Morgunblaðið - 21.11.2008, Blaðsíða 24

24 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 21. NÓVEMBER 2008
PÁLL Ásgrímsson
forstöðumaður lög-
fræðisviðs Skipta hf.
bregst í grein sem birt-
ist 17. nóvember illa við
athugasemdum mínum
frá 15. sama mánaðar
um stjórnarsetur Jóns
Ásgeirs Jóhannes-
sonar. Taldi Páll að þótt
Jón væri að fylgja leiðbeiningum
réttra stjórnvalda á því sviði, væri
dráttur á að segja sig úr stjórn hluta-
félaga refsivert brot, og að undirrit-
aður gæti sem framkvæmdastjóri í
slíku félagi hafa bakað sér sjálfstæða
refsiábyrgð, eða hlutdeild í „broti“
Jóns, hvorki meira né minna.
Ég viðurkenni að mér var brugðið
að maður sem kennir sig við lögfræði
gæti haldið fram slíkri vitleysu, sem
engum dettur í hug að standist, að at-
huguðu máli. Stundum væri betra að
telja upp að tíu, fremur en að láta
heift í garð tiltekinna manna hlaupa
með sig í gönur.
Bara beitt gegn Jóni
Eins og ég benti á í fyrri grein hef-
ur það verið opinber túlkun Hluta-
félagaskrár að menn sem missa hæfi
til setu í stjórn þurfi ekki þegar að
segja af sér, heldur skuli brotthvarf
þeirra miðast við næsta aðalfund. Er
ekki vitað til þess að þessar reglur
hafi verið framkvæmdar á annan veg
gagnvart nokkrum
manni þann langa tíma
sem þær hafa verið í
lögum. Kjarni málsins
er því sá að Páll Ás-
grímsson er að krefjast
þess nú að lögum verði
beitt á annan og strang-
ari hátt gagnvart Jóni
Ásgeiri en tíðkast hefur
í framkvæmd gagnvart
öðrum.
Páll gerir reyndar lít-
ið úr leiðbeiningum
Hlutafélagaskrár með
þeim orðum að Jón Ásgeir, sem hafi
„aðgang að landsliði lögmanna,“ þurfi
enga „aðstoð frá opinberum starfs-
mönnum.“ Verður þetta að teljast
ansi hrokafull afstaða til réttra
stjórnvalda í landinu á því sviði sem
um ræðir. Jafnframt tilfærir Páll óná-
kvæma tilvitnun í undirritaðan í Mbl.
Til „sönnunar“ því að undirritaður
hafi ekki þurft neina leiðsögn frá
Hlutafélagaskrá til afdráttarlausra
yfirlýsinga um stjórnarsetu Jóns. Það
rétta er hins vegar að ég byggði til-
vitnað svar mitt á ríkjandi fram-
kvæmd reglna um stjórnarsetu og
sagði að dómurinn kallaði ekki á nein-
ar breytingar á þessum tímapunkti.
Síðustu þrjú orðin í mínu svari féllu
niður í frétt Mbl.
Ég kann að hafa ruglað Pál í rím-
inu með því að nefna í minni grein
dæmi til hliðsjónar af refsiréttarsvið-
inu. Ég hélt því hins vegar ekki fram
að „lögbrot annarra leiði til refsileys-
is“. Við erum að tala um hæfisreglur
og stjórnsýsluframkvæmd. Ég hef
sjálfur starfað í samtals tæpan áratug
í þremur ráðuneytum og þekki það
vel að tillit til jafnræðis og samfella í
stjórnsýslu geta ráðið því að menn
telja sig bundna við gefin fordæmi og
framkvæmd.
Mogginn hleypur apríl
Ég þarf ekki að eyða mörgum orð-
um á þá fjarstæðu sem Páll hélt fram
að stjórnarseta Jóns Ásgeirs gæti tal-
ist refsivert brot á lögum sem ryfi
skilorð. Það skýrði Ragnar Hall hrl.
vel í Morgunblaðinu 18. nóvember.
Mér finnst hins vegar sjálfstætt að-
finnsluefni að Morgunblaðið skyldi slá
svo hæpnum málflutningi upp í fyr-
irsögn á forsíðu. Má segja að þar hafi
Mogginn hlaupið apríl um miðjan
nóvember. Verra er kannski að blaðið
er enn að klóra í bakkann þótt hið
rétta sé komið fram. Þannig segir í
fréttaskýringu 19. nóvember að nokk-
ur umræða hafi verið um hvort Jón
Ásgeir hafi rofið skilorð með meintu
broti.
Í greininni segir að ekki verði betur
séð „en svo sé ekki, m.a. vegna þess
að brotið, sé um brot að ræða, varðar
einungis sektum“. Þetta er rangt. Það
er ekkert um það að ræða að hér sé
brot sem „varði sektum“. Refsingar
skiptast í fangelsi og fésektir. Dag-
sektir til að knýja á um einhverja
breytni, eins og úrsögn úr stjórn, eru
allt annars eðlis og eiga ekkert skylt
við „sektir“ í refsiréttarlegum skiln-
ingi.
Verðugt rannsóknarefni
Samkvæmt mínum upplýsingum
stendur sú ákvörðun Jóns Ásgeirs
óhögguð að segja sig úr öllum stjórn-
um hlutafélaga og það er hann að
klára þessa dagana. Mér finnst hins
vegar ekki að umræða um þessi mál
eigi eða þurfi að snúast um hans per-
sónu. Ég tel persónulega hæpið að
svo víðtæk skerðing á atvinnufrelsi og
eignarrétti sem í 66. gr. hlutafélaga-
laga getur falist, fái staðist ákvæði
stjórnarskrár. Vonandi lætur einhver
á það reyna fyrir dómi, en einnig væri
óskandi að meiri lagamenn en undir-
ritaður, fyndu þar verðugt rannsókn-
arefni.
Ari Edwald gerir
athugasemd við
grein Páls Ásgríms-
sonar
» Páll er að krefjast
þess nú að lögum
verði beitt á annan og
strangari hátt gagnvart
Jóni Ásgeiri en tíðkast
hefur í framkvæmd
gagnvart öðrum.
Ari Edwald
Höfundur er lögfræðingur
og forstjóri 365.
Einstaklingsbundin
lagaframkvæmd?
Bera bý
bagga skoplítinn
hvert að húsi heim.
En þaðan koma ljós
hin logaskæru
á altari hins göfga guðs.
Úr Alþing hið nýja 1840
J. Hallgrímsson.
Margar fínar hug-
myndir hafa litið dagsins ljós á liðnum
vikum sem allar eiga það sammerkt
að vera ætlaðar til þess að létta okkur
landsmönnum lífið á erfiðum tímum.
Nokkrar ganga út á að auka fiskveiði-
heimildirnar og draga með því eitt-
hvað úr fyrirsjáanlegu tekjutapi þjóð-
arbúsins. Slíku hefur gjarnan verið
mótmælt jafnharðan og talið óráð. Þó
sjást og heyrast í bland vangaveltur
um að varla séu fiskveiðistjórn-
unarvísindi okkar svo nákvæm og við-
kvæm að kerfið færi á hliðina við það
að 10 til 20 þúsund tonnum væri vikið
til í eitt eða tvö ár svona til reynslu.
Naumast væri heldur hætta á að hið
góða orðspor okkar erlendis varðandi
skynsamlega og ábyrga stjórnun fisk-
veiðanna biði af því hnekki.
Það er alkunna að sjómenn yfir höf-
uð eru á þeirri skoðun að mikill fiskur
sé á grunnslóð.
Það er til á prenti að fiskurinn í
sjónum sé auðlind í eigu allrar þjóð-
arinnar.
Getum við þá, almenningur í land-
inu, með beinum hætti notið góðs af
sameigninni?
Jú, ef við höfum öngul og færi – net
ekki meðtalið, þá megum við veiða úr
sjó handa okkur í soðið. Lax og sil-
ungur undanskilinn. Tilheyra ekki
auðlindinni, eru í einkaeign. En því
miður, það eru víst fjarska fáir í að-
stöðu til að notfæra sér þetta. Ekki
viljum við auka ójöfnuðinn. Hvað ger-
um við þá? Hvernig förum við að?
Jú, við gerum alla að virkum kvóta-
eigendum. Gefum út rafræn fiskikort.
Tæknin sýnist vera fyrir hendi, sbr.
gjafakort verslunarmiðstöðva og frí-
stundakort sveitarfélaga.o.fl.
Áður en lengra er haldið. Um hvað
erum við að tala? Hvað segir vasa-
reiknirinn? Ef úthlutað er 50 kg á
hvert mannsbarn í landinu jafngildir
það 12.800 þorskígildislestum. Það
dugar líklega í 3 til 4 máltíðir á viku í
eitt ár fyrir alla landsmenn.
Hvernig á að úthluta fiskikort-
unum? Á kennitölu til
allra sem kæra sig um.
Fólk sækir skriflega
um annaðhvort ein-
staklings-, fjölskyldu-
eða hópkort. Þannig
fækkar útgefnum kort-
um verulega sem er
kostur út af fyrir sig.
Hvað gerir maður
svo við svona kort?
Svar: Því er framvísað á
bryggjuvigtinni við
löndun. Það má gefa
það eða lána það upp á
hlut. Nú, eða selja það. Við getum
líka borgað með því í fiskbúðinni þar
sem við kaupum í soðið. Greiðslan frá
fisksalanum gæti væntanlega flust á
vörslureikning, t.d. í banka, þar sem
undirliggjandi veiðiheimild býður
væntanlegs kaupanda. Of mikið ves-
en? Varla.
Í mínum huga eru augljósustu
gallarnir tveir eða þrír.
1. Aukning á veiðiheimildum 1)
2. Minni sala á innlendri kjötvöru?
3. Nauðsyn á mjög öflugu og skil-
virku utanumhaldi
Ekki er víst að hið síðastnefnda sé
svo alvarlegur galli. Ef tæknin er á
annað borð fyrir hendi er vísast næg-
ur og mjög hæfur mannafli á lausu til
að sinna málinu.
Kostirnir sýnast margir við fyrstu
sýn en flestir smáir en skipta samt
máli.
Áhugasamur lesandi mætti gjarn-
an hugleiða málið nánar og búa til
lista. Er kannski einhver sem að-
stöðu hefur til og býr yfir nægri
þekkingu á þessu sviði fús til að meta
kostnað og tæknileg úrlausnarefni
við framkvæmd þessarar hug-
myndar?
1) Það eru til óráðstafaðar aflaheimildir. Er-
um við að fara yfir lækinn eftir vatni?
Byggðakvóti fyrir kvótaárið 2007 til 2008
var 4385 þorskígildislestir. Varla lækkar
hann í ár? Kvótinn er ætlaður byggð-
arlögum í erfiðleikum. Öll byggðarlög, öll ís-
lenska þjóðin er nú í vanda stödd.
Auðlind í þinni eigu
Erling Snævar Tóm-
asson leggur til að
öllum landsmönnum
verði úthlutað fisk-
veiðikvóta
»Útgáfa rafrænna
fiskikorta getur ver-
ið leið til að gera okkur
öllum kleift að njóta
góðs af stóru sameign-
inni, þ.e. fiskveiði-
auðlindinni.
Erling Snævar
Tómasson
Höfundur er skólastjóri
á eftirlaunum.
HÆGT er að færa
góð rök fyrir því að
heitið „Seðlabanki“ sé í
raun rangþýðing á
enska orðinu „Central
Bank“. Seðlabanki
gerir svo mikið, mun
meira en en prenta
seðla – hann er banki
bankanna, miðja fjár-
málakerfisins og ber
ábyrgð á bæði verð- og
fjármálastöðugleika. Hver við-
skiptabanki hefur aðeins vald hluta
fjármálakerfisins, þ.e. sínum efna-
hagsreikningi, en Seðlabankinn einn
situr í miðju kerfisins með yfirsýn yf-
ir heildarmyndina. Af þeim sökum
hlýtur miðjubankinn, seðlabankinn,
ávallt að gegna lykilhlutverki hvað
varðar öll kerfisbundin vandræði
sem steðja að fjármálakerfinu.
Það tíðkast því víðast hvar að
seðlabankastjórar séu valdir vegna
mikillar reynslu og þekkingar á efna-
hagsmálum og hlutleysis. Það tíðkast
hvergi meðal vestrænna þjóða að
stjórnmálamenn séu valdir seðla-
bankastjórar. Þvert á móti, það þætti
hin mesta fásinna að skipa fyrrver-
andi forsætisráðherra
sem seðlabankastjóra –
ekki vegna þess að hann
sé á einhvern hátt óá-
byrgur sem persóna
heldur vegna þess að
með starfi sínu í stjórn-
málum og flokks-
tengslum hefur hann
sjálfkrafa orðið van-
hæfur í mörgum mik-
ilvægum úrlausnar-
efnum.
Það er löng hefð á Ís-
landi fyrir því að stjórn-
málamenn gegni starfi
seðlabankastjóra. Hér á árum áður
skipti það ef til vill ekki miklu máli
því fjármálakerfið var fremur einfalt,
mestallt í ríkiseign, og alþjóðlegt
samstarf til þess að gera lítið.
Eftir að Ísland varð fullgildur aðili
að hinu alþjóðlega fjármálaumhverfi
breyttust þær kröfur sem gera verð-
ur til þeirra sem gegna stöðu seðla-
bankastjóra. Nú, sem aldrei fyrr, er
brýnt að seðlabankastjóri sé valinn
vegna þekkingar og reynslu á efna-
hagsmálum og fjármálamörkuðum
og þess jafnfamt gætt að hann sé
hlutlaus í stjórnmálum og varkár í
orðum.
Ljóst er að Seðlabanki Íslands hef-
ur brugðist því tvíþætta hlutverki
sínu að tryggja stöðugt verðlag og
fjármálastöðugleika í landinu.
Í fyrsta lagi tók Seðlabankinn upp
verðbólgumarkmið árið 2001 og þar
með voru stýrivextir settir sem akk-
eri fyrir verðbólgu og þeim var síðan
beitt með blindum hætti til að bregð-
ast við verðbólgu eftir að þensla hófst
í efnahagslífinu árið 2004. Mikil
hækkun vaxta hérlendis sem fól í sér
að almenningur var þá í raun hvattur
til að taka lán í erlendri mynt og er-
lendir spákaupmenn hvattir til að
fjárfesta í íslenskum krónum með
þeim afleiðingum að gengi krón-
unnar hækkaði verulega.
Þetta fól tvennt í sér. Almenningur
var hvattur til neyslu og skuldsetn-
ingar en erlendir spákaupmenn eign-
uðust stóran hluta af íslenska mynt-
framboðinu með kröfur á krónur.
Gengi krónunnar varð svo hátt að
það slitnaði úr öllum tengslum við
undirstöður hagkerfisins og gengis-
bóla myndaðist sem á endanum
sprakk með miklu tapi fyrir erlenda
spákaupmenn – og því miður íslensk
heimili og fyrirtæki. Seðlabanka Ís-
lands gáfust góð tækifæri til að
sporna við þessari þróun, nú síðast í
febrúar 2006, í tíð núverandi stjórnar
Seðlabankans.
Seðlabanka ber einnig að halda
uppi fjármálastöðugleika. Á alþjóða-
vettvangi hefur yfirleitt verið talið
æskilegast að seðlabanki og fjár-
málaeftirlit séu hluti af sömu stofn-
un. Fyrir rösklega áratug varð sú
skoðun tímabundið ofan á að aðskilja
ætti þessa starfsemi í tvær stofnanir.
Íslenska ríkið tók þá ákvörðun að
skilja fjármálaeftirlit frá Seðlabanka
og var sú aðgerð framkvæmd af nú-
verandi formanni bankaráðs Seðla-
bankans, þáverandi forsætisráð-
herra.
Til að tryggja fjármálastöðugleika
ber seðlabönkum að koma í veg fyrir
að fjármálastofnanir verði of stórar
eða áhættusamar í rekstri. Víðast
hvar í heiminum hafa þeir völd til
slíks. Nú er deilt um hvort Seðla-
banki Íslands hafi yfir að ráða þeim
tækjum sem duga, en þá ber þess að
geta að núverandi formaður banka-
ráðs Seðlabankans stóð að þeim lög-
um sem nú gilda um bankann en þá í
hlutverki forsætisráðherra.
Til að Seðlabankinn geti sinnt
hlutverki sínu er nauðsynlegt að
hann njóti trausts almennings og
stjórnvalda í landinu. Ef hann er rú-
inn því trausti verður að skipta um
stjórn bankans. Það er ekki hlutverk
seðlabankastjóra að flytja pólitískar
varnarræður. Slíkt skapar ekki
traust og er langt fyrir neðan virð-
ingu slíkrar stofnunar. Þar að auki
þarf seðlabankastjóri að geta átt
samskipti við alla lykilaðila í efna-
hagslífinu, án tillits til hagsmuna eða
flokkspólitískra tengsla. Hættan er
sú að fyrrverandi stjórnmálamaður
muni alltaf njóta þess álits að ákvarð-
anir hans mótist af pólitískri fortíð.
Á tímum fjármálakreppu skiptir
það höfuðmáli að seðlabankastjórar
eigi góð og regluleg samskipti við
starfsbræður sína erlendis og njóti
virðingar þeirra og trausts. Á al-
þjóðavettvangi er ætlast til þess að
seðlabankastjórar hafi víðtæka
tæknilega þekkingu á efnahags-
málum og fjármálamörkuðum og séu
ópólitískir.
Megi íslensk stjórnvöld bera gæfu
til að skilja mikilvægi þessarar lyk-
ilstofnunar í samfélaginu.
Að setja hagsmuni þjóðarinnar fremst
Jón Daníelsson
skrifar um hlutverk
seðlabanka
Jón
Daníelsson
» Það er ekki hlutverk
seðlabankastjóra að
flytja pólitískar varnar-
ræður. Slíkt skapar ekki
traust og er langt fyrir
neðan virðingu slíkrar
stofnunar.
Höfundur er dósent við
London School of Economics.
MORGUNBLAÐIÐ birtir alla út-
gáfudaga aðsendar umræðugreinar
frá lesendum. Blaðið áskilur sér rétt
til að hafna greinum, stytta texta í
samráði við höfunda og ákveða hvort
grein birtist í umræðunni, í bréfum
til blaðsins eða á vefnum mbl.is.
Blaðið birtir ekki greinar, sem eru
skrifaðar fyrst og fremst til að
kynna starfsemi einstakra stofnana,
fyrirtækja eða samtaka.
Innsendikerfið
Þeir sem þurfa að senda Morg-
unblaðinu greinar eru vinsamlega
beðnir að nota innsendikerfi blaðs-
ins. Formið er undir liðnum „Senda
inn efni“ ofarlega á forsíðu mbl.is.
Einnig er hægt að slá inn slóðina
www.mbl.is/sendagrein
Ekki er lengur tekið við greinum
sem sendar eru í tölvupósti.
Í fyrsta skipti sem formið er notað
þarf notandinn að nýskrá sig inn í
kerfið, en næst þegar kerfið er notað
er nóg að slá inn netfang og lykilorð
og er þá notandasvæðið virkt.
Ekki er hægt að senda inn lengri
grein en sem nemur þeirri hámarks-
lengd sem gefin er upp fyrir hvern
efnisþátt en boðið er upp á birtingu
lengri greina á vefnum.
Nánari upplýsingar gefur starfs-
fólk greinadeildar.
Móttaka aðsendra greina