Morgunblaðið - 13.04.2008, Side 38

38 SUNNUDAGUR 13. APRÍL 2008 MORGUNBLAÐIÐ
16. apríl 1978: „ Í sambandi
við opinbera heimsókn utan-
ríkisráðherra Dana, K.B.
Andersen, hingað til lands
hefur orðið að ráði, að skipuð
verði nefnd fulltrúa frá utna-
ríkisráðuneytum og mennta-
málaráðuneytum beggja
landanna til þess að fjalla um
fyrirkomulag dönskukennslu
í útvarpi og sjónvarpi hér og
skal það gert í samráði við
fulltrúa ríkisfjölmiðlanna og
háskólans. Þessi ákvörðun er
mikilvæg.
Frá upphafi byggðar á Ís-
landi höfum við átt mest
samskipti við aðrar Norð-
urlandaþjóðir. Aldalöng
tengsl gerðu það að verkum,
að fyrir Íslendinga var Dan-
mörk eins konar gluggi að
heimsbyggðinni. Af því hlaut
að leiða, að danskan var um
langan aldur það erlenda
tungumál, sem við lærðum
fyrst og okkur var tamast.
Kunnátta í dönsku greiddi
ekki einungis götu okkar í
samskiptum við Dani heldur
efldi hún einnig tengsl okkar
við aðrar Norðurlandaþjóðir,
Norðmenn, Svía og Finna.“
. . . . . . . . . .
17. apríl 1988: „ Samkvæmt
fréttum hefur minni-
hlutastjórn Pouls Schlüters í
Danmörku tapað 23 at-
kvæðagreiðslum í danska
þinginu á undanförnum ár-
um. Margar hinar mikilvæg-
ustu hafa snúist um utan-
ríkis- og öryggismál. Hefur
stjórnin oft orðið að fylgja
fram annarri stefnu á al-
þjóðavettvangi en hún sjálf
vildi. Er nú svo komið, að
traust Dana út á við minnkar
sífellt. Er talað þannig um
danska utanríkisstefnu í fjöl-
miðlum, að hún sé mótuð í
neðanmálsgreinum. Með því
er vísað til þess að oft á und-
anförnum árum hefur mátt
sjá fyrirvara Dana neð-
anmáls í fréttatilkynningum
eða ályktunum frá ráðherra-
fundum Altantshafs-
bandalagsríkjanna. “
. . . . . . . . . .
19. apríl 1998: „ Lengi tekur
sjórinn við, var orðatiltæki
um og eftir miðja öldina,
þegar öllum úrgangi var
varpað í sjóinn, rétt eins og
menn héldu að hafið myndi
leysa upp allan óþverrann.
En þetta er sem betur fer
liðin tíð. Menn gera sér nú
grein fyrir því að sjórinn er
hluti þess lífríkis, sem við lif-
um í og lífríki hans er ekki
síður margbrotið og við-
kvæmt en lífríkið ofansjávar.
Sameinuðu þjóðirnar hafa til-
einkað árið 1998 málefnum
hafsins og þeim vanda, sem
mannkynið stendur frammi
fyrir í mengunarmálum í
heimshöfunum. Íslendingar
eiga líf sitt undir gjöfulu hafi
og þeim er mikið í mun að
varðveita þær auðlindir, sem
það býr yfir. Það er því mjög
við hæfi, að ríkisstjórn Ís-
lands gefi út yfirlýsingu í til-
efni ársins, en hún birtist nú
í vikunni.“
Úr gömlum l e iðurum
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
TVÖFÖLDUN ÞJÓÐVEGA
Fyrir nokkrum misserum urðumiklar umræður um nauðsynþess að tvöfalda fjölförnustu
þjóðvegi, sérstaklega út frá Reykja-
vík og Akureyri og í fyrra tilvikinu til
allra átta. Þessar umræður urðu
vegna hörmulegra banaslysa á þess-
um vegum, sem augljóslega áttu ræt-
ur að rekja að hluta til a.m.k. til þess
hversu mjóir vegirnir eru og í fæstum
tilvikum einhver aðskilnaður á milli
bíla sem mætast. Segja má að al-
mannastuðningur hafi verið við þess-
ar hugmyndir og umræðurnar á þann
veg að ætla mætti að ráðamenn vega-
mála mundu láta hendur standa fram
úr ermum.
Nú gerist það enn á ný að alvarleg
bílslys verða bæði á Suðurlandsvegi
og Reykjanesbraut. Í síðara tilvikinu
hefur þó verið unnið að tvöföldun en
framkvæmdir ekki gengið sem
skyldi. Merkingar á Reykjanesbraut
hafa verið lélegar eins og Víkverji
Morgunblaðsins benti raunar á fyrir
nokkrum mánuðum en á þær ábend-
ingar var ekki hlustað. Nú er hins
vegar verið að lagfæra merkingar í
kjölfar alvarlegs slyss. Er aldrei
hægt að gera skynsamlega hluti
nema alvarleg slys verði fyrst? Er
ekki hægt að bregðast við skynsam-
legum ábendingum til þess að koma í
veg fyrir slys?
Aðalatriði málsins er þó að fréttir
af slysum á Suðurlandsvegi gefa til
kynna að ekki sé nægilegur hraði á
framkvæmdum við tvöföldun Suður-
landsvegar. Samgönguráðherra og
Alþingi verða að taka framkvæmda-
hraðann til skoðunar á nýjan leik.
Hversu margir Íslendingar þurfa
að lenda í alvarlegum slysum til við-
bótar á Suðurlandsvegi og Reykja-
nesbraut til þess að yfirvöld vega-
mála láti hendur standa fram úr
ermum? Þessi hægagangur er óþol-
andi.
Tvöföldun Reykjanesbrautar er
svo vel á veg komin að það hlýtur að
vera hægt að ljúka þessum fram-
kvæmdum á tiltölulega skömmum
tíma og öllum ljóst sem þá leið fara að
bylting hefur orðið í öryggi á þeim
vegarköflum þar sem tvöföldun er
komin í notkun.
Tækni við vegaframkvæmdir er
orðin svo mikil að það hlýtur að vera
hægt að hraða framkvæmdum við
tvöföldun Suðurlandsvegar frá því
sem nú er fyrirhugað. Ástandið eins
og það er nú er skammarlegt.
Fólk sem fer um þessa fjölförnu
þjóðvegi er í stöðugri lífshættu. Ann-
ars vegar vegna þess hversu mjóir
vegirnir eru og umferðin mikil og
hins vegar vegna hinnar miklu um-
ferðar risastórra flutningabíla.
Á vegarkaflanum á milli Hvera-
gerðis og Selfoss hafa þrír látizt og
sjö slasast frá árinu 2002. Ólafur
Helgi Kjartansson, sýslumaður á Sel-
fossi, lýsir umferðinni á þessari leið í
Morgunblaðinu í gær á þann veg að
hún líkist helzt umferðinni á Miklu-
braut á góðum degi.
Þetta getur ekki gengið svona.
Kristján Möller samgönguráðherra
verður að knýja á um hraðari fram-
kvæmdir. Fólk sættir sig ekki við að
þessir fjölförnu vegir verði dauða-
gildrur í nokkur ár enn.
Í ljósi þeirrar almennu samstöðu,
sem var um þessar framkvæmdir
þegar þær komu til umræðu fyrir
nokkrum misserum, má furðu gegna
að slíkar umræður þurfi að fara fram
á nýjan leik.
Nú dregur óðum úr framkvæmdum
á öðrum sviðum og þá ætti ekki að
vera erfitt að fá bæði vélar og mann-
skap í þessi verk.
Þolinmæði fólks er á þrotum. Ef
fleiri slys verða á þessum leið verður
einhver sprenging meðal fólks.
Vonandi þarf ekki að brýna ráða-
menn samgöngumála frekar enda
gera þeir sér auðvitað ljóst eins og
allir aðrir að þetta gengur ekki leng-
ur.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
S
amband afbrota og umhverfis var
rauði þráðurinn í málþingi, sem Fé-
lagsfræðingafélag Íslands gekkst
fyrir á Grand Hóteli á fimmtudag
undir yfirskriftinni Afbrot í auðugu
samfélagi. Á þinginu voru fjórir fyr-
irlesarar, sem nálguðust viðfangsefnið úr ólíkum
áttum.
Afbrot, umhverfi og erfðir
M
argrét Valdimarsdóttir, MA-
nemi í félagsfræði við fé-
lagsvísindadeild Háskóla Ís-
lands, fjallaði um meistara-
prófsverkefni sitt þar sem hún
veltir fyrir sér félagsgerð
hverfasamfélagsins og afbrotum ungmenna. Hún
setti fram tvær spurningar, annars vegar hvort fé-
lagsleg skilyrði kölluðu fram afbrot og hins vegar
hvort einhverju væri hægt að breyta ef svo væri.
Margrét hefur í rannsókn sinni, sem stendur enn
yfir, skoðað hvernig og hvort efnahagsstaða, fjöldi
einstæðra foreldra, tíðni búferlaflutninga og fjöldi
erlendra foreldra í skólahverfi hefur áhrif á afbrot
unglinga þar. Tengsl foreldra við unglinga og
tengslanet þeirra við skólann og aðra foreldra
virðist skipta lykilmáli um hegðun unglinga. Eftir
því sem tengslin minnka dregur úr taumhaldi, sem
ýtir þá undir frávikshegðun og afbrot. Segist Mar-
grét sjá bein tengsl á milli fjölda einstæðra for-
eldra, tíðni búferlaflutninga og fjölda erlendra for-
eldra, skorts á tengslum og tíðni afbrota unglinga.
Samkvæmt þessu hefur félagsgerð hverfis áhrif á
afbrot unglinganna, sem þar búa.
Margrét sagðist ekki hafa fundið beint samband
á milli efnahags foreldra og tíðni afbrota, en það
gerði Benjamín Gíslason, BA í félagsfræði, hins
vegar. Hann fjallaði um tíðni afbrota á höfuðborg-
arsvæðinu eftir hverfaskiptingu. Hann varpaði
upp korti sem sýndi að 20,7% af öllum glæpum eru
framin í miðborg Reykjavíkur og þar af 40% af öll-
um ofbeldisverkum. Miðborgin sker sig hins vegar
úr að því leyti að þangað leitar fólk úr öllum hverf-
um höfuðborgarsvæðisins. Hlutfall afbrota í
Breiðholtinu er 11,6% af brotum á höfuðborgar-
svæðinu, en 0,2% á Álftanesi. Sagði Benjamín að
það væri marktæk fylgni á milli efnahags og af-
brota í flestum brotaflokkum nema í fíkniefna-
brotum. Niðurstaða Benjamíns var sú að bæta
þyrfti efnahagslega stöðu íbúa í þeim hverfum þar
sem hún væri verst. Fólk þyrfti að hafa efnahags-
legar bjargir til að þrífast.
Skelfilegar skemmtanir
S
kelfilegar skemmtanir var yfirskrift
fyrirlestrar Hildigunnar Ólafsdótt-
ur, doktors í afbrotafræði. Umfjöll-
unarefni hennar var tengsl áfengis-
neyslu og ofbeldisverka á
skemmtistöðum. Hildigunnur skoð-
aði hæstaréttardóma, sem féllu í slíkum málum á
árunum 1990 til 2005. Alls voru málin 33 og féll
dómur yfir 31 karli og tveimur konum. Sagði hún
að kosturinn við að skoða dóma væri að þar kæmu
fram nákvæmar lýsingar á atburðum. Langoftast
var um ókunnuga að ræða og tveir þriðju hlutar
brotanna áttu sér stað á milli klukkan eitt og þrjú
á nóttu. Nær alltaf tengdist ofbeldið áfengis-
neyslu. Sagði Hildigunnur að eftir því sem áfeng-
isneyslan væri meiri minnkaði hæfnin til að bregð-
ast við með friðsamlegum hætti. Karlmenn yrðu
uppteknir af valdi, þeir teldu sig þurfa að verja
heiður sinn og halda andlitinu. Dómarnir sýndu að
ofbeldið væri tilviljanakennt og tilefni lítilfjörlegt.
Gerendur teldu karlmennsku sinni ögrað og vegna
þess að þeir væru í almennu rými þar sem aðrir
karlar væru til vitnis teldu þeir að þeir gætu ekki
leitt áreiti hjá sér. Oft væri auðmýking brota-
mannsins þó óskiljanleg öðrum en brotamannin-
um og hann ætti jafnvel erfitt með að skýra hana
sjálfur eftir á.
Aðstæður á skemmtistöðum skipta máli.
Þrengsli, mannmergð og myrkur inni á stöðunum
ýtir undir árekstra og eftir því sem líður á kvöldið
og ölvunin eykst þarf minna til að upp úr sjóði.
Hildigunnur sagði að hlutverk dyravarða væri
mikilvægt á skemmtistöðum. Starf þeirra væri
hættulegt og þeir þyrftu að búa yfir líkamlegu afli.
Þeir þyrftu að sinna eftirliti og aðhlynningu og
væru oft í hlutverki vitna og hjálparhella. Þáttur
lögreglu er hins vegar yfirleitt lítill í að koma í veg
fyrir ofbeldið. Yfirleitt kemur hún á vettvang eftir
að atburðirnir hafa átt sér stað.
Hildigunnur velti því fyrir sér hvað þyrfti að
gera til að kráarferð yrði skemmtileg, en ekki
skelfileg. Þar skipti sjálfstjórn einstaklingsins
mestu. Hún spurði hvort neita ætti drukknum
manni um afgreiðslu og sagði að þjálfað starfs-
fólk gæti komið í veg fyrir ofbeldi. Þá mætti líta á
aðstæður á veitingastöðum, draga úr þrengslum
og auka birtu.
Jón Óttar Ólafsson, doktor í afbrotafræði,
fjallaði um ofbeldismenn í Reykjavík. Í hans fyr-
irlestri var að nýju komið inn á tengslanet for-
eldra. Jón Óttar sagði að í nánast öllum borgum
væru hverfi þar sem fjöldi ofbeldismanna væri
meiri en í öðrum hverfum. Umhverfið segði hins
vegar ekki alla söguna því að sumir, sem ælust
upp í slæmum hverfum, virtust ónæmir og spyrja
þyrfti hvernig á því stæði að tilteknar aðstæður
hefðu ekki áhrif á alla í hverfinu.
Hegðun og áhættulífsstíll
R
annsókn hans snerist um að finna
snertiflöt milli félags- og einstak-
lingsþátta. Jón Óttar tók hóp
1200 pilta um tvítugt og valdi úr
honum 200 pilta til að taka þátt í
rannsókn sinni, hundrað úr
„góðu“ hverfi og hundrað úr „slæmu“ hverfi.
Hverfin flokkaði hann með því að greina fjölda of-
beldismanna, sem þar byggju. Komst hann að því
að hverfin voru ólík að félagslegri gerð og í því
verra væru minni tengsl á milli foreldra og upp-
eldisaðferðir ólíkar. Eftirlit með börnum væri
marktækt minna í verra hverfinu. Þá mældi hann
einstaklingsáhættuþætti piltanna og skipti þeim í
þrjá flokka, þá sem væru með mikla áhættuþætti,
eðlilega og mjög litla. Síðan lagði hann sama próf
fyrir þá alla. Jón Óttar sagði að áhættulífsstíll
hefði verið marktækt ólíkur á milli hverfa, en lífs-
stíllinn hefði hins vegar mismunandi áhrif á ein-
staklinga. Í verra hverfinu væru allir með aukinn
áhættulífsstíl og drykkja til dæmis meiri, en það
hefði ekki alltaf áhrif á hegðun þeirra sjálfra.
Prófið snerist um að skapa aðstæður einstaklings
á ferð að kvöldlagi í miðborginni. Eftir því sem
leið á kvöldið jókst áreitið. Þeir sem í upphafi
kvölds hefðu brugðist við með því að hreyta ónot-
um í næsta mann voru farnir að beita pústrum
þegar á leið. Góðu strákarnir hefðu reynt að
koma sér út úr aðstæðum, jafnvel þótt verið væri
að berja þá, en venjulegu piltarnir brugðust við.
Hegðun þeirra mótaðist af umhverfinu og þeir
brygðust við í ósamræmi við persónugerðina.
Niðurstaða prófsins benti því til þess að piltar
með eðlilega einstaklingsáhættu í verra hverfinu
yrðu fyrir talsverðum áhrifum af umhverfi sínu.
Áhættulífsstíll þeirra gerði að verkum að þeir
væru árásargjarnari en piltar úr sama flokki í
góða hverfinu. „Smátt og smátt breytast þeir og
þegar þeir koma í svona próf hjá mér, þá eru þeir
með hegðunarprófíl sem passar ekki við einstak-
lingsáhættu þeirra,“ sagði Jón Óttar.
Niðurstöður fræðimannanna fjögurra, sem töl-
uðu á málþinginu, þurfa ekki að koma á óvart, en
hjálpa til við að greina vandann og finna lausnir
til að takast á við hann. Það kemur vitaskuld ekki
á óvart að meira los sé í hverfum þar sem tengsla-
net foreldra er lítið og aðstæður eru þannig að
fólk hefur minni tíma fyrir börn sín en ella. Það
kemur heldur ekki á óvart að ofbeldishegðun
aukist eftir því sem fólk verður drukknara, en
hins vegar er spurning hvað er hægt að gera til að
draga úr hættunni á ofbeldisverkum – til að koma
í veg fyrir að skemmtunin endi með skelfingu.
Tillögur samráðshóps um
betri miðborg
Á
ástandinu í miðborginni er tekið í
tillögum samráðshóps um betri
miðborg sem var lögð fram í jan-
úar. Í hópnum voru fulltrúar íbúa,
eigendur vínveitingastaða, borg-
aryfirvöld, lögregla, kaupmenn í
miðbænum og ferðaþjónustunnar og kom hann
saman sjö sinnum til að ræða málefnin og gera til-
lögur. Í tillögunum er byrjað á því að rekja með
hvaða hætti hefur verið tekið á miðborgarvanda-
málum annars staðar í heiminum: „Skoðuð voru
gögn frá ýmsum borgum víða um heim. Miðborg-
arvandamál eru í flestum tilvikum birtingarmynd
af enn stærra undirliggjandi vandamáli, þ.e. of-
neyslu áfengis. Niðurstaða margra þjóða er sú að
taka þarf á áfengistengdum miðbæjarvandamál-
um með heildstæðri nálgun og ábyrgri stefnu í
áfengismálum, t.d. forvörnum, reglugerðum og
eftirfylgni.“
Segir þar að helstu birtingarmyndir miðbæj-
arvandamála að nóttu séu áfengistengdar. Sam-
vist staða, sem veiti vín um nætur, og íbúða-
byggðar sé erfið. Ástandið leiði til óspekta á
almannafæri, líkamsmeiðinga og ofbeldis.
Laugardagur 12. apríl
Reykjavíkur