Morgunblaðið - 21.11.2008, Blaðsíða 8

8 FréttirINNLENT
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 21. NÓVEMBER 2008
Eftir Kolbrúnu Bergþórsdóttur
kolbrun@mbl.is
BÓK Guðjóns Friðrikssonar Saga af
forseta, um forsetatíð Ólafs Ragnars
Grímssonar, er líkleg til að vekja
mikla athygli vegna frásagna af sam-
skiptum forsetans, Ólafs Ragnars
Grímssonar, og þáverandi forsætis-
ráðherra, Davíðs Odssonar. Ekki síst
mun sérstök bréfasending Davíðs til
Ólafs Ragnars um meinta ágalla á
hjónavígslu Ólafs Ragnars og Dorrit-
ar á Bessastöðum vekja athygli en
bréfið er birt í bókinni.
„Bréfið frá Davíð til Ólafs Ragnars
er afskaplega sérkennilegt svo ekki
sé meira sagt,“ segir Guðjón. „Þar er
beinlínis vegið að heiðri forsetans og
ekki síst forsetafrúarinnar. Ég býst
við að þetta bréf komi lesendum á
óvart því það hefur ekki farið hátt.
Það lítur út fyrir að settar hafi verið
af stað einhvers konar njósnir um fer-
il Dorritar í London til að koma höggi
á forsetann. Dorrit fékk upphring-
ingar í London þar sem henni var
sagt að spurst hefði verið fyrir um
hana. Vitneskjan, sem grundvallaðist
á þessari njósn í London, var aug-
ljóslega fyrir hendi í forsætisráðu-
neytinu og Davíð virðist hafa gert til-
raun til að koma höggi á forsetann og
gera hann að athlægi á grundvelli
meints ólöglegs hjónabands. Sú túlk-
un var þó byggð á fullkomnum mis-
skilningi eins og kemur fram í bók-
inni.“
Davíð fyrirlítur forsetann
Í bókinni kemur margoft fram and-
úð Davíðs á Ólafi Ragnari og reyndar
er Davíð þar í hlutverki vonda
mannsins. Hvað viltu segja um það?
„Það er greinilegt að Davíð Odds-
son fyrirlítur forsetann. Ég nefni í
bókinni að mér finnst stíll og skap-
ferli hans sem valdsmanns vera mjög
svipað og hjá öðrum stjórnmála-
manni fyrr á öldinni sem ég skrifaði
reyndar þriggja binda verk um. Sá er
Jónas frá Hriflu. Slíkir menn skipta
fólki upp í vina- og óvinalið. Þeir vilja
hafa fullkomið vald og hlýðni og ef
menn hlýða ekki eru þeir miskunn-
arlaust settir út af sakramentinu.
Slíkir menn verða gríðarlega um-
deildir. Ólafur Ragnar er auðvitað
fyrirferðarmikil persóna þannig að
það var kannski ekki von á góðu þeg-
ar tvö svona stórveldi mættust.“
Eftir lesturinn veit maður hvernig
Davíð hugsar til forsetans en er ekki
alveg jafn viss um hugsanir forsetans
til Davíðs.
„Ég held að Davíð og Ólafur Ragn-
ar séu ólíkir að því leyti að Davíð virð-
ist vera langrækinn maður meðan
Ólafur er manna sáttfúsastur. Ég
held að Ólafur Ragnar erfi ekki við
fólk þótt eitthvað hafi skorist í odda.“
Togstreita forseta og Halldórs
Þarna er líka lýst togstreitu milli
Halldórs Ásgrímssonar þáverandi ut-
anríkisráðherra og forsetans.
„Það er greinilegt að lengst af var
þarna töluverð togstreita. Forsetinn
hefur oft farið sínar eigin leiðir í sam-
skiptum við önnur ríki og ráðamenn
þeirra og þá án samráðs við utanrík-
isráðuneytið auk þess sem hann hef-
ur tjáð sig óhikað á opinberum vett-
vangi um ýmis utanríkismál
Íslendinga. Heita má að það sé nýj-
ung í sögu forsetaembættisins en
hann hefur þó aldrei held ég gengið
beinlínis í berhögg við stefnu ríkis-
stjórnarinnar. Ólafur Ragnar er
þeirrar gerðar að hann sést stundum
ekki fyrir í ákefð sinni og hættir þá til
að ganga yfir aðra sem telja þessi
samskipti vera á sinni könnu. Allt
held ég að þetta sé þó gert í góðum
ásetningi og með hagsmuni Íslands
að leiðarljósi. En það var mjög skilj-
anlegt að togstreita myndaðist milli
Ólafs Ragnars og Halldórs Ásgríms-
sonar út af þessu. Fyrir utan það að
þeir voru auðvitað pólitískir andstæð-
ingar á sínum tíma.
Þegar Davíð Oddsson varð utan-
ríkisráðherra var nánast gefin út
dagskipan um að engin samvinna yrði
höfð við forsetaskrifstofuna. Þetta
gjörbreyttist svo í utanríkisráðherra-
tíð Valgerðar Sverrisdóttur. Hún
ákvað að nýta sér starfskrafta forset-
ans og það mikla tengslanet sem
Dularfullar njósnir í London
Morgunblaðið/RAX
Guðjón Friðriksson „Ætli ég eigi ekki á bandi fimmtán til tuttugu klukku-
tíma af samtölum okkar,“ segir Guðjón um samvinnuna við forsetann.
 Davíð virðist hafa gert tilraun til að
koma höggi á forsetann og gera hann að
athlægi, segir Guðjón Friðriksson
hann hefur í útlöndum, líklega meira
en nokkur annar Íslendingur. Það
tengslanet er rakið í bókinni. Og eftir
að núverandi ríkisstjórn tók við hefur
verið miklu meiri samhljómur í
áherslum forsetans og ríkisstjórn-
arinnar og samvinna þar á milli.“
Í hversu mikilli samvinnu var bók-
in unnin við forsetann?
„Ég talaði við hann löngum stund-
um. Ætli ég eigi ekki á bandi fimmtán
til tuttugu klukkutíma af samtölum
okkar. Ég talaði líka við fjölmarga
aðra, þar á meðal stjórnmálamenn
sem hafa verið í ákveðinni andstöðu
við hann, eins og Halldór Ásgríms-
son. Ég vildi ræða við Davíð Oddsson
sem kemur mikið við sögu þannig að
hans sjónarmið kæmu fram en hann
sagðist ekki vilja tjá sig um forseta
Íslands fyrr en hann hefði látið af
embætti.“
Ekki bugtandi og beygjandi
Nú er bókinni kippt úr prentsmiðju
eftir bankahrunið. Hvað er þá tekið
úr henni og hvað var nýtt sett inn?
„Bókin er aðallega skrifuð á ár-
unum 2006-2007 og hún ber þess
merki að vera skrifuð á bjartsýnis-
tímum í lífi þjóðarinnar sem nú hafa
snúist upp í andstæðu sína. Ég
breytti engu í bókinni nema formála
og eftirmála og kom þar banka-
hruninu að. Ekki var þá hafin prent-
un á bókinni þó að handritið væri
komið í prentsmiðjuna. Það hefur
verið komið á kreik sögum um að
bókin hafi öll verið ritskoðuð eftir
bankahrunið en það er hreinn þvætt-
ingur. Það sést þegar bókin er lesin
að ekki er verið að draga dul á af-
skipti forsetans af útrásinni og hjálp-
semi hans við útrásarmennina. Þar er
í raun og veru sögð saga útrásar-
innar, sem hlýtur að vera fróðlegt
fyrir menn að lesa nú, og afskipta for-
setans af henni.“
Þú segir í eftirmála að það sem sé
aðdáunarverðast við Ólaf Ragnar sé
hugrekki hans og óttaleysi gegn ver-
aldlegau valdi. Hvað áttu við?
„Hann lét til dæmis ekki undan
gagnvart Davíð Oddssyni og ríkis-
stjórn Íslands heldur fór sínu fram
þegar hann taldi heiður forsetaemb-
ættisins og hagsmuni þjóðarinnar í
húfi. Í því felst ákveðið hugrekki. Það
hefði verið þægilegra fyrir hann að
sigla rólega í gegnum þessi sam-
skipti. Í samskiptum við valdsmenn í
útlöndum hefur hann líka alltaf komið
fram á jafnréttisgrundvelli og af fullri
reisn. Hann hefur aldrei verið bugt-
andi og beygjandi og hefur það verið
einkenni á honum frá því hann var
ungur maður. Hann hefur ekki vílað
fyrir sér að standa fast í fæturnaog
halda beint áfram þótt á móti blési.“
Eftir Kolbrúnu Bergþórsdóttur
kolbrun@mbl.is
„ÞAÐ er bjargföst afstaða mín á þessu stigi að
tjá mig ekki um einstök efnisatriði eða frásögn
í þessari bók. Það verður hver og einn að
dæma fyrir sig á grundvelli þeirra heimilda
sem Guðjón Friðriksson reiðir fram og þeirra
öguðu vinnubragða og þess fræðilega mann-
orðs sem hann hefur að verja,“ segir Ólafur
Ragnar Grímsson, forseti Íslands, um nýút-
komna bók Guðjóns Friðrikssonar, Saga af
forseta, þar sem fjallað er um forsetatíð Ólafs
Ragnars. Bókin hefur vakið mikla athygli
vegna lýsinga á samskiptum Davíðs Odds-
sonar, þáverandi forsætisráðherra, og forset-
ans, en forsetinn vill ekki tjá sig um þær lýs-
ingar, fremur en aðrar frásagnir Guðjóns.
Ekki ævisaga Ólafs Ragnars
Um hlutverk sitt við samningu bókarinnar
segir forsetinn: „Ég féllst á að veita Guðjóni
aðgang að bréfabókum forsetaembættisins,
ræða við hann og svara spurningum hans á
heiðarlegan og opinn hátt en jafnframt tók ég
það skýrt fram að þetta væri hans bók en ekki
mín og að ég virti algjörlega fræðilegt sjálf-
stæði hans. Ég sagði honum að það væri ekki
víst að ég svaraði öllum spurningum hans
vegna þess að ég teldi að samtöl mín við ýmsa
ráðamenn og aðra væru enn bundin trúnaði. Á
síðari stigum samþykkti ég að veita myndrit-
stjóra bókarinnar aðgang að myndasafni mínu
og forsetaembættisins. Að öðru leyti er verkið
eðli málsins samkvæmt ritverk Guðjóns og sýn
hans á mig, forsetaembættið, samtímann og
atburðarásina. Þetta er ekki ævisaga mín. Ef
hún verður einhvern tíma skrifuð eða ég skrifa
hana sjálfur þá verður í henni töluvert öðruvísi
efni og annars konar nálgun.“
Fengur fyrir nútímasagnfræði
Forsetinn segir að gagnlegt sé fyrir þjóðina
að fá innsýn í forsetaembættið, dagleg störf
þess, þróun og ákvarðanir. „Ég taldi það vera
í senn lýðræðislega skyldu og fræðilega nauð-
syn að greiða götu þess að jafn virtur sagn-
fræðingur og Guðjón Friðriksson tæki sér
fyrir hendur þetta verk. Þótt ég eigi sjálfur í
hlut hvað embættið snertir þá tel ég mig geta
fullyrt að það er mikill fengur fyrir þróun nú-
Tjái mig ekki um einstök efnisatriði
Ekki hollt að bíða lengi
eftir að fá fræðilega
innsýn í atburðarásina
Ólafur Ragnar „Það verður hver og einn að
dæma fyrir sig,“ segir hann um frásögnina.
tímasagnfræði og samtímasagnfræði á Ís-
landi að jafn reynslumikill fræðimaður og
Guðjón róti í samtímanum og forsetaembætt-
inu með þessum hætti,“ segir Ólafur Ragnar.
„Þegar ég hóf fræðastörf og varð prófessor
við Háskóla Íslands fyrir nokkrum áratugum
fann ég að sárlega vantaði metnaðarfull rit
um íslenska samtímasögu. Það væri ekki hollt
að við þyrftum að bíða í hálfa eða heila öld eft-
ir að fá fræðilega innsýn í atburðarás og
starfsemi stjórnkerfisins. Ég tel að í sam-
anburði við þær bækur sem skrifaðar hafa
verið á Vesturlöndum um sögu síðari áratuga
þá standist þessi bók, hvað varðar heim-
ildanotkun og vinnubrögð, fyllilega sam-
anburð við þau verk.
Svo geta menn deilt um viðhorfin og sjón-
armiðin sem þar koma fram. Ég vona einlæg-
lega að bókin verði öðrum sagnfræðingum,
fræðimönnum og fjölmiðlafólki hvatning til
þess að hefjast handa við að glíma við sam-
tímann og sögu síðustu áratuga af sama
metnaði og sömu elju og Guðjón hefur sýnt í
þessu verki. Við höfum undanfarið gengið í
gegnum eitt mesta breytinga- og ólguskeið
Íslandssögunnar. Ef einhvern tíma hefur ver-
ið þörf á því að hæft fólk leggi metnað í að
vinna ítarlega rannsóknarvinnu og birta hana
í formi bóka þá er það nú.“
JÓN Baldvin
Hannibalsson,
fyrrverandi ráð-
herra og sendi-
herra, kveðst
hafa svarað utan-
ríkisráðuneytinu
á sínum tíma um
afhendingu bóka-
gjafar frá forseta
Íslands til forseta
Bandaríkjanna
og þau svör tekin gild. Í bókinni
Saga af forseta segir að það hafi tek-
ið eitt ár og sjö mánuði að koma bók-
unum til skila.
„Það er ekkert einfalt mál að af-
henda forseta Bandaríkjanna gjafir
vegna þess að um það gilda
ákveðnar reglur,“ segir Jón Baldvin.
Ekki auðvelt
að gefa for-
seta gjafir
Jón Baldvin
Hannibalsson
JÚLÍUS Haf-
stein sendiherra
segir lýsingu á
fundi í bókinni
Saga af forseta
vera haugalygi.
Fundinn átti
hann sem fulltrúi
forsætisráðu-
neytisins með
forsvarsmönnum
Íþrótta- og tómstundaráðs Reykja-
víkurborgar (ÍTR) árið 2003.
Í bókinni segir að ÍTR hafi kom-
ið með fyrirspurn til forsætisráðu-
neytisins um hvort það myndi
koma að framkvæmd hátíðarhald-
anna að morgni 17. júní á Austur-
velli. Júlíus hafi sagt að til greina
kæmi að ráðuneytið vildi breyta há-
tíðarhöldunum og teldi til dæmis
ekki endilega rétt að forseti Íslands
legði blómsveig að stalli styttu Jóns
Sigurðssonar við hátíðarhöld á
Austurvelli.
Að sögn Júlíusar er lýsingin
fjarri öllum sanni. Aðeins hafi verið
rætt um hvort ráðuneytið kæmi að
hátíðarhöldunum en ekki um fram-
kvæmd þeirra eða dagskrá. Það sé
léleg sagnfræði hjá Guðjóni Frið-
rikssyni, að hafa frásögn sem þessa
aðeins eftir einum aðila.
Fundarlýsing
„haugalygi“
Júlíus Hafstein
Afhending dróst af gildri ástæðu
mbl.is/go/5m6cw
mbl.is