Morgunblaðið - 07.12.2007, Qupperneq 32

32 FÖSTUDAGUR 7. DESEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
ÞJÓÐIR um allan heim keppast
nú við að setja sér markmið um
samdrátt í útblæstri gróðurhúsa-
lofttegunda. En hvað er að gerast
á Íslandi? Fyrir utan Kyoto bók-
unina þá voru fyrstu
tölulegu markmiðin
sett í fyrra vor þegar
ríkisstjórnin boðaði
50-75% samdrátt í
losun gróðurhúsa-
lofttegunda fyrir árið
2050.
Á Íslandi stendur
orkufrekur iðnaður
fyrir mestum út-
blæstri þar sem kola-
skaut álvera vega
þyngst. Orkufrekur
iðnaður hér á landi er
knúinn áfram af end-
urnýjanlegu rafmagni og því er
heildarútblástur framleiðslunnar
allt að tífalt minni en stóriðju sem
knúin er áfram af jarðefnaelds-
neyti. Ekki er eftir miklu að slægj-
ast til minnkunar á útblæstri í
orkufrekum iðnaði enda hafa stór-
iðjufyrirtæki hér nú þegar dregið
talsvert úr útblæstri á hverja
framleidda einingu. Markmiðum
ríkisstjórnarinnar verður því varla
náð í gegnum stóriðju nema að
menn séu tilbúnir til að draga úr
framleiðslu áls eða treysta á þróun
rafskauta án kolefnis.
Eina raunhæfa leiðin til að tak-
ast á við útblásturinn á Íslandi er
að taka til hendinni í tveimur
þungavigtarflokkum í losun gróð-
urhúsalofttegunda en þar er að
sjálfsögðu átt við olíunotkun bif-
reiða og skipa. Hér verður fjallað
um annan flokkinn, þ.e. sam-
göngur á landi og þá möguleika
sem þar eru til staðar.
Samgöngur eru líklega sá þáttur
þar sem vandamálið er mest en
lausnirnar að sama skapi flestar.
Ef ná á marktækum árangri í út-
blástursmálum er nauðsynlegt að
taka verulega á samgöngumálum
landsins. Þar mun muna mest um
framlag þeirra einstaklinga sem
bera ábyrgð á þeim 200 þúsund
fólksbílum sem aka um vegakerfi
landsins. Þurfa landsmenn þá að
kveðja einkabílinn til að ná mark-
miðum Íslands í útblástursmálum?
Aldeilis ekki, því að ef rétt er
haldið á málum getur leiðin að
markvissum samdrætti í losun
gróðurhúsalofttegunda gengið
mjúklega og sársaukalaust fyrir
sig. Þetta er þó allt háð því að
neytendur taki skynsamlegar
ákvarðanir í bifreiðakaupum og
stjórnvöld umbuni
sparneytnum bifreið-
um í innflutnings-
gjöldum.
Fólk virðist al-
mennt ekki átta sig á
því að hægt er að ná
umtalsverðum sparn-
aði í útblæstri án þess
að minnka kröfur um
stærð bifreiðar. Mik-
ilvægt er að neyt-
endur fari að huga að
útblástursgildi bif-
reiða, g/km, og nýta
það sem kennistærð í
ákvörðun um bílakaup. Í raun
ættu innflutningsgjöld á nýjum
bifreiðum að ráðast af þessum út-
blástursgildum. Ekki þyrfti að
hækka heildarálögur á bíla heldur
væri hægt að beita hagrænum
hvötum til að hliðra innflutningi í
átt til umhverfisvænni bíla. Ef
skoðaðar eru þrjár mismunandi
bifreiðar af sömu stærð og gæðum
þá sést að munur í útblæstri getur
verið umtalsverður.
– Dæmigerð bensínbifreið191
CO2 g/km
– Dæmigerð dísilbifreið 136 CO2
g/km
– Tvinnbifreið 104 CO2 g/km
Til að auðvelda fólki að finna
réttu bifreiðina hefur Orkusetur
nú sett upp aðgengilegt einkunn-
arkerfi á vefinn þar sem hægt er
að sjá einkunn bifreiðarinnar og
um leið eyðslutölur og útblást-
ursgildi. Sjá: www.orkusetur.is/
bilaeinkunn. Kerfið er einfalt og
fylgir hefðbundnum orkueinkunn-
um þar sem A er besti flokkurinn
en G sá versti. Einkunninni fylgir
litur þar sem umhverfisvænni bílar
eru grænir og eldsneytishákarnir
rauðir. Ef nefna á einhverjar tölur
þá má segja að útblástursgildi yfir
200 g/km og eyðsla yfir 10
L/100km ættu að tilheyra fortíð-
inni. Allir ættu að geta fundið nýj-
an bíl við sitt hæfi sem er undir
þessum gildum.
Með réttu vali á bifreið má
minnka útblásturinn allt að 30%
án þess að fólk minnki kröfur sín-
ar um stærð eða gæði bifreiðar.
Val á nýrri bifreið er stærsta um-
hverfisákvörðun einstaklinga. Bif-
reiðin sem verður fyrir valinu
dvelur hér í 10 ár að jafnaði og því
er eyðsla og útblástur hennar
næstu tíu árin afleiðing þeirrar
ákvörðunar sem tekin var í upp-
hafi. Kæruleysisleg ákvörðun sem
tekin er í bifreiðaumboði á auga-
bragði getur í raun vegið fjölmörg
tonn í útblæstri á líftíma bifreið-
arinnar.
Ljóst er að verulegum árangri
má ná með því að velja réttu bif-
reiðirnar sem í boði eru í dag. Til
að ná enn meiri minnkun á út-
blæstri verðum við að treysta á
nýja tækni. Nýverið var bætt við
þremur eldsneytisflokkum í reikni-
vélar Orkuseturs og nú er hægt að
finna bifreiðar sem keyra á met-
ani, rafmagni og etanóli. Þar má
sjá að metan og rafmagnsbifreiðar
sem til eru í dag eru ekki bara
umhverfisvænni, heldur einnig
ódýrari í rekstri. Tæknilega eru
bjartir tímar framundan og neyt-
endur þurfa að vera vakandi þegar
ákvörðun um bílakaup er tekin.
Grunnreglan ætti að vera sú að
enginn kaupi verri bíl, með tilliti
til útblásturs, en hann átti fyrir.
Eins og sýnt hefur verið í þess-
ari grein er vel mögulegt að stýra
neytendum í rétta átt, bæði með
tækni sem er nú þegar til staðar
sem og með aukinni hlutdeild ann-
arra orkugjafa í samgöngum fram-
tíðarinnar. Markmiðum rík-
isstjórnarinnar verður þó aðeins
náð með því að upplýsa neytendur
um mikilvægi þess að kaupa réttu
bifreiðirnar og skapa gjaldtökuum-
hverfi sem umbunar fólki fyrir
réttar ákvarðanir.
Hvernig náum við útblásturs-
markmiðum Íslands 2050?
Sigurður Friðleifsson skrifar
um útblástur bifreiða » Fólk virðist almenntekki átta sig á því að
hægt er að ná umtals-
verðum sparnaði í út-
blæstri án þess að
minnka kröfur um
stærð bifreiðar.
Sigurður Friðleifsson
Höfundur er framkvæmdastjóri
Orkuseturs.
Í KJÖLFAR undirskriftasöfn-
unar, þar sem 5200 manns sögðu
skoðun sína í verki, og almenns
þrýstings íbúa á Suðurnesjum hafa
bæjarfulltrúar Sjálfstæðisflokksins í
Reykjanesbæ snúið
við blaðinu og tekið
upp nýja stefnu í mál-
efnum Hitaveitu Suð-
urnesja. Þetta er já-
kvætt og er alltaf gott
þegar einstaklingar
eru tilbúnir að skipta
um skoðun og játa villu
síns vegar.
Í sumar fögnuðu
bæjarfulltrúar sjálf-
stæðismanna, með sér-
stakri bókun í bæj-
arráði, innkomu
Geysir Green í eig-
endahóp Hitaveitunnar sem fyrsta
skrefi í einkavæðingu íslenskra
orkufyrirtækja.
Nú má hins vegar skilja orð bæj-
arstjórans þannig að hann telji mik-
ilvægt að auðlindirnar verði í sam-
félagslegri eign. Þetta var haft eftir
honum í Morgunblaðinu
mánudaginn 26. nóv-
ember og er þetta í
fyrsta sinn sem ég heyri
svo afdráttarlaust svar
frá talsmanni sjálfstæð-
ismanna í Reykja-
nesbæ. Því ber að fagna
og óska ég Hannesi
Friðrikssyni til ham-
ingju með árangur und-
irskriftarsöfnunar-
innar. Hún er svo
sannarlega að skila sér í
breyttum málflutningi
sjálfstæðismanna.
Nú er bara spurning hvort að-
gerðir fylgi orðum. Við skulum vera
vel á verði gagnvart því.
Jákvæður viðsnúning-
ur bæjarfulltrúa
sjálfstæðismanna
Eysteinn Jónsson segir
sjálfstæðismenn hafa snúið
við blaðinu í málefnum
Hitaveitu Suðurnesja
Eysteinn Jónsson
» Í sumar fögnuðusjálfstæðismenn,
með bókun í bæjarráði,
innkomu GGE í eig-
endahóp HS sem fyrsta
skrefi í einkavæðingu ís-
lenskra orkufyrirtækja.
Höfundur er bæjarfulltrúi
í Reykjanesbæ.
SPARISJÓÐ-
URINN hefur hleypt
af stað söfnunarátaki
þar sem viðskiptavinir
fyrirtækisins sem og
allir landsmenn eru
hvattir til þess að taka
höndum saman um að
styrkja félög sem vinna
að því að bæta geð-
heilsu barna og ung-
linga á Íslandi. Hugar-
afl er eitt þeirra félaga
sem njóta góðs af söfn-
unarátaki Sparisjóðs-
ins. Með söfnunarfénu
hyggst Hugarafl stuðla
enn frekar að fræðslu
um geðheilsu fyrir
ungt fólk með heim-
sóknum í efstu bekki
grunnskólans og fram-
haldsskóla. Markmiðið
er geðrækt meðal ungmenna, að
fræða ungmenni um mismunandi
leiðir til eflingar geðheilsu og að af-
sanna staðalímyndir geðsjúkra. Sjón-
arhornið verður geðrækt, not-
endaþekking og notendareynsla.
Með átakinu er hægt að stórauka
fræðslu um hvernig hægt er að ná
bata, efla forvarnir, draga úr for-
dómum, og styrkja ungmenni sem
eiga í tilfinningalegum erfiðleikum.
Reynsla notenda verður í höfð í fyr-
irrúmi og henni á að deila með öðrum.
Einnig skapast störf fyrir þá not-
endur sem munu sinna fræðslunni og
er því einnig um atvinnusköpun að
ræða.
Brottfall nemenda úr framhalds-
skólum er allt of hátt eða um 20%,
sem jafngildir að um 4.000 nemendur
hætta eða taka sér frí frá námi ár-
lega. Þá er og töluverður hópur úr
grunnskóla sem heldur ekki áfram.
Ég hef starfað sem kennari í sér-
skólum undanfarinn áratug með
brautryðjendum í skólaúræðum fyrir
börn með hegðunarerfiðleika og vil
ég þar nefna Guðlaugu Teitsdóttur,
Jóhönnu Gestdóttur og nú Björk
Jónsdóttur. Síðastliðin 2 ár höfum við
orðið þess aðnjótandi að fá heimsókn-
ir frá Hugarafli í Brúarskóla og vil ég
sérstaklega þakka Hugarafli fyrir þá
mikilvægu fræðslu. Það var aðdáun-
arvert hversu áhugasamir nemendur
voru, fordómalausir og duglegir að
ræða opinskátt um mál-
efnin.
Rúm fjögur ár eru nú
liðin frá því að Hugarafl
var stofnað. Hugarafl
hefur átt stóran þátt í að
breyta umræðunni um
geðheilbrigðismál á Ís-
landi og verið sýnileg
fyrirmynd fyrir fólk til
þess að ná bata. Þegar
hópurinn var stofnaður
einkenndist umræða
gjarnan af neikvæðum
þáttum frekar en já-
kvæðum. Því miður
kemur enn fyrir að gefin
er upp neikvæð staðal-
ímynd af fólki sem glím-
ir við geðræna erfiðleika
og setningar eins og
„tikkandi tíma-
sprengjur“ sjást á síðum blaðanna.
Þetta er mjög röng staðalímynd af
geðsjúkum og vekur alltaf furðu mína
þegar slíkt sést á prenti.
Hugarafl hefur frá upphafi barist
gegn fordómum m.a. með blaðaskrif-
um og sjónvarpsviðtölum. Einn með-
lima Hugarafls kom fram í Íslandi í
dag og Kastljósi, þar sem hann út-
skýrði hvernig það væri að vera með
geðklofa á svo aðdáunarverðan hátt
að eftir var tekið. Þau jákvæðu áhrif
sem Hugarafl hefur haft á málstað
geðsjúkra felast m.a. í breytingu á
hugarfari, það er að vera ekki alltaf
að hamra á hvað samfélagið sé vont
við geðsjúka, heldur horft til þess
hvað geðsjúkir geti gert fyrir sam-
félagið.
Með framtaki Sparisjóðsins til efl-
ingar fræðsluátaki Hugarafls í sam-
vinnu við Hlutverkasetur er þarft
skref stigið í þá átt að fyrirbyggja að
ungmenni þurfi að kljást við geð-
heilsuvanda of lengi án þess að vita
hvað sé til ráða, læri fyrr að huga að
vinum sínum ef vandamál er til stað-
ar, finni leiðir í eigin nærumhverfi og
hugi að geðrækt.
Hvet þig til að gefa styrk á
www.spar.is.
Sparisjóðurinn
í góðum málum
Eiríkur Guðmundsson segir frá
styrktarátaki sparisjóðanna
Eiríkur Guðmundsson
»Markmiðiðer geðrækt
meðal ung-
menna …
Höfundur er kennari.
ÉG ER leiðbeinandi hjá Aflinu,
samtökum gegn kynferðis- og
heimilisofbeldi. Aflið var stofnað
2002 og byggist á sama grunni og
Stígamót enda sækj-
um við námskeið og
þ.h. til þeirra, en við
erum aðallega með
þjónustu fyrir Norð-
urlandið. Aukningin
er þónokkur á milli
ára, á síðastliðnu ári
voru á annað hundruð
viðtöl, fjórir sjálfs-
hjálparhópar, 15 fyr-
irlestrar í skólunum,
símtöl, sólarhrings-
vaktir um versl-
unarmannahelgina á
Akureyri og fleira en
í ár eru komin á annað hundrað
viðtöl, 7 hópar og svo má lengi
telja. Okkar vinna er mest í sjálf-
boðavinnu þar sem við rekum
þetta eingöngu á styrkjum. Í upp-
hafi var okkar markmið að vera til
staðar fyrir þolendur kynferðisof-
beldis en smátt og smátt kom
heimilisofbeldi inn í, enda kemur
það í ljós í sjálfshjálparhópunum
að afleiðingarnar eru þær sömu á
heimilis og kynferðisofbeldi, í 80-
100% tilfella merkja þau við þau
17 atriði sem við förum yfir sem
afleiðingar af ofbeld-
inu. – Allir kannast
við kvíða, hræðslu,
skömm, sektarkennd,
lélegt sjálfsmat og
höfnun, meirihlutinn
hefur svo gengið í
gegnum líkamlegar
afleiðingar (höf-
uðverk, magaverk,
vöðvabólgu, vefjagigt)
og haft sjálfsvígs-
hugsanir sem gengið
hafa mislangt. Þetta
er skelfileg niðurstaða
þar sem að ein af
hverjum fjórum stúlkum og einn
af hverjum tíu drengjum undir 18
ára aldri hafa lent í einhverju kyn-
ferðislegu ofbeldi, plús allir sem
lenda í einhverskonar ofbeldi
seinna á ævinni. Mitt mesta sjokk
var og er þegar fólk sem hefur
verið samferða manni í gegnum
lífið, s.s nágrannar, skólafélagar
og vinir, koma til mín í viðtal, hafa
jafnvel lent í einhverju ungir og
verið fullir af þessum neikvæðu til-
finningum allan tímann sem ég hef
umgengist þá. En okkur er kennt
við ofbeldið að fela allar tilfinn-
ingar, svo gríman er það sterk á
okkur, að þó að við grátum í ein-
rúmi og lífið sé að buga okkur, þá
sér jafnvel okkar nánasta fólk ekki
neitt. Því segi ég, tökum eftir fólk-
inu í kringum okkur, hlustum á
það, stoppum og látum fólk vita að
það eigi einhvern að. Því vitum við
hvað er að gerast við hliðina á
okkur?
Veistu hvað er að gerast
við hliðina á þér?
Sæunn Guðmundsdóttir skrifar
í tilefni af 16 daga átaki gegn
kynbundnu ofbeldi
»… þó að við grátum íeinrúmi og lífið sé að
buga okkur, þá sér jafn-
vel okkar nánasta fólk
ekki neitt …
Sæunn Guðmundsdóttir
Höfundur er leiðbeinandi hjá Aflinu.