Morgunblaðið - 03.07.2008, Side 29

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 3. JÚLÍ 2008 29
Sviplegt skarð er
höggvið í hóp bekkjar-
systra úr MR við frá-
fall okkar kæru Brynju. Hún var
tryggur þátttakandi í samveru okkar
í Lækjarbrekku undanfarin ár.
Fylgdi henni jafnan ferskur and-
blær, gamansemi og frásagnarlist,
gjarnan á kostnað þeirra Erlings.
Samheldnin hefur aukist með árun-
um og sérstaklega hafa vorferðirnar
okkar verið skemmtilegar og hrist
okkur saman. Í eina slíka bauð
Brynja okkur í fyrra. Var haldið í
hús þeirra Erlings á Eyrarbakka
þar sem Brynja tók á móti okkur af
miklum myndarskap. Hún sagði
okkur sögu þessa gamla húss á lif-
andi og skemmtilegan hátt, en það
geymir minningar um ættmenni Er-
lings mann fram af manni. Svo gekk
hún með okkur um plássið þar sem
við hittum fagnandi granna.
Vorferðinni í maí var heitið til
Auðar Eydal að Efra-Nesi í
Stafholtstungum. Brynja var í ess-
inu sínu. Í útiskemmu sáum við gljá-
fægt hjólhýsi sem Brynja strauk í
bak og fyrir. Þetta var hjólhýsið sem
hún hafði sagt okkur frá fyrir fáum
árum. Hún hafði setið og verið að
lesa Moggann, sá þar hjólhýsi á
kostakjörum, greip símtólið og
keypti gripinn á stundinni. Ekki
laust við að maður öfundaði hana af
því að geta tekið slíkar ákvarðanir.
Þau voru búin að njóta þess vel. Nú
var það í geymslu hjá vinum og beið
næstu ferðar.
Oft höfum við bekkjarsystkin hist
í ár þar sem við fögnum 50 ára stúd-
entsafmæli. Seint líður 29. maí úr
minni. Þau Brynja og Erlingur voru
samferða okkur Eggert í Hvera-
gerði í afmæli bekkjarsystur. Við
fórum af stað tímanlega til að sjá
sýningu á verkum Magnúsar Kjart-
anssonar í Listasafninu. Mikið var
spjallað á leiðinni og hlegið. Við sát-
um og horfðum á myndband um
Magnús þegar jarðskjálftinn reið yf-
ir. Við vorum svo nálægt upptökun-
um að húsið nötraði og skalf heila ei-
lífð. Við skjögruðum hálflömuð út,
héldum þetta okkar síðustu stund.
Afmælið var eftirminnilegt fyrir
bragðið og var haldið úti við sund-
laug á Hótel Örk þar sem ekki mátti
fara inn í húsið. Ferðinni lauk svo í
garðinum á Laufásvegi þar sem þau
Erlingur sýndu okkur glöð í bragði
yfirstandandi endurbætur.
Brynja var ræðumaður 50 ára
stúdenta í hófi Nemendasambands
MR á Hótel Sögu 31. maí. Hún er
mér ljóslifandi fyrir hugskotssjónum
þar sem hún stendur á sviðinu og
flytur mál sitt geislandi af leikrænni
gamansemi. Hún spurði sig hvað
skólinn hefði gert fyrir okkur. Hún
var úr stærðfræðideild og setti mál
sitt fram sem flatarmálsformúlu og
lék Guðmund Arnlaugsson sem hún
sagði hafa verið sinn besta kennara.
Sæi nú að hann hefði kennt með leik-
rænni tjáningu. Mátti glöggt sjá að
stærðfræðiheilinn og leikkonan hafði
engu gleymt.
Brynja veiktist í ferðalagi ár-
gangsins til Barcelona í byrjun júní.
Ekki grunaði okkur að það væri svo
alvarlegt sem raun bar vitni. Hennar
verður sárt saknað. Skarð hennar í
hópi okkar bekkjarsystra stendur
autt. En minningin lifir.
Sigríður Dagbjartsdóttir.
Elsku besta fallega Brynja mín,
það hreinlega slokknaði á veröld
minni þegar sonur minn vakti mig
inn í Hvalfirði með þessar hræðilegu
Brynja Kristjana
Benediktsdóttir
✝ Brynja Krist-jana Benedikts-
dóttir leikstjóri
fæddist að Reyni í
Mýrdal 20. febrúar
1938. Hún lést á
heimili sínu í
Reykjavík 21. júní
síðastliðinn og fór
útför hennar fram
frá Dómkirkjunni
30. júní.
fréttir. Ég trúði þessu
ekki, vildi ekki trúa
þessu, þetta gat ekki
verið satt. Ég sat and-
vaka og hágrátandi
langt fram undir
morgun, hugsandi um
allar okkar dýrmætu
stundir. Þegar ég
loksins sofnaði þá
dreymdi mig þig. Þú
stóðst við rúmstokk-
inn minn blíðbrosandi.
Ég horfði á þig og
spurði undrandi,
„hvað er að gerast?“
Þú svaraðir mér með þinni sérstöku
rödd, „Kjuregej mín, ég lifi“ svo
brostir þú aftur svo undur blíðlega
til mín. Fallega brosið þitt geymi ég í
hjarta mínu og þú munt alltaf vera
lifandi inni í mér og ég í þér.
Tilfinninguna að missa þig núna
Brynja mín get ég ekki lýst nema
með fátæklegum orðum því það hef-
ur alltaf verið erfitt fyrir mig að
setja tilfinningar í orð. Þú hefur ver-
ið leiðarljós og bjargvættur í lífi
mínu hér á landi frá upphafi frá því
ég fluttist til Íslands árið 1966 frá
Rússlandi, ástfangin af æskuvini
þínum honum Magnúsi mínum. Þú
tókst mér opnum örmum frá fyrsta
degi og kynntir mig fyrir íslensku
samfélagi. Þú studdir mig í leitinni
að listakonunni inni í sjálfri mér og
gafst mér aukið sjálfstraust, þú hef-
ur leiðbeint, hjálpað, hrósað, faðmað
og hughreyst mig á minni krókóttu
leið í gegnum lífið þar sem þú hefur
verið minn helsti samherji og banda-
maður. Lífið er sorglega stutt, en við
náðum samt að syngja, dansa, gráta,
brosa og hlæja okkur í gegnum það
saman í ein dýrmæt fjörutíu og tvö
ár. Nú eru komin stutt kaflaskil hjá
okkur.
Innilegar þakkir fyrir allt og allt
hér í þessari tilvist, elsku, elsku, fal-
lega vinkona mín, ég sakna þín svo
sárt. Við sjáumst hinum megin,
Brynja mín þar sem höldum áfram
að elska, verja og vernda hvor aðra.
Það sagði Magnús okkar alltaf, við
verðum að trúa því.
Innilegar samúðarkveðjur til
þinnar yndislegu fjölskyldu á þess-
um erfiðu tímamótum.
Þín,
Kjuregej Alexandra.
Kveðja frá Bandalagi
íslenskra listamanna
Sumarið 1989 var Brynja Bene-
diktsdóttir kjörin forseti Bandalags
íslenskra listamanna. Fundargerðir
frá þessum tíma leiða í ljós að henni
hefur þótt þörf á gagngerum breyt-
ingum, enda einhenti hún sér í þær
af krafti og framtakssemi.
Ein fyrsta breytingin virðist á yf-
irborðinu léttvæg, en hefur þó skilað
miklum árangri. Hún var einfaldlega
sú að í stjórninni sætu formenn að-
ildarfélaganna, en ekki sérkjörnir
fulltrúar. Þar með komst á beint
samband milli stjórnar BÍL og ann-
arra stjórna hjá hagsmunasamtök-
um listamanna. Annað sem hún
beitti sér fyrir var að láta skrá sögu
bandalagsins, sem raunar er stór-
merk og samofin sögu þjóðarinnar á
20. öld, en BÍL var stofnað árið 1928.
Strax á fyrstu mánuðunum í emb-
ætti sat Brynja fundi nefndar sem
gera átti tillögur um listamannalaun.
Afrakstur þeirrar vinnu kom tveim-
ur árum síðar, í lögum sem síðan
hafa haldist að mestu óbreytt. Þar
var tekið upp það fyrirkomulag að
tengja launin verkefnum þeim sem
listamenn höfðu hug á að takast á
hendur, þetta urðu vinnulaun, en
ekki viðurkenning fyrir vel unnin
störf.
Í ræðu sem Brynja hélt á aðal-
fundi BÍL í október 1989 sagði hún:
„Leiðin er, finnst okkur listamönn-
um í nefndinni, að knýja á um launa-
sjóði og verkefnasjóði … láta skiljast
að listamenn skili verðmætum til
þjóðfélagsins, fyrir það þurfi þeir
laun, en frábiðji sér ölmusu.“ Hún
brýndi ennfremur fyrir listamönnum
að sýna samstöðu, en leyfa ekki
stjórnmálamönnum „að etja lista-
mönnum saman og láta þá bítast um
kökuna sín á milli, og það verður
verkefni hér í bandalaginu að láta
það ekki henda, heldur standa sam-
an.“ Ekki er annað að sjá í fund-
argerðum en að listamenn hafi al-
mennt tekið þessari áskorun.
Á þessum tíma voru ýmis mál til
umræðu í Bandalaginu sem síðar
urðu að veruleika. Menntun lista-
manna var forgangsverkefni að mati
stjórnarinnar. Á fyrsta aðalfundi eft-
ir kosningu Brynju var haldið lista-
mannaþing undir yfirskriftinni
„Listamaðurinn sem lærimeistari –
Listaháskóli“.
Almennt er óhætt að segja að
Brynja hafi reynst farsæll forseti,
þótt ekki hafi hún setið lengi á valda-
stóli, einungis í tvö ár.
Um leikstjórnarferil Brynju munu
aðrir skrifa af meiri yfirsýn, en þó
má á það benda hversu mjög hún lét
sér annt um íslenska leikritun. Með-
an hún starfaði í Þjóðleikhúsinu virð-
ist það hafa verið henni sérstakt
áhugamál að koma að glænýju verki
og móta það í samráði við höfund og
leikara, oft af meiri dirfsku og frum-
leika en sást annars staðar á sviði þá.
Sjálfur kynntist ég Brynju Bene-
diktsdóttur á síðustu árum Leiklist-
arskóla Þjóðleikhússins. Hún reynd-
ist góður leiðbeinandi og afar
áhugasöm, enda var hún að hefja
feril sinn sem leikstjóri. Nemend-
urnir urðu í og með þátttakendur í
margvíslegum tilraunaverkefnum,
sem báðir aðilar nutu vafalaust góðs
af.
Bandalag íslenskra listamanna
sendir Erlingi, Benedikt og Char-
lotte innilegustu samúðarkveðjur.
Ágúst Guðmundsson.
Það var mikill kraftur og nýr
ferskleiki sem kom inn í íslenskt
leikhús þegar Brynja Benedikts-
dóttir hóf að fást við leikstjórn. Við
yngra fólkið í leikhúsinu horfðum á
Brynju sem sanna fyrirmynd. Leik-
stjóra sem hafði forustu í mótun
nýrra viðhorfa og annars konar kraft
í mótun leiksýninga. Þegar Brynja
kom fram sem leikstjóri var um ára-
bil búið að vera í gangi leikhús „hins
einráða leikstjóra“ . Leikstjórarnir
gengu gjarnan mjög nærri leikurun-
um og létu þeim ekki eftir mikið
frelsi í sköpun á eigin persónu, hvað
þá að það liðist að leikararnir væru
að blanda sér inn í heildarmótun
sýninganna. Með Brynju og þeim
leikstjórum sem komu fram um
sama leyti varð mikil breyting.
Brynja hafði forustu um að móta
leikhús þar sem leikstjórinn lagði sig
fram um að hvetja leikarann til að
hafa frumkvæði í mótun á sinni per-
sónu. Og ekki bara það heldur var
hún þekkt fyrir að hvetja alla sem
þátt tóku í sýningum sem hún leiddi
til að koma með hugmyndir inn í
sjálfa mótun sýninganna. Brynja var
forustumanneskja í að móta leikhús
Leikhópsins. Mér verður alltaf
minnisstætt hollráð sem Brynja gaf
mér í upphafi míns leikstjóraferils.
Við höfðum þá nýlega frumsýnt
Saumastofuna í Iðnó sem ég skrifaði
og leikstýrði. Hún samgladdist mér
innilega og hvatti mig á allan hátt,
svo sagði hún: „Kjartan, í dag geng-
ur þér vel. Á morgun mun einhver
annar gera mikla lukku. Vertu alltaf
fyrstur til að viðurkenna og sam-
gleðjast þegar kollegunum gengur
vel. Með því móti muntu eignast
pínulítinn hlut í því sem þeir eru að
gera vel, og bæta við sjálfan þig“.
Mér hefur alltaf fundist þetta heil-
ræði vera mælt af mikilli visku og sí-
fellt rifjað það upp. Hvort sem mér
hefur tekist að fara eftir því eða ekki.
Nú síðustu árin höfum við oft hist í
samhengi við stórsigur einkasonar-
ins Benedikts með Mr. Skallagríms-
son hjá okkur í Landnámssetri. Í
fyrrasumar voru þau Erlingur með
pólska „lúxus“-hjólhýsið sitt góðan
part úr sumrinu uppi í Krumshólum,
sveitasetri Benedikts og Carlottu
hér í Borgarfirðinum. Þar fengum
við að eiga góða daga með Erlingi og
Brynju, Önnu, Benna og Carlottu.
Síðasta sinn sem ég hitti Brynju í
þessu lífi var núna síðvetrar þegar
þau hún og Erlingur komu á sýningu
Brynhildar Guðjónsdóttur, Brák, í
Landnámssetri fagnandi, einmitt
samfagnandi, með blóm til Brynhild-
ar eftir sýninguna. Ég las það í við-
tali við Brynju nýlega að hún hlakk-
aði til að eiga rólega daga þegar hún
færi nú að eldast. Hún talaði um að
hún myndi kunna að njóta þess að
eiga nógan tíma fyrir sjálfa sig. Af
þeim draumum varð ekki hjá
Brynju. Það er margur sem óskar
sér þess að fá að fara svona snöggt
eins og Brynja, en að sama skapi vit-
um við að það er bæði erfiðara og
sárara fyrir þá sem eftir sitja. Ég
votta Erlingi, Benna, Carlottu og
Önnu Róshildi samúð mína um leið
og ég þakka fyrir þá fyrirmynd sem
Brynja var mér í listinni.
Kjartan Ragnarsson.
Brynja er horfin veraldlegum aug-
um okkar. Þó hún sé horfin á braut
stendur hún okkur alltaf ljóslifandi
fyrir hugskotssjónum, því hún hefur
varðað okkur veginn. Hún tók hlut-
ina vissum tökum sem við höfum
lært mikið af.
Það er stórkostlegt að hafa átt
þess kost að kynnast þessari merku
konu sem lagði svo mörgum lið, líkt
og hún hefði töfrasprota í höndum.
Ég átti því láni að fagna að vera
valinn í Ínúk-hópinn, þar sem fyrir
voru aðeins úrvalskraftar. Ég hélt
lengi að ég hefði verið valinn vegna
útlits míns þar sem ég var talinn líkj-
ast Eskimóum, en hún valdi mig
vegna ýmissa tónbrigða sem ég hef
tileinkað mér. Vissulega má hafa það
í huga hverju við Íslendingar getum
miðlað öðrum þjóðum af þekkingu
okkar.
Ég, ásamt fjölskyldu minni, kveð
Brynju með hlýhug og virðingu og
flyt hinni merku og samheldnu fjöl-
skyldu einlægar kveðjur.
Guð blessi minningu Brynju.
Ketill Larsen.
Stjarna er horfin af sjónarsviðinu.
Brynja Benediktsdóttir leikstjóri
og leikskáld varð bráðkvödd á heim-
ili sínu í blóma lífsins, sjötug að aldri.
Enginn var undir þetta búinn. Hún
nefndi að vísu við mig þegar ég hitti
hana fáeinum dögum fyrr að upp-
götvast hefði hjá sér truflun á hjart-
slætti en hún var kát og glöð eins og
hún átti að sér og ég veit að hún og
Erlingur Gíslason, maður hennar,
horfðu björtum augum fram á veg-
inn, hugðust gera sér margt til ynd-
isauka og hlökkuðu mjög til að eign-
ast innan skamms tvær nýjar
sonardætur. Fráfall Brynju er því
reiðarslag fyrir fjölskyldu hennar og
vini.
Margt hefur breyst á þeirri hálfu
öld sem liðin er síðan ég kynntist
Brynju. Gamli menntaskólinn stend-
ur að vísu enn á sínum stað, en
Reykjavík er óþekkjanleg og ég held
að það gæti vafist fyrir mörgum að
bera kennsl á okkur nú, þessi sem
vorum unga fólkið þá. Brynja var
líka að ýmsu leyti öðruvísi en fólk
kynni að gruna sem þekkir hana
bara af ævistarfi hennar á sviði leik-
listarinnar. En eitt var þá þegar
ljóst, Brynja var stjarna. Hún sam-
einaði það sem oftast var talið óhugs-
andi að farið gæti saman í einum
kvenmanni, gáfur og fegurð. Brynja
var fegurðardís og ekki bara dúx,
heldur dúx í stærðfræðideild.
Brynju stóðu allar dyr opnar að
loknu stúdentsprófi. Hún hóf fyrst
nám í verkfræði en svo tók hún þá
ákvörðun að láta undan þeim brenn-
andi leiklistaráhuga sem vaknað
hafði með henni. Hún sló fyrst í gegn
sem ung leikkona í Hunangsilmi í
Þjóðleikhúsinu en fór brátt að ein-
beita sér að leikstjórn og var einn
áhugaverðasti og frumlegasti leik-
húslistamaður Íslands um áratuga-
skeið. Sum sköpunarverk hennar
gerðu víðreist, til dæmis Ínúk, sem
leikflokkur Þjóðleikhússins samdi
undir hennar stjórn og flutti í sam-
tals 25 löndum, og leikrit hennar
Ferðir Guðríðar sem hún stóð að öllu
leyti undir sjálf og sendi um víða ver-
öld.
Engin leið er að gera störfum
Brynju nein skil í stuttri grein. Því
kýs ég að lýsa því sem ég tel að hafi
verið helstu einkenni hennar sem
listamanns. Það sem fyrst kemur
upp í hugann er kjarkur. Brynja var
aldrei smeyk við að ganga gegn við-
teknum smekk ef henni þótti annað
réttara. Hún var skarpskyggn, fljót
að átta sig á aðalatriðum og ég held
að það hafi verið Brynju í blóð borið
að taka sjálfstæða afstöðu og treysta
á eigin dómgreind og innsæi. Ætli
það sé ekki eitt höfuðeinkenni fólks
sem hefur ríkan sköpunarkraft. Hún
hafði mikinn húmor sem átti til að
verða örlítið óstýrilátur og hrekkvís.
Brynja var stjarna og gat á stundum
vissulega verið í plássfrekara lagi en
ég skora þann hér með á hólm sem
segir að hún hafi ekki verið
skemmtilegur félagsskapur.
Náið samband hefur verið milli
fjölskyldna okkar í meira en 40 ár og
aldrei borið skugga á þá vináttu sem
það er byggt á. Fyrir þessa samfylgd
viljum við Helga og börnin okkar
þakka um leið og við sendum Er-
lingi, Benna, Charlottu og Önnu
Róshildi og fjölskyldunni innilegar
samúðarkveðjur. Guð blessi minn-
ingu Brynju Benediktsdóttur.
Örnólfur Árnason.
Elskulega vinkona, þegar þið Er-
lingur komuð til Akureyrar fyrir
margt löngu með Benna litla, komu
nýir straumar í leikhúsið. Það var
mikill fengur fyrir okkur norðan
heiða að fá ykkur, kraftur, áræðni,
dugnaður og listfengi fylgdi ykkur.
Skömmu eftir brottför ykkar héðan,
tók ég flugið suður á bóginn. Þá
tókst þú mig undir þinn verndar-
væng, studdir mig og hvattir á alla
lund. Það var ekki lítils virði fyrir
uppburðarlitla stúlku að norðan. Við
brölluðum mikið saman, m.a. voru
leikrit samin, settar upp sýningar,
frumlegar, skemmtilegar og óvenju
hugmyndaríkar, allt undir þinni
ómetanlegu leiðsögn og stjórn.
Síðustu árin höfum við ekki hist
eins oft og ég hefði óskað. En það
skipti engu máli, þegar við hittumst
var eins og það hefði verið síðast í
gær . Það var gaman að fá ykkur Er-
ling á Hamar í Hörgárdal í nóvem-
ber síðastliðnum þar sem við áttum
saman yndislegan dag og spjölluðum
um heima og geima. Mig langar að
þakka þér elsku Brynja mín, allt sem
þú kenndir mér, allar frábæru
stundirnar sem við áttum saman, að
ógleymdum matarboðunum sem þú
varst snillingur í að halda. Þú býður
mér líklega í mat þegar ég kem!
Elsku Erlingur, Benedikt, Char-
lotte og Anna Róshildur, sendi ykk-
ur mínar innilegustu samúðarkveðj-
ur.
Saga.
Þegar ég frétti af andláti Brynju
vinkonu minnar þá kom upp í huga
mér orðið stór.
Hún Brynja var einhvern veginn
svo stór manneskja. Hún var stór-
brotin og stórmerkileg að svo mörgu
leyti. Hún var ein af fyrstu kven-
leikstjórunum okkar og má segja að
hún hafi rutt brautina, hún kom inn í
leikhúsið með nýjar og ferskar hug-
myndir. Og hún var stórhuga, það
eru ekki margir listamenn sem
byggja sitt eigið leikhús, en það
gerði Brynja, krafturinn og fram-
kvæmdagleðin átti sér engin tak-
mörk. Hún lagði heiminn að fótum
sér og ferðaðist með hinar ýmsu
leiksýningar sem hún tók þátt,
samdi og leikstýrði, þannig kynnti
hún sögu og menningu þjóðar okkar
um allan heim. Brynja var líka stór-
skemmtileg, stórgáfuð, stórkostleg-
ur kokkur og höfðingi heim að
sækja, heimili hennar og Erlings á
Laufásveginum stóð ávallt opið fyrir
gestum og gangandi og alltaf tekið
svo vel á móti öllum.
Með þakklæti, virðingu og hlýhug
hugsa ég til Brynju sem áorkaði svo
miklu á sinni 70 ára jarðvist. Hún
var svo sannarlega Listagyðja og
Lífskúnstner með stóru L-i. Við
hjónin sendum Erlingi, Benedikt,
Charlotte, Önnu Róshildi og öðrum
ástvinum innilegustu samúðarkveðj-
ur.
Guðrún Þórðardóttir.
 Fleiri minningargreinar um um
Brynju Kristjönu Benediktsdóttur
bíða birtingar og munu birtast í
blaðinu á næstu dögum.