.
Hann sker fugla út úr tré og
hver fugl er mikið listaverk.
»Á tjörninni utan við húsSigurðar svamla æðarhjón
sem hann segir að eigi hreiður
nálægt húsinu og utan varp-
svæðis.
SUÐURNES