Morgunblaðið - 16.04.2008, Blaðsíða 19

heilsa
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 16. APRÍL 2008 19
E
ftir 35 ára aldur stytta reyk-
ingamenn að meðaltali lífs-
hlaup sitt um þrjá mánuði fyr-
ir hvert það ár sem þeir fresta
því að drepa í síðustu sígarett-
unni. Sjúkdómar, minnkandi lungnavirkni
og vanmáttur gera vart við sig þegar reyk-
ingamenn fara að nálgast efri árin sem lýsir
sér í minnkuðum lífsgæðum samanborið við
þá sem reyklausir hafa verið. Meira að
segja litlar og léttar reykingar er dauðans
alvara, sér í lagi með tilliti til hjarta- og
æðasjúkdóma,“ segir dr. Robert West, pró-
fessor í sálfræði við University College
London.
West, sem staddur var hér á landi fyrir
skömmu á vegum lyfjafyrirtækisins Pfizer
og Félags íslenskra heimilislækna, hefur
tekið þátt í fjölda rannsókna sem tengjast
nikótíni og tóbaksnotkun. Hann hefur rann-
sakað fíkn, fráhvörf og mismunandi leiðir til
að hætta að reykja. Rannsóknir hans hafa
aukið skilning á nikótínfráhvarfi og hvernig
auka megi áhugann hjá þeim sem vilja
hætta að reykja. Eftir hann hefur birst
fjöldi vísindagreina auk þess sem hann rit-
stýrir tímaritinu Addiction.
Ekki hólpnir eftir árið
West segir afar þýðingarmikið að reyk-
ingamenn gefi reykingar upp á bátinn á
meðan þeir eru enn ungir. Fíknin sé þó
ákaflega sterk og flókið fyrirbæri. Stuðn-
ingur fagmanna á borð við heimilislækna
geti því skipt sköpum í því hvort tilætlaður
árangur í átt til reykleysis næst eða hvort
allar slíkar tilraunir fjúka út í vindinn.
Rannsóknir sýna að 75% tilrauna til reyk-
leysis án aðstoðar eða hjálparmeðala verða
að engu innan viku og aðeins innan við 5%
reykingamanna, sem gera tilraunir til að
hætta sjálfir og án aðstoðar, eru enn reyk-
lausir eftir heilt ár. Þrátt fyrir heilt ár án
sígarettunnar geta þó 40% reykingamanna
átt á hættu að falla á ný í nikótíngryfjuna
innan næstu átta ára.
Þrátt fyrir mikla staðfestu er þessi hjalli
erfiðastur fyrir þá reykingamenn sem hafa
þurft að kveikja sér í um leið og þeir opna
augun á morgnana. Yngri reykingamenn
eru gjarnan ákveðnari en þeir sem eldri eru
í að koma sér undan tóbaksfíkninni þó að
þeir yngri séu ólíklegri til að ná tilætluðum
árangri. Lítil sem engin tengsl eru á milli
þess hve mikið reykingamenn í reynd óska
þess að hætta og þess hvaða líkur eru á því
að þeim takist það ætlunarverk sitt.
Læknar og lyf geta hjálpað
Nikótínið hefur margþætta virkni á heil-
ann. Það kallar m.a. á sterkar hvatir til að
reykja, skapar nikótínhungur og framleiðir
óþægileg fráhvarfseinkenni þegar heilinn
hefur gengið á nikótínbirgðir sínar. Með
góðum stuðningi heimilislækna og þeirra
hjálparmeðala sem í boði eru nú til dags
eru þó líkur á varanlegu reykleysi mun
betri en ef menn ætla sér ekki að nýta þau
ráð sem í boði eru.
„Læknar byrja því miður yfirleitt ekki að
ræða um reykingar við fólk fyrr en sjúk-
dómar hafa bankað upp á en það er mjög
áríðandi að hvetja ungt fólk til að drepa í
svo það geti vænst þess að lifa heilsu-
samlegu lífi,“ segir West. „Og nú eru til ár-
angursríkar aðferðir fyrir þá sem vilja láta
af þessum heilsuspillandi ósið. Því ekki að
nota þær? Það þykir ekkert veikleikamerki
að taka verkjatöflu við höfuðverk eða
sýklalyf við sýkingu. Af hverju ættu þá
reykingamenn að hika við að nota nikótín-
tyggjó, nikótínplástur eða lyfin Zyban eða
Champix til þess að bjarga eigin skinni?“
Hann segir mikið í húfi. „Allir reyk-
ingamenn telja sig geta hætt sjálfviljugir
og án hjálpar en staðreyndin er önnur
enda er nikótínfíknin bæði sterk, öflug og
skæð. Rannsóknir hafa sýnt að árangurs-
ríkasta aðferðin í baráttunni við tóbaks-
fíknina eru hjálparmeðul samfara stuðn-
ingi læknis. Hjálparmeðulin frelsa
reykingamenn ekki allt í einu frá tóbaks-
fíkninni en þau draga úr óslökkvandi löng-
un eftir sígarettunni og hjálpa til við að
halda í viljastyrkinn með því að draga úr
fráhvarfseinkennum.“
Hann bætir við að þó fyrsta reykleys-
istilraun gangi ekki upp sé um að gera að
hvetja menn áfram til dáða með öðrum að-
ferðum. „Ef ekkert gengur, til dæmis með
plástri og menn eru enn að bjástra við frá-
hvarfseinkenni á borð við þunglyndi, ein-
beitingarskort og pirring, má hugsa sér að
prófa lyfseðilsskyldu lyfin Zyban eða
Champix næst og sjá hvert það leiðir.“
Boð og bönn virka ekki
West leggur áherslu á að boð og bönn
séu ekki líkleg til árangurs. Því ættu heim-
ilislæknar miklu fremur að vera vakandi
yfir því að bjóða fram hjálp sína og stuðn-
ing þegar ungt fólk leitar sér lækn-
isaðstoðar við hverju sem er. „Flestir
reykingamenn hafa reynt að hætta mörg-
um sinnum og reykingar er yfirleitt ekki
hægt að fela því sjaldan lýgur reyk-
ingalyktin. Því meira sem við uppgötvum
um nikótínfíknina, því flóknari verður hún.
Við vitum t.d. að nikótín er ástæða fíknar
en það er samt ekki nikótínið sjálft sem
reykingamennirnir eru ofurseldir þó að
nikótínið sé ástæða þess að menn verði
háðir sígarettunni. Reykingar eru öllu
heldur nautnafullt hegðunarmynstur sem
tengist nikótínbúskap í heila. Nikótín í
þeim skömmtum sem reykingamenn fá er
tiltölulega hættulaust enda veldur nikótín
hvorki krabbameini né hjartasjúkdómum.
Hinsvegar valda önnur efni í sígarettunni
slíkum sjúkdómum,“ segir West.
West segir ofangreind reykleysislyf hafa
borið góðan árangur í baráttunni. „Þung-
lyndi er versta fráhvarfseinkenni þeirra
sem leggja sígarettuna frá sér. Það verður
allt í einu erfitt að taka sér fyrir hendur
verkefni sem útheimta andlega áreynslu
líkt og reykleysið svo sannarlega gerir. Í
slíkum aðstæðum geta lyfin án efa hjálpað
mönnum við að standast freistinguna auk
þess sem sálfræðimeðferðir og íþrótta-
iðkun hafa í sumum tilvikum virkað hvetj-
andi á fólk til að hætta reykingum,“ segir
dr. Robert West og bætir að lokum við að
stöðugt sé unnið að klínískum rannsóknum
á því hvernig best sé að fá reykingafólk til
að leggja sígarettuna varanlega á hilluna.
Reykleysi er lífsspursmál
Morgunblaðið/Kristinn Ingvarsson
Sálfræðingurinn „Það er mjög áríðandi að hvetja ungt fólk til að drepa í,“ segir dr. West.
Reykingamenn þurfa stuðn-
ing í verki til að losna við nikó-
tínpúkann. Dr. Robert West,
prófessor í sálfræði við UCL,
sagði Jóhönnu Ingvarsdóttur
að heimilislæknar gætu gegnt
mikilvægu hlutverki í því að
styðja reykingamenn í átt til
reykleysis.
 Þunglyndi
 Kvíði
 Einbeitingarskortur
 Reiði
 Svengd
 Munnsærindi
Fráhvarfseinkennin
Morgunblaðið/Golli
Drepið í Þrátt fyrir heilt ár án reyks geta
40% átt á hættu að falla innan átta ára.
www.rjwest.co.uk
Erfðirnar sem valdahræðslu hjá börnumhafa minni áhrif meðaldrinum. Hrædd börn
geta því orðið hugrökk fullorðin,
samkvæmt nýrri rannsókn sem for-
skning.no greinir frá.
Þeir foreldrar sem hafa áhyggjur
af skræfuskap barna sinna geta nú
kannski andað léttar. Genin sem
valda angist hafa nefnilega minna
að segja eftir því sem krílin okkar
eldast. Hræddir krakkar verða því
ekki endilega hrædd fullorðin sam-
kvæmt umfangsmikilli rannsókn
sem gerð var á 2.490 sænskum tví-
burum.
Vísindamenn við Virginia Com-
monwealth University School of
Medicine í Bandaríkjunum áttu veg
og vanda að rannsókninni. Með því
að notast við spurningalista kort-
lögðu þeir upplifun þátttakenda af
hræðslu en foreldrar og tvíburarnir
sjálfir svöruðu spurningunum þeg-
ar þeir síðarnefndu voru 8, 13, 16
og 20 ára.
Í ljós kom að ákveðin gen virtust
hafa áhrif á upplifun barnanna af
hræðslu í æsku en genin höfðu
minni þýðingu eftir því sem börnin
eltust. Vísindamennirnir segja
þetta afsanna kenningar um að
hræðsla sem stýrist af genum hald-
ist svipuð frá barnæsku til fullorð-
insára.
Blóð, sprautur og myrkrið
Kannaðir voru þrír flokkar
hræðslu. Í fyrsta lagi hræðsla sem
tengist aðstæðum, s.s. myrkri eða
að fljúga, í öðru lagi hræðsla við
dýr, s.s. rottur og slöngur og í
þriðja lagi líkamleg hræðsla, s.s.
við opin sár, blóð, sprautur og tann-
lækna.
Samkvæmt rannsókninni virðast
erfðir hafa áhrif á alla þessa flokka
en þó ekki sömu erfðir og hafa
áhrif síðar í lífinu . „Þvert á móti
uppgötvuðum við önnur gen sem
byrja ekki að hafa áhrif á hræðslu
fyrr en seint á unglingsárunum,“
segja vísindamennirnir.
Þá kom í ljós að margir tvíbur-
anna sem rannsóknin tók til ótt-
uðust sömu hluti sem tengja mátti
aðstæðum þeirra, s.s. fjölskyldu og
uppvaxtarskilyrðum. Eftir því sem
tvíburarnir eltust, urðu unglingar
og fóru að lifa sjálfstæðara lífi varð
hræðslan einnig ólíkari milli systk-
ina. „Þetta kom ekki á óvart því
unglingar fjarlægjast iðulega heim-
ili sitt og vinir fá meiri þýðingu eft-
ir því sem þeir verða eldri,“ segja
vísindamennirnir.
Þeir undirstrika þó að þörf sé á
frekari rannsóknum á efninu til að
skilja til fullnustu með hvaða hætti
erfðir hafa áhrif á hræðsluupplifun
barna og fullorðinna.
Reuters
Ótti Stundum er hræðsla barnanna okkar bæði rökrétt og nauðsynleg.
Hræðsla krakkanna hverfur með aldrinum