Morgunblaðið - 30.08.2008, Síða 20

Eftir Baldur Arnarson
baldura@mbl.is
„SKILABOÐ okkar eru skýr: Eng-
inn maður á að þola þau örlög að
verða sviptur frelsi sínu án dóms og
laga. Við krefjumst þess að enginn
fjölskylda þurfi að ganga í gegnum
þá martröð að vita ekki um afdrif
ástvina sinna. Sjálfstæði og reisn
einstaklingsins eru ofar öllu. Bar-
átta okkar er landamæralaus og nær
til allra ríkja heims.“
Á þennan veg mælir baráttukonan
Amina Janjua, stofnandi og helsti
talsmaður pakistönsku mannrétt-
indasamtakanna Defence of Human
Rights, sem berjast fyrir því að pak-
istönsk stjórnvöld upplýsi um afdrif
hundraða manna sem horfið hafa
sporlaust í hryðjuverkastríðinu allt
frá árásunum á Bandaríkin 2001.
Barátta Janjua er persónuleg.
Hún stofnaði samtök sín eftir að
eiginmaður hennar Masood Ahmed
Janjua „hvarf“ sporlaust einn júlí-
dag árið 2005, þegar hann var á
ferðalagi frá pakistönsku borginni
Rawalpindi. Hún hefur ekkert heyrt
frá eiginmanni sínum síðan.
„Án hans er ég líflaust vélmenni,“
segir Janjua, sem kveðst unna
manni sínum afar heitt. „Við hans
hlið hef ég allt sem hugur minn
stendur til.“
Fyrstu dagarnir angistarfullir
Janjua segir fyrstu dagana og vik-
urnar eftir að maður hennar hvarf
hafa verið einkar angistarfullar.
Hún hafi haft spurnir af því að sést
hafi til hans tíu kílómetra frá heimili
þeirra í Rawalpindi. Það sé það eina
sem hún hafi heyrt af ferðum hans
síðan. Hún hafi hins vegar fundið
styrk innra með sér og leitað til ann-
arra fjölskyldna sem voru í sömu
sporum og fjölskylda hennar.
Einkunnarorð samtaka Janjua
eru staðfesta, meðvitund og hug-
rekki. Málið snúist um að gefast
aldrei upp, enda sé það mesti glæp-
ur sem hugsast getur að ræna ein-
staklingi frá fjölskyldu sinni og
halda honum síðan föngnum við
ómannúðlegar aðstæður.
Í baráttu sinni gegn þvinguðum
mannshvörfum hafi samtökin allt frá
stofnun staðið fyrir ítrekuðum
fjöldamótmælum fyrir utan helstu
stjórnsýslubyggingar og skrifstofur
Sameinuðu þjóðanna í Pakistan.
Janjua telur fullvíst að pakistönsk
stjórnvöld standi að baki brotthvarfi
eiginmanns hennar, alls hafi 573
Pakistanar verið sviptir frelsi sínu á
sama veg frá upphafi hryðjuver-
kastríðsins og þeir 140 sem hafi ver-
ið sleppt vitnað um grimmilega
hörku yfirvalda.
Að auki bíði 47 þess að réttað
verði í máli þeirra. Að samanlögðu
sé því ekkert vitað um afdrif 386
manna. Séu önnur ríki sem komið
hafi við sögu í hryðjuverkastríðinu
tekin með í reikninginn megi ætla að
Þúsundir horfið sporlaust
í hryðjuverkastríðinu
Í HNOTSKURN
»Masood, eiginmaður Am-inu Janjua, hvarf sporlaust
þegar hann var á ferðalagi frá
heimaborg þeirra Rawalpindi
í Pakistan árið 2005.
»Hér var um að ræða„þvingað mannshvarf“, að-
ferð sem Amnesty Inter-
national telur að hafi verið
beitt gegn andstæðingum
stjórnvalda í Pakistan.
»Fræðast má um málið ínýrri skýrslu mannrétt-
indasamtakanna Amnesty Int-
ernational, „Denying the Un-
deniable: Enforced Dis-
appearances in Pakistan.“
þúsundir manna hafi verið sviptar
frelsi á þennan hátt á síðustu árum.
Aðspurð um hvort hún hafi ein-
hverja hugmynd af hverju maður
hennar hafi verið handtekinn segir
Janjua að hann hafi verið strang-
heiðarlegur maður. Hún setur hvarf
eiginmanns síns í víðara samhengi.
„Pakistönsk stjórnvöld hafa feng-
ið greitt fyrir hvern þann sem þau
taka höndum með þessum hætti frá
Bandaríkjastjórn. Þeir sem hafa
verið leystir úr haldi hafa vitnað um
algert tilefnisleysi handtöku þeirra.
Margir hafa átt erfitt með að að-
lagast lífinu síðan. Sumir hafa jafn-
vel ekki þekkt fjölskyldur sínar aft-
ur, eftir langvarandi pyntingar.
Aðbúnaðurinn hefur verið hræðileg-
ur og heilsubrestur orðið hlutskipti
margra sem voru hafðir í haldi í loft-
lausum fangageymslum fjarri sólar-
ljósinu. Sjúkdómar á borð við lifr-
arbólgu C hafa gert vart við sig enda
ekki hreinlætinu fyrir að fara í
fangageymslunum.“
Breyting við brotthvarf forseta
Þau tíðindi urðu nýlega í pakist-
önskum stjórnmálum að Pervez
Musharraf, forseti landsins, sagði af
sér embætti, en hann hafði lengi
verið einn helsti og staðfastasti
bandamaður Bandaríkjastjórnar í
hryðjuverkastríðinu.
Innt eftir því hvort breyting hafi
orðið á afstöðu stjórnvalda við þessi
tímamót segir Janjua svo vera. Hún
hafi fundað með Yousaf Raza Gillani
forsætisráðherra og nánasta aðstoð-
armanni hans og fengið vilyrði um
að stjórnin myndi í náinni framtíð
tryggja að þeir sem sviptir hefðu
verið frelsi myndu senn sameinast
fjölskyldum sínum á ný. Þá hafi Mu-
hammad Mian Soomro bráðabirgða-
forseti landsins stofnað nefnd sem
ætlað sé að fylgja þessu eftir.
Sjálf sé hún bjartsýn um að sjá
mann sinn aftur á næstu mánuðum.
„Ég bind miklar vonir við að
stjórnin hætti þessari lögleysu fyrir
fullt og allt,“ segir Amina Janjua.
Baráttukona Amina Janjua heldur á ljósmynd af manni sínum Masood.
20 LAUGARDAGUR 30. ÁGÚST 2008 MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Eftir Baldur Arnarson
baldura@baldura@mbl.is
Á NÆSTU árum, líklega fyrir lok
næsta áratugar, mun tímabili ódýrr-
ar og auðvinnanlegrar olíu ljúka og
heimurinn sigla inn í nýtt og storma-
samt skeið margfalt dýrari orku.
Svona má draga saman sýn Ron-
alds Oxburghs lávarðar, fyrrverandi
stjórnarformanns Shell UK, sem
telur að öndvert við 20. öldina, þegar
olía hafi verið ódýr, muni 21. öldin
einkennast af mun hærra olíuverði.
Aðeins djúp heimskreppa geti
seinkað óumflýjanlegri þróun.
Margt komi til. Eftirspurnin eftir
orku og olíu aukist jafnt og þétt og
fyrirséð að samfara vaxandi velmeg-
un muni orkunotkun hundraða mill-
jóna, ef ekki milljarða jarðarbúa
aukast hröðum skrefum, eftir því
sem fjölmenn ríki brjótist frá fátækt
til bjargálna. Fyrr eða síðar muni
olíuframboðið ekki halda í við eftir-
spurnina og þróunin verða á þann
veg að OPEC, samtök helstu olíu-
vinnsluríkja, halda verðinu uppi.
„Ég held að OPEC-ríkin muni
reyna að fá 100 dali fyrir tunnuna.
Þeir væru kjánar ef þeir reyndu það
ekki. Þeir vita að auðlindin er tak-
mörkuð, á sama tíma og nokkur
OPEC-ríkjanna vita ekki hversu
mikla olíu þau eiga í jörðu,“ segir
Oxburgh um áhrif OPEC.
Oxburgh kynnti þessa greiningu
sína á fyrirlestri í Reykjavík fyrir
helgi, en við það tilefni rifjaði hann
upp þau sögulegu tímamót sem orð-
ið hefðu þegar Abdullah konungur
Sádi-Arabíu hefði nýlega lýst því
yfir að ríki hans hygðist ekki auka
vinnsluna frekar, í því skyni að
spara olíuna fyrir komandi kyn-
slóðir.
Söguleg yfirlýsing
Aldrei fyrr í sögunni hafi leiðtogi
áhrifamikils OPEC-ríkis gefið út svo
afdráttarlausa yfirlýsingu um þá
meðvituðu stefnu að búa í haginn
fyrir tíma óviss olíuframboðs.
Til að setja ummæli konungsins í
samhengi er Sádi-Arabía annað
mesta olíuvinnsluríki heims, með um
níu milljón tunnur á dag, og gera
áætlanir ráð fyrir að birgðir lands-
ins muni endast miklum mun lengur
en í Rússlandi, mesta olíuvinnsluríki
heims. Við þetta bætist að vinnslan
er einkar hagkvæm, líkt og raunar
víðar í Miðausturlöndum, og gegnir
landið því lykilhlutverki í framboð-
inu á auðvinnanlegri olíu.
Nær öll olían fundin
Oxburgh, sem kenndi jarðfræði
við Cambridge-háskóla á sínum
tíma, segir olíulindirnar kortlagðar.
„Við sem þekkjum jarðfræðina
getum sagt með nokkurri fullvissu
að ólíklegt sé að fleiri en ein eða
tvær olíulindir séu enn ófundnar í
heiminum. Þá á ég við lindir sem eru
jafn drjúgar og lindir Alaska, að frá-
töldum tjörusandinum,“ segir Ox-
burgh um möguleg áhrif ókannaðra
linda á olíuframboðið.
Lindir af þessari stærðargráðu
muni ekki breyta heildarmyndinni.
Að auki verði sú olía dýr.
Inntur eftir því hver hann telji að
þróunin í olíuverðinu muni verða
kveðst Oxburgh þeirrar hyggju að
verðið muni haldast yfir 100 dali
tunnan, enda séu þeir dagar að baki
að olía sé seld rétt yfir kostnaðar-
verði, þeim kostnaði sem vinnslan
felur í sér. Fyrirhuguð olíuvinnsla á
norðurskautssvæðinu muni verða af-
ar dýr og kosta, að því er gróft megi
áætla, sem svarar 100 dölum tunnan
eða um helmingi meira en einkar
mengandi vinnsla olíu úr tjörusandi í
Kanada og Venesúela.
Söluverðið verði vitaskuld hærra
en kostnaðarverðið, hversu mikið sé
ómögulegt að segja til um á þessari
stundu. Hitt sé ljóst að það verði
nógu hátt til að auka áhuga manna á
vinnslu á eldsneyti úr lífrænum úr-
gangi og sorpi, orkukostur sem gæti
til dæmis fræðilega knúið milljónir
ökutækja í Bandaríkjunum.
Þegar horft sé til næstu ára og
áratuga megi ljóst vera að mann-
kynið sé að ganga inn í tímabil þar
sem orka verður margfalt dýrari en
á síðustu öld, með öllum þeim hlið-
aráhrifum sem slíkri þróun fylgi.
Um hálf öld muni líða þar til þetta
umbreytingarskeið verði liðið hjá.
Þangað til muni Bandaríkjamenn
halda áfram að sækja orku í kol af
öryggisástæðum, á sama tíma og
Kínverjar og Indverjar muni gera
slíkt hið sama af efnahagsástæðum.
Af þessum sökum sé brýnt að
þróa tæknina að baki kolefnisbind-
ingar við mengunaruppsprettur á
borð við kolaorkuver, enda muni að
öðrum kosti losna gífurlegt magn
koldíoxíðs út í andrúmsloftið.
 Fyrrverandi stjórnarformaður Shell UK telur að olíuframboðið muni senn ekki halda í við eftirspurn
 Norðurskautsolían mun kosta 100 dali tunnan í vinnslu  Ólíklegt að olíuverðið fari undir 100 dalina
Dagar ódýrrar orku að baki
Morgunblaðið/Frikki
Jarðfræðingur Ron Oxburgh lýsir aukningu koldíoxíðs í andrúmsloftinu.
RADOVAN Karadzic, fyrrverandi
leiðtogi Bosníu-Serba, neitaði að
leggja fram málsvörn þegar réttar-
höldin yfir honum hófust á ný við
Alþjóða-sakamáladómstólinn fyrir
Júgóslavíu fyrrverandi (ICTY) í
Haag í gær.
Var þá sjálfkrafa lögð fram máls-
vörn verjenda hans, sem lýsa sak-
borninginn saklausan af 11 ákærum,
þar með talið um stríðsglæpi.
Hæddist Karadzic að réttinum og
hafði á orði að úr því að hann hefði
hætt að koma fram undir fölsku
flaggi ætti rétturinn, „Atlantshafs-
bandalagsrétturinn“, að fara að for-
dæmi hans. „Rétturinn heldur því
ranglega fram að hann sé fulltrúi al-
þjóðasamfélagsins þegar hann er í
raun réttarsalur NATO, sagði Kar-
adzic í gær. baldura@mbl.is
Hæddist
að réttinum
„GLOPPÓTT gullfiskaminni“ er
frasi sem stundum er gripið til í lýs-
ingum á minnisdöprum mönnum.
Þessi samlíking á ekki rétt á sér.
Þannig heldur vísindamaðurinn
Mike Webster við St. Andrews-
háskóla því fram í nýrri rannsókn
að fiskar sýni fram á góða greind
þegar hætta steðji að þeim. For-
dómar um takmarkaða greind gull-
fiska séu því ekki á rökum reistir.
Webster hefur rannsakað ýmsar
gerðir fiska og er fullviss um að síli,
hornsíli og hitabeltisfiskurinn
gúbbi hafi til að bera sama andlega
atgervi og rottur eða mýs.
Tekur Webster dæmi af því
hvernig síli flýi hættu með því að
læra hvert af öðru um heppilegustu
flóttaleiðina. baldura@mbl.is
Greindir
gullfiskar
Vanmetnir Gullfiskar leyna á sér.