Morgunblaðið - 01.11.2008, Blaðsíða 45

Menning 45
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 1. NÓVEMBER 2008
ÍSLENSKA óperan þarf að grípa til
róttækra sparnaðargerða í ljósi
efnahagsástandsins. Ætlunin var
að frumsýna Ástardrykkinn eftir
Gaetano Donizetti í febrúar með
Garðari Thór Cortes og Dísellu
Lárusdóttur í aðalhlutverkum, en
sýningunni hefur verið frestað
fram á haustið 2009. Þá skerðist
starfshlutfall allra fastra starfs-
manna, þar á meðal óperustjórans
Stefáns Baldurssonar. „Þetta er
okkur bara um megn,“ segir Stef-
án. „Við verðum að draga saman
og skera niður á öllum póstum.
Þetta er alveg hrikalega leiðinlegt
að þurfa að grípa til svona aðgerða,
en það er ekki um neitt annað að
ræða undir þessum kringumstæð-
um.“
50 til 80 prósent störf
Fjöldi fólks kemur að uppsetn-
ingum í óperunni, en flest er það
lausráðið, til dæmis hljóðfæraleik-
arar og söngvarar. Fastir starfs-
menn eru um tíu talsins, t.d. tækni-
menn, starfsmenn í miðasölu og
markaðsfólk. „Starfshlutfallið hef-
ur verið minnkað hjá öllum, en það
hefur engum verið sagt upp. Auð-
vitað vonumst við til þess að þetta
sé bara tímabundið,“ segir Stefán.
Starfsmenn hans verða hér eftir í
50 til 80 prósenta vinnu.
Stefán segir það helst hafa
breyst að allur kostnaður hefur
rokið upp á sama tíma og tekjurnar
hafa dregist saman. Íslenska óper-
an er sjálfseignarstofnun og á fjög-
urra ára fresti eru framlög ríkisins
ákvörðuð í krónum talin. „Þetta
framlag hefur rýrnað í verðbólg-
unni undanfarið,“ segir Stefán og
bætir við að styrktaraðilar hafi
dregið sig til baka undanfarið, en
vill ekki gefa upp hverjir þeir eru.
Gengur vel að selja miða
Miðasala hefur gengið vel í Ís-
lensku óperunni að undanförnu og
Stefán nefnir sem dæmi að miðasal-
an síðasta vetur hefi verið tvöfalt
meiri en árið á undan. Stóra haust-
sýningin í ár, þar sem einþáttungs-
óperurnar Cavalleria Rusticana
eftir Mascagni og Pagliacci eftir
Leoncavallo eru fluttar saman,
seldist upp fyrir frumsýningu og þó
að menn finni fyrir efnahagsþreng-
ingunum í sölu miða á rokkóperuna
Janis 27 þá hefur hún samt gengið
þokkalega að sögn Stefáns. Vegna
þess hve húsnæði Óperunnar er
smátt er tapið á viðamiklum sýn-
ingum hátt í milljón á kvöldi þó að
setið sé í hverju sæti í salnum. Tap
er því innbyggt í reksturinn og
ekki hægt að afla tekna á vinsælum
sýningum.
Leitað í lagerinn
Í stað Ástardrykkjarins verður
boðið upp á Óperuperlur, sýningu
frá síðasta vetri sem er mun minni í
sniðum og þegar er búið að æfa.
Meðal söngvara í henni eru Bjarni
Thor Kristinsson og Sigrún Hjálm-
týsdóttir. „Þarna er einn flygill og
fjórir einsöngvarar, en þetta er
samt leiksýning með búningum,
ljósum og öllu tilheyrandi. Við eig-
um hana sem sagt á lager.“
Stefán er staðráðinn í því að
koma Ástardrykknum á svið þó síð-
ar verði. „Allir þeir sem ætluðu að
taka þátt í sýningunni í vor verða
með í haust. Einsöngvararnir eru
lausir, við þurfum bara að færa
þetta fram.“
Íslenska óperan dregur saman seglin
Janis 27 Miðasala hefur gengið þokkalega á sýningu um Janis Joplin með
þeim Bryndísi Ásmundsdóttur og Ilmi Kristjánsdóttur í aðalhlutverkum.
 Ástardrykkurinn settur á ís þar til næsta haust  Allt fast starfsfólk minnkar við sig vinnu
Eftir Gunnhildi Finnsdóttur
gunnhildur@mbl.is
LISTASAFN Íslands hefur látið
mynda allt sitt listaverkasafn og
setja á innra net safnsins. Lengi hef-
ur verið rætt um að til standi að opna
fyrir aðgang almennings að þessu
stóra safni, sem myndi um leið bæta
aðgengi fólks að íslenskri listasögu.
Það hefur dregist, þar sem ekki hef-
ur verið gengið frá samningum við
höfundarrétthafa verkanna.
Halldór Björn Runólfsson, for-
stöðumaður Listasafnsins, segir
safnaráð vera með málið í sínum
höndum og sé lögfræðingur að skoða
það. „Það hefur verið mikið vanda-
mál hér á landi, að hér eru engir vef-
ir, sem kennarar geta til að mynda
farið inná, til að ná sér í myndefni
fyrir kennslu um íslenska myndlist,“
segir hann og bætir við að auðvitað
þyrfti myndverkasafn Listasafnsins
að vera aðgengilegt á netinu. Í lögum
um safnið kemur fram að það eigi að
vera „miðstöð rannsókna, heimilda-
söfnunar og kynningar á íslenskri
myndlist“. Ennfremur að safnið eigi
að annast „fræðslustarfsemi um
myndlist“.
Rætt um sanngjarna þóknun
„Hér er verið að ræða um sann-
gjarna þóknum fyrir báða aðila,“
segir Knútur Bruun, formaður
Myndstefs. „Það hefur ekki enn ver-
ið gengið frá samningi við Myndstef
um að opna fyrir þetta safn út á netið
en málið er hjá Listasafni Íslands og
Safnaráði. Auðvitað er bráðnauðsyn-
legt að stofnanir, sem og nemendur
og kennarar, hafi aðgang að þessum
verkum. Við hjá Myndstefi viljum
sýna fulla sanngirni, en yfirvöld
verða einnig að viðurkenna að þetta
efni er háð eignarrétti og hann þarf
að virða.“
Bæði kennarar í listasögu og nem-
endur hafa rætt um þörfina á að-
gengi að myndabanka sem þessum,
því hvergi er að finna heildstætt og
aðgengilegt yfirlit, með myndefni,
yfir íslenska myndlistarsögu til
þessa dags.
Einn kennari sem rætt var við, og
kennt hefur listasögu, segir skortinn
á innlendu myndefni hafa verið mjög
bagalegan og myndefnið dýrt.
„Margir kennarar hafa því vikið
sér undan því að kenna íslenska
listasögu,“ segir kennarinn.
Samkvæmt taxta Myndstefs kost-
ar ein birting í fyrirlestri frá 356 til
708 krónur, eftir fjölda mynda.
Þyrfti að
vera að-
gengilegt
á netinu
FRÉTTASKÝRING
Eftir Einar Fal Ingólfsson
efi@mbl.is
ÞAÐ má kallast árviss viðburður, að
þegar þjóðin fylgist með gáfnaljósum
framhaldsskólanna etja kappi í sjón-
varpinu klikka þau illilega á einu
sviði; þegar spurt er um íslenska
myndlist. Þau þekkja ekki verk eftir
Gunnlaug Scheving eða Kristján
Davíðsson – humma, flissa og klóra
sér í höfðinu. Samt eru listamennirnir
sem spurt er um meðal okkar
fremstu.
Margir segja kennslu í sjónlistum í
skötulíki – að börnum sé ekki kennt
að meta okkar helstu meistara.
Á síðustu árum hefur kennsla í list-
fræði og listasögu á háskólastigi auk-
ist að vöxtum og umfangi. Úr þessum
geira heyrist að ekki sé allt sem
skyldi, til að mynda að þeim grund-
vallarupplýsingum sem felast í að-
gengi að myndefni sé ekki fullnægt.
Eldri alþjóðleg verk eru komin úr
höfundarrétti og þær myndir má
nota, en sú er ekki raunin með verk
listamanna sem eru á lífi eða innan
við 70 ár eru síðan þeir létust.
Nýr samningur HÍ og Fjölís
Samkvæmt upplýsingum Ingi-
bjargar Halldórsdóttur lögfræðings
Háskóla Íslands, hefur nú verið skrif-
að undir nýjan samning háskólans og
Fjölís, sem eru samtök hagsmunaðila
sem fara með höfundarréttarmál. Að
Fjölís koma blaðamenn, bókaútgef-
endur, Hagþenkir, STEF, rithöfund-
ar og Myndstef. Ingibjörg segir
samninginn hafa tekið gildi og nú sé
unnið að því að koma á verklagi varð-
andi notkun efnis. Eins og aðrir nem-
endur munu þeir sem nema listfræði
eflaust njóta góðs af. Þó verður ef-
laust erfitt að nálgast myndefni úr ís-
lenskri listasögu – eins og því sem er
„læst“ í safni Listasafnsins.
Myndstef, sem eru regnhlífarsam-
tök íslenskra myndhöfunda, fer með
réttindamál þeirra vegna opinberra
endurbirtinga og sýninga á verkum
þeirra. Myndstef innheimtir þóknun
fyrir notkun á höfundarrétti og kem-
ur til skila til rétthafa. Rétt eins og
óheimilt er að hlaða tónlist ólöglega
af netinu, eða birta texta án leyfis, er
óheimilt að birta eða nota myndefni
án leyfis.
„Þessi nýi samningur Fjölís við
Háskóla Íslands gerir skólanum
kleift að nota höfundarvarið efni í
kennslu og starfi skólans,“ segir
Knútur Bruun, formaður Myndstefs.
Hann segir hlutverk Myndstefs vera
tvískipt; að gæta hagsmuna höfund-
anna en jafnframt að opna öllum sem
greiðastan aðgang að myndefni. „Og
með sem sanngjörnustum hætti. Það
erum við að reyna að gera,“ segir
Knútur.
Brýnt að bæta aðgengi
Varðandi aðgang myndverka innan
skólakerfisins segir Knútur að hann
telji það eitt brýnasta mál myndhöf-
unda og skólayfirvalda, að nemend-
um og kennurum verði veittur sem
greiðastur aðgangur að myndefni.
Hann telur samtökin ekki krefjast of
mikillar greiðslu fyrir efnið á skóla-
stigi, en þau eru nú að hefja viðræðu
við sveitarfélög um not á myndefni í
grunnskólum.
„Við erum að fara fram á það að
sveitarfélögin greiði lága upphæð fyr-
ir hvern nemenda á ári, 250 krónur,
og fái í staðinn heimild til að nota allt
það myndefni sem þeir komast í á
netinu, fyrir utan það sem er í lok-
uðum gagnabönkum. Við teljum mik-
ilvægt að nemendur séu vandir á að
fara að lögum en ekki brjóta þau.“
Knútur var um árabil í safnráði
Listasafnsins. Hann kannast við það
vandamál, að þeir sem leggja stund á
nám í listfræðum, hafi slæmt aðgengi
að íslenskri myndlist.
„Við höfum verið að opna fyrir það
að kennari hefur til að mynda fengið
aðgang að ákveðnu magni mynd-
verka úr því úrvali sem Listasafnið á,
gegn ákveðinni greiðslu. En auðvitað
er bráðnauðsynlegt að gengið verði
frá samningum milli ríkisins og
Myndstefs, þannig að allir hafi að-
gang að verkunum sem þar eru.“
Myndefni vantar til kennslu
í íslenskri listasögu
Morgunblaðið/Kristinn
Læstar geymslur Í geymslum Listasafns Íslands eru þúsundir verka. Þrátt fyrir nokkurra ára umræðu hefur ekki
verið samið við rétthafa um að setja safnið út á netið. Unnar Örn Jónsson sýndi eitt sinn sjaldséð verk í geymslunni.
 Hver mynd kostar 356 krónur ef yfir 30 eru sýndar einu sinni í fyrirlestri
 Formaður Myndstefs telur samtökin ekki krefjast of hárrar greiðslu
Fyrir nokkrum árum var
hópur unglinga í sal í Lista-
safni Íslands, og í kringum
þau voru mörg kunnustu
verk Kjarvals, Ásgríms,
Schevings og Svavars
Guðnasonar. Safnakenn-
arinn spurði upplitsdjarfur
hvort þau gætu nefnt ein-
hverja íslenska myndlist-
armenn. Unglingarnir
horfðu hver á annan,
þögðu, en loks sagði einn
spyrjandi: Halldór Lax-
ness?
Það var ekki að sjá að
þau hefðu nokkurn tímann
áður séð þessi verk í saln-
um. Mun bætt aðgengi að
ljósmyndum af þessum
verkum stuðla að bættri
fræðslu á þessu sviði?
Myndlistarmaður?
Halldór Laxness