Morgunblaðið - 06.12.2007, Blaðsíða 30

30 FIMMTUDAGUR 6. DESEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
ENN á ný blossar upp umræða
um offitu á þeirri réttmætu for-
sendu að hún er ört vaxandi heil-
brigðisvandamál. Og enn syrtir í
álinn því samkvæmt skilgreiningu
og mælikvörðum Alþjóða heil-
brigðismálastofnunarinnar (WHO)
liggur fyrir að um far-
aldur sé að ræða hér-
lendis þar sem a.m.k.
fimmti hver Íslend-
ingur glímir nú við of-
fitu.
Jónas Kristjánsson
læknir (f. 1870, d.
1960), brautryðjandi
náttúrulækningastefn-
unnar hér á landi og
helsti hvatamaður að
stofnun Heilsustofn-
unar NLFÍ í Hvera-
gerði, stóð áratugum
saman í deilum við
lærða og leika um
mikilvægi heilsusamlegra lifn-
aðarhátta og lagði hann ríka
áherslu á samspil holls mataræðis,
hæfilegrar hreyfingar og heilsu-
fars. Hann boðaði ekki flóknar að-
ferðir heldur gerði grein fyrir
ýmsum valkostum í mataræði,
hreyfingu og almennum lífs-
háttum. Jónas taldi mikilvægt að
uppfræða æsku landsins um lög-
mál heilbrigðs lífs, annars kynni
illa að fara. Börn átta sig fljótt á
því hvað er rétt og hvað rangt og
eins hvað er hollt og hvað óhollt.
Það er skilyrðislaus skylda for-
eldra að vernda börn sín, ekki síst
hvað varðar mat og drykk og eins
verður að tryggja þeim eðlilega
hreyfingu og útivist.
Í dag virðist fáránlegt að kenn-
ingar Jónasar hafi ekki hlotið al-
mennan hljómgrunn á sínum tíma
og jafnvel allt fram á þennan dag.
Ekki verður séð að athafnir hafi
fylgt orðum ráða-
manna í gegnum tíð-
ina, um mikilvægi
heilsueflingar, heilsu-
verndar og heilsu-
samlegra lifn-
aðarhátta, enda oft
sagt að flestar póli-
tískar ákvarðanir,
sem koma almenningi
að gagni, séu teknar
vegna skuldbindinga
ríkisins gagnvart fjöl-
þjóðlegum stofn-
unum. Áratugum
saman hefur legið
fyrir að það stefndi í
óefni hvað offitu áhrærir með til-
heyrandi fylgisjúkdómum en lítið
hefur verið aðhafst til að spyrna
við fótum, a.m.k. hefur ástandið
aldrei verið eins slæmt og nú er.
Staðreyndirnar tala sínu máli.
Þrátt fyrir góðan hug og að því er
virðist einlægan vilja ráðamanna í
gegnum tíðina, a.m.k. á tyllidög-
um, er það fyrst og fremst „við-
gerðarþjónustan“ sem skipar önd-
vegi í forgangsröðun innan
heilbrigðisþjónustu landsmanna en
ekki heilsuefling, heilsuvernd eða
aðrar fyrirbyggjandi aðgerðir. Er
þetta sú heilsustefna sem lands-
menn vilja?
Þó að stjórnmálamenn hafi
brugðist er það fyrst og fremst al-
menningur sem ber mesta sök á
þeirri stöðu sem upp er komin. Við
verðum að sýna ábyrgð og hætta
að benda á flísina í auga náungans
og átta okkur á bjálkanum í eigin
auga. Við getum ekki endalaust
hagað okkur eins og okkur sýnist
og síðan ætlast til að yfirhlaðið
heilbrigðiskerfi og sameiginlegir
sjóðir komi til aðstoðar þegar allt
um þrýtur. Veltum ekki ábyrgðinni
yfir á aðra. Lítum okkur nær. For-
eldrar verða að innprenta börnum
sínum hollt mataræði og heil-
brigðan lífsstíl allt frá fyrstu tíð og
vera fyrirmynd í þeim efnum. Þeg-
ar börnin fara í leikskóla og síðan
áfram inn í skólakerfið verða yf-
irvöld að taka við og tryggja
áframhald þessarar lífsstefnu,
skólagönguna á enda. Ábyrga og
markvissa heilsustefnu þar sem
kennslu um heilbrigt líf og heilsu-
samlega lífshætti ber hæst, á að
leggja að jöfnu við þau sjálfsögðu
réttindi barna að læra að lesa og
skrifa.
Heilbrigðiskerfið er yfirleitt að
fást við afleiðingar rangra lífs-
hátta. Lífsgæði almennings verða
ekki aukin á annan hátt en ein-
staklingurinn beri ábyrgð á eigin
heilsu. Þá fyrst fer að draga úr
sjúkdómum og sívaxandi lyfjanotk-
un sem ásamt offitufaraldrinum
mun að óbreyttu stuðla að gjald-
þroti núverandi kerfis.
Í þekktum dægurlagatexta segir
m.a.: „Eitt sinn verða allir menn
að deyja.“ Við höfum of ríka til-
hneigingu til að mæla lífsgæði í
lífslengd og því má að vissu leyti
segja að dauðinn grúfi að baki lífs-
gæðamati okkar. En í hugtakinu
„heilsa“ telja margir að felist hæfi-
leikinn til að vinna og njóta lífsins.
Það verður aldrei hægt að útrýma
sjúkdómum og dauðinn verður
ekki umflúinn, en það er hægt að
bæta árum við lífið og lífi við árin
með því að bera ábyrgð á og gæta
vel að eigin heilsu.
Þekking skapar ábyrgð. For-
eldrar verða að gera sér grein fyr-
ir því, að börn þeirra eiga eftir að
álasa þeim fyrir það mataræði og
hreyfingarleysi sem að þeim var
og er haldið. Nýlegar rannsóknir
benda til þess að nú sé að vaxa úr
grasi kynslóð sem ekki nái sama
meðaltalsaldri og við sem komin
erum yfir miðjan aldur, ekki síst
vegna sívaxandi offitu og ótal
fylgisjúkdóma hennar.
Jónas Kristjánsson læknir var
langt á undan sinni samtíð. Hann
lagði sín lóð á vogarskálarnar í því
skyni að gera fólki ljóst að heils-
una beri að virða og öllum sé skylt
að líta í eigin barm og tileinka sér
einkunnarorð Náttúrulækninga-
félags Íslands: „Berum ábyrgð á
eigin heilsu“. Berum gæfu til að
fjárfesta til framtíðar! Annað er
ávísun á heilsuleysi ókominna kyn-
slóða með tilheyrandi eymd og
skerðingu lífsgæða.
Ábyrgðarleysi, van-
þekking, röng forgangs-
röðun, eða allt þetta?
Gunnlaugur K. Jónsson
skrifar um offitu sem
heilbrigðisvandamál
» Við höfum of ríka tilhneigingu til að
mæla lífsgæði í lífslengd
og því má að vissu leyti
segja að dauðinn grúfi
að baki lífsgæðamati
okkar.
Gunnlaugur K.
Jónsson
Höfundur er forseti NLFÍ –
formaður rekstrarstjórnar
Heilsustofnunar NLFÍ í Hveragerði
TIL eru einræðisríki án ein-
ræðisherra. Það eru ríki þar
sem rétttrúnaðurinn ríkir. Þeg-
ar honum er ógnað er brugðist
við með offorsi og hótunum,
stundum ofbeldi. Á Íslandi ógna
þau sem tala fyrir kvenfrelsi nú
ríkjandi einræðishugsun. Þá
fullyrðingu dæmi ég af við-
brögðum við nánast öllu því sem
slíkt baráttufólk hefur fram að
færa. Þetta höfum við fengið að
reyna að undanförnu. Beitt er
háðsglósum og fyrirlitningartali,
gamalkunnum vopnum þeirra
sem ekki treysta sér til rök-
ræðu. Það sem færri vita er að
jafnvel er gengið enn lengra. Í
frammi eru hafðar beinar og of-
beldisfullar hótanir. Ég set
þessar línur á blað eftir að mér
var bent á blog-skrif nokkurra
ungra manna sem haft hafa í
hótunum á sóðalegan og ofbeld-
isfullan hátt gegn einstaklingum
sem hafa tjáð sig af einurð um
kvenfrelsismál. Takist þessum
mönnum – þessum útsendurum
réttrúnaðarins – að kæfa mál-
frelsi með þessum hætti, þá
verða fórnarlömbin fleiri en þau
sem spjótalögunum er beint að.
Atlaga að þeim er nefnilega at-
laga að sjálfu lýðræðinu. Í tím-
ans rás hefur fólk, sem kramið
hefur verið undir einræðishæl,
spurt hvernig það hafi getað átt
sér stað. Það hefur spurt hvern-
ig ofbeldi sem mannkynssagan
síðar sameinaðist um að for-
dæma sem illvirki, hafi getað
átt sér stað á sinni tíð. Hvernig
gat þetta gerst, er spurt eftir á?
Eflaust verða einræðisríki og
einræðismenning til fyrir ásetn-
ing óprúttinna manna. Slík
ómenning verður líka til fyrir
andvaraleysi hinna sem í að-
gerðaleysi sínu láta ofbeldi við-
gangast. Ef við látum það við-
gangast að hópur ofbeldismanna
fótum troði einstaklinga sem
með málfrelsið að vopni berjast
fyrir mannréttindum, þá tökum
við með afstöðuleysi okkar þátt
í aðförinni að lýðræðinu. Sam-
félagið þarf nú allt að rísa upp
til varnar kvenfrelsisbaráttu og
þeim sem standa þar í far-
arbroddi. Barátta fyrir kven-
frelsi er barátta fyrir jafnrétti í
þjóðfélaginu. Látum ekki þagga
slíka baráttu niður með ofbeld-
ishótunum. Öll þurfum við í
sameiningu að rísa upp til varn-
ar málfrelsi og mannréttindum
– til varnar lýðræðinu.
Ögmundur Jónasson
Til varnar lýðræðinu
Höfundur er formaður þingflokks
VG.
Í Mannamáli á Stöð 2 18. nóv.
sl. tafsaði Finnur Ingólfsson 41
sinni á staglorðunum „sko“ og
„hérna“. Þegar menn vestra
stautuðu með þeim hætti var
sagt að viðkomandi hefði ekki
við að ljúga.
Meðal annars japlaði hann á
því eins og belja á frosinni næpu
að spillingin, sukkið og bruðlið
hefði verið „rekið“ til eins
bankastjóra Landsbankans,
Sverris Hermannssonar. Björg-
vin Vilmundarson og Halldór
Guðbjarnason hefðu orðið „að
gjalda fyrir störf sín að hafa
verið í samstarfi við þennan
mann,“ svo vitnað sé orðrétt í
gapuxann.
Það hefir tekið manninn nær
áratug að finna upp þessa lygi,
enda aldrei heyrzt fyrr.
Björgvin var orðinn heilsuveill
þegar hér var komið sögu. Vafa-
laust hafa herrarnir stytt líf
hans með aðförum sínum. Kjart-
an Gunnarsson talaði jafnan um
Björgvin sem fóstra sinn, en
þegar Kjartan í miðjum þessum
klíðum heimsótti Björgvin á
sjúkrabeð brast kempan Kjartan
í grát með ekkasogum sem
heyrðust út á tún.
Svona var hann góður og kær-
leiksríkur.
Halldóri höfðu klíkumenn lof-
að að hann yrði einsamall banka-
stjóri að herför lokinni. Það lof-
orð sviku þeir. Hafa sjálfsagt
talið hann svo spilltan af sam-
verunni með Sverri að honum
væri ekki treystandi til að lána
Skífu-Jóni 780 milljónir kr. til að
kaupa fyrir brasklóðir í Garða-
bæ né heldur að selja Finni &
co. VÍS-bréfin með rúmlega 6 –
sex – milljarða króna afslætti.
Það skal ítrekað að við komu
Sverris og Vals Arnþórssonar,
og síðar Halldórs í bankann, var
í engu breytt til um laun banka-
stjóra, utanferðir, risnu, laxveið-
ar eða önnur þau kjör, sem fyr-
irrennarar þeirra höfðu haft.
Enda hafði ríkisendurskoðandi
alla tíð skrifað athugasemda-
laust upp á öll reikningsskil.
Það er fyrst eftir einkavæð-
ingu Landsbankans 1997 sem
bankaræningjarnir leggja á ráð-
in. Og tilgangurinn sá að ná
bankanum hið fyrsta undir sig
og sína. Sá tilgangur helgaði
meðalið.
Fyrst af öllu þurfti að bola
Sverri Hermannssyni burt, því
þeir þóttust vissir um að heilsa
Björgvins entist ekki til and-
stöðu, en þriðji bankastjórinn
framsóknarmaður. Finnur
skipulagði með stuðningi Hall-
dórs Ásgrímssonar og Davíðs
Oddssonar, sem þóttist hafa
harma að hefna á Sverri, sem
hafði neitað honum um að vega
að manni, sem honum var þá
stundina í nöp við og taldi vinna
gegn sér. Senditíkur þessara
manna voru svo formaður og
varaformaður bankaráðs, Helgi
Guðmundsson og Kjartan Gunn-
arsson, ásamt Halldóri Guð-
bjarnasyni. Ekki má þó gleyma
garminum honum Katli, Renda
skepnunni.
Í öllu Landsbankamálinu rak
Kjartan erindi húsbónda síns,
Davíðs, þess hins sama sem
sagði við Morgunblaðsritstjóra
þegar öll nótt var úti í málinu:
„Þetta Landsbankamál var allt
tómt fát og fum. Sverrir hafði
ekkert gert af sér.“
Sverrir Hermannsson
Tilgangur – Meðal
Höfundur er fyrrverandi
bankastjóri Landsbankans.
Af hverju virðast embættismenn
hvorki geta talað né skrifað svo
skýrt að skiljist? Er það af ásetn-
ingi, hroka, eða vísvit-
andi blekkingum
manna sem eru í
vinnu hjá hinu op-
inbera, þ.e. hjá mér
og þér? Er verið að
draga okkur á asna-
eyrunum?
Hvernig ber að
skilja yfirlýsingar
Landsvirkjunar nú
um að fallið hafi verið
frá ákvörðun um að
selja orku úr neðri
hluta Þjórsár til ál-
vera sunnan- og vest-
anlands? Hvað þýðir
það í raun ?
Svar mitt: Óljóst og
illskiljanlegt.
Þori ég að vona að
þetta breyti einhverju
um raskið?
Svar mitt: Nei, því
miður – breytir þetta
engu.
Er átt við aft-
urköllun virkjunar-
áforma Landsvirkj-
unar, hún sé hætt við
að virkja neðri hluta
Þjórsár?
Svar mitt: Óljóst en afar ósenni-
legt – nei, því miður.
Er Landsvirkjun þar með hætt
við fyrirhugað jarðrask og byggingu
groddalegra uppistöðulóna með til-
heyrandi tækjum og tólum sem
flæða yfir og flæma fólk af jörðum
sínum?
Svar mitt: Algerlega óljóst, en
nei, því miður.
Trúir fólk því að breytt sölufyr-
irkomulag eða nýir kaupendur raf-
magns úr neðri hluta Þjórsár breyti
fyrirhuguðum virkjanaáætlunum
með tilheyrandi spjöllum á náttúru-,
fornminjum og búsældarlegum jörð-
um?
Svar mitt: Nei, enda óraunsætt
og sennilega ósatt.
Getur fólk trúað því að Lands-
virkjun sé hætt við
virkjanabröltið við
neðri hluta Þjórsár?
Getur fólk nú aftur
lagst rólegt til svefns á
jörðum sínum?
Svar mitt: Nei, afar
óvarlegt – óljóst og
ósennilegt.
Ég og aðrir eigendur
Landsvirkjunar eigum
rétt á að vita sannleik-
ann um virkjanaáform
Landsvirkjunar í sveit-
unum við neðri hluta
Þjórsár, refjalaust. Er
Landsvirkjun hætt við
virkjun þar, eða hvað er
verið að bralla? Fólk á
rétt á skiljanlegum og
afdráttarlausum svör-
um frá Landsvirkjun og
öðrum þeim sem um
véla í þessum málum.
Ég nenni allavega ekki
að vona og viðhafa
ótímabæran fögnuð um
stefnubreytingu Lands-
virkjunar varðandi
þessar óskaplegu fram-
kvæmdir fyrr en ég skil
hvað átt er við. Svör á mannamáli
um það hvað breytist í alvöru við
Þjórsá við ákvörðun um nýja kaup-
endur. Svör óskast snarlega.
Að lokum: Hvað er að gerast við
Urriðafoss – 50 m hátt lón (Hall-
grímskirkja er 74 m há). Er þetta
ekki ógnvænlegt og er ekki með
þessu búið að rjúfa varnarvegg
fólksins við fljótið?
Spurt og svarað
um Þjórsá – Er
verið að draga okk-
ur á asnaeyrunum?
Ég vil fá svör um hvað er
að gerast í virkjunarmálum
Þjórsár, segir Elín G.
Ólafsdóttir
Elín G. Ólafsdóttir
» Af hverjuvirðast emb-
ættismenn
hvorki geta tal-
að né skrifað
svo skýrt að
skiljist? Er ver-
ið að draga okk-
ur á asnaeyr-
unum?
Höfundur er fv. kennari og
borgarfulltrúi.