Tímarit kaupfjelaga og samvinnufjelaga - 01.01.1911, Blaðsíða 73

69
vinnumálin voru hneppt í fjötra, og einvaldir drottnar
óðu yfir löndin með báli og brandi.
Nú er þessari hugsjón víða að miklu leyti fullnægt,
en um leið sýnt, að fullnæging hennar gat ekki, og get-
ur aldrei, leitt að því rjettlætis- og farsældarmarki, sem
menn væntu og alltaf þrá. í hugsjóninni sjálfri var fólg-
in mótsögn, er ónýtti árangur hennar og olli nýjum
meinsemdum. Grundvöllur hennar var að vísu siðlegur:
rjettlæti og jöfnuður, en menn gættu þess ekki, að hinn
óhlutvandi og sterki, og sá sem erft hafði sjerstaka að-
stöðu, auð eða vald, fjekk jafnan rjett hinum, er van-
máttkir stóðu með tvær hendur tómar, og skyldunum
var einnig skipt jafnt á báða. Af þessu leiddi eðlilega,
að misjöfnurnar á kjörum mannanna uxu en minnkuðu
ekki, hversu jafnt sem menn deildu atkvæðisrjettinum
og hinu svokallaða pólitíska frelsi. Fleiri og fleiri urðu
útilokaðir frá uppsprettum lífsnauðsynjanna: náttúrugæð-
unum, sem hinir sterkari, óhlutvandaðri og auðugri náðu
á sitt vald. Petta hefir leitt til hinnar alkunnu auðvalds-
þrælkunar, sem nú reynist engu minna böl og ranglæti
en hin pólitíska og stjórnfarslega þrælkun áður var. Og
þetta böl, þetta ranglæti, krefst nú bráðrar úrlausnar, ef
Evrópumenningin nú á ekki að fá sömu endalykt og
menningartímabil fornþjóðanna.
Með þessu er þó alls ekki sagt, að baráttan fyrir
hinni pólitísku hugsjón hafi verið árangurslaus. Nei, því
er fjarri. Hún hefir veitt mönnum afar-dýrmæta reynslu
og þroskað skilninginn; hún var óhjákvœmilegur liöur i
frampróuninni.
Þegar nokkrar kynslóðir mannanna hafa, í trú og ept-
irvænting betri líma, unnið að framkvæmd einhverrar
hugsjónar og fengið hana, að meira eða minna leyti,
framkvæmda, án þess upp hafi runnið sú gullöld, er
menn höfðu vænzt, þá gengur ætíð yfir, á eptir, efa-,
vantrúar- og kæruleysis-tímabil. Fjöldi manna missir alla
trú á umbótum mannlífsins; hinar siðlegu kröfur lækka;