Skinfaxi - 01.12.1999, Qupperneq 9

r
Ibókinni Ræktu lýðs og lands sem kom
út í tilefni 75 ára afmælis UMFÍ tók
fyrrum ritstjóri Skinfaxa, Gunnar
Kristjánsson, saman góða grein um sögu
Skinfaxa. Við gluggum hér aðeins í það
helsta úr þessari skemmtilegu bók.
Blaðamáli hreyft
Það var þegar á stofnþingi samtakanna
1907 sem „blaðamáli" var hreyft.
Sambandsstjórn ásamt „þriggja manna
nefnd var falið að athuga hvort sambandið
myndi vera fært um að svo stöddu að gefa
út Ungmennablað, félagsskapnum til
styrktar, og ef svo væri, annast
framkvæmda þessa máls.“ í þessa nefnd
voru kosnir Helgi Valtýsson, Jón Helgason
og Þórhallur Bjarnason. Ekki verður úr
útgáfu fyrsta árið í sögu samtakanna. Á
þeim tíma nægir ekki eitt ár til þess að
hrinda jafn viðamiklu máli í framkvæmd.
Annað sambandsþing UMFÍ sem fram fer
bæði á Akureyri og Reykjavík árið 1908
tekur málið upp á ný. Þar nyrðra var kosin
5 manna nefnd: Helgi Valtýsson, Erlingur
Friðjónsson, Þórhallur Bjarnason,
Jóhannes Jósefsson og Árni Jóhannsson
en Reykjavíkurþingið sem hafði sitt hvað
við gjörðir Akureyrarþingsins að athuga,
samþykkti aðeins þrjá þá fyrst töldu en í
stað þeirra tveggja síðast töldu kaus
Reykjarvíkurþingið Þorkel Klements og
Karl Sveinsson.
Hvort þá þegar hefur verið kominn
skriður á málið er ekki vitað en víst er að
rúmu ári síðar í október 1909 kemur 1.
tölublað Skinfaxa út. „Skinfaxi heitir hann,
og sól og sumaryl vill hann breiða yfir land
allt. Bera kveðju milli ungmennafélaganna.
Og færa þeim fréttir af starfi voru víðsvegar
um land.“ Þannig ritar Helgi Valtýsson, þá
kennari við Flensborgarskólann í
Hafnarfirði, inngangsorð að þessu 1. tbl.
Hann ásamt Guðmundi Hjaltasyni mynda
ritstjórn blaðsins en meginþungi útgáfunnar
hefur hvílt á herðum Helga sem einnig var
Sambandsstjóri UMFÍ en Guðmundur
Hjaltason var mikið í fyrirlestrarferðum um
landið. Hann ritar þó greinarbálk í hvert
tölublað fyrsta árgangs er hann nefnir
„ætlunarverk ungmennafélaganna."
Upphafið
Skinfaxi kemur út mánaðarlega 8
blaðsíður í senn og það er prentsmiðja
Hafnarfjarðar sem sér um prentunina í
fyrstu, og árgangurinn kostar 1 krónu.
Ætlunin var að annar árgangur hæfist í
október 1910 en ýmsar tafir, m.a. vegna
ferðalags hjá prentaranum og veikinda hjá
fjölskyldu Helga, urðu þess valdandi að 2.
árgangur hefst við ársbyrjun 1911.
Með níunda tölublaði annars árgangs
kveður Helgi Valtýsson en við ritstjórn tekur
Jónas Jónasson frá Hriflu. Með Jónasi
starfar ritnefnd skipuð Ágústi Jósefssyni,
Guðbrandi Magnússyni og Tryggva
Þórhallssyni.
í inngangsorðum sínum að tíunda
tölublaði skrifar Jónas um Skinfaxa: „Hann
er tunga okkar og boðberi. Hann flytur út
um dali og allar strendur, það sem við
hugsum og áformum sjálfum okkur og
þjóðinni til gagns og heilla." í þessu sama
blaði þakkar Guðbrandur Magnússon
nýorðinn sambandsstjóri Helga Valtýssyni
störf hans og segir m.a.: „Skinfaxi væri
líklega ekki til, ef Helga hefði ekki notið við,
og allt sem hann hefur fyrir hann unnið,
hefur hann gert endurgjaldslaust."
í lok annars árgangs 1911 skrifar Jónas.
„Með þessum árgangi er öðrum árgangi
Skinfaxa lokið. Hann er enn lítill, á tæpa
600 kaupendur, en ef við hjálpumst öll að,
ungmennafélagar, þá ætti hann að geta
tekið bráðum þroska, stækkað, fjölgað
tölublöðum og um leið betur náð tilgangi
sínum, - tilgangi Ungmennafélaganna.
Næsta ár hugsar Skinfaxi sér að reyna að
fylgja áætlun, ná í allar póstferðir. Útvegið
sem flesta nýja og áreiðanlega kaupendur
og sendið afgreiðslumanni." Björn
Þórhallsson sá þá um afgreiðslu Skinfaxa
og prentun hans, var flutt í Félagsprent-
smiðjuna í Reykjavík.
Fyrstu myndirnar í Skinfaxa
Frá og með fyrsta tölublaði fimmta
árgangs 1914 er aukin áhersla lögð á
myndefnið í Skinfaxa. Við það tækifæri ritar
Guðbrandur Magnússon. „Sá veldur miklu
sem upphafinu veldur, segir máltækið, og
er það jafnsanna hvort heldur er um gott
eða illt. Þess vegna þykir Skinfaxa það við
eiga er hann tekur nú að flytja myndir, að
skipa í öndvegið upphafsmönnum
Ungmennafélaganna, en það eru þeir
Jóhannes Jósefsson og Þórhallur
Bjarnason." Reyndar hafði ein mynd birsti
í 10. tölublaði 1. árgangs. Myndefni verður
þó áfram af skornum skammti eða allt fram
til ársins 1930 en upp úr því verða myndir
mun algengari í Skinfaxa. Það er fleira sem
breytist með þessum fimmta árgangi.
Blaðið stækkað í 16 blaðsíður og er aftasta
blaðið tekið undir auglýsingar. Um þessar
auglýsingar segir: „í ráði var að hafa kápu
með auglýsingum á blaðinu en það virðist
vafasamt gróðafyrirtæki, því illkleift er að fá
auglýsingar. En til vonar og vara fjár-
hagsins vegna er ráðist í að hafa aftasta
blaðið auglýsingar. Sjálfir þurftum við að
auglýsa og verður þess að leita þar.“ Þetta
aftasta blað var ekki tölusett og til þess
ætlast að bókbindarar skæru það frá er
bundið væri inn.
Stórtækt útbreiðsluáform
Sambandsþing UMFÍ hið sjöunda í
röðinni sem haldið var í Reykjavík í júní
mánuði árið 1924 var hið starfsamasta og
margar veigamiklar ákvarðanir teknar. Þar
á meðal var samþykkt þingsályktun
varðandi Skinfaxa sem var á þann veg, að
hverju félagi innan UMFÍ yrði gert að skyldu
að kaupa jafnmörg eintök af Skinfaxa og
félagar þess 16 ára og eldri voru í upphafi
árs.
Þá var í reglugerð fyrir Skinfaxa breytt
klausunni að Skinfaxi væri mánaðrrit. Þar
skyldi standa. „Skinfaxi skal vera
ársfjórðungsrit og arkatala á ári sú sama og
verið hefur síðustu ár.“ Samþykktir þessar
skyldu koma til framkvæmda frá og með
árinu 1925. Árið 1925 rennur upp og í
fyrsta tölublaði þessa árgangs er
svohljóðandi tilkynning:
Fyrstu ritstjóri Skinfaxa, Helgi
Vaitýsson
„Til formanna ungmennafélaga“
„Samkvæmt samþykkt síðasta
sambandsþings UMFÍ, ber afgreiðslu
Skinfaxa að senda ungmennafélögum jafn
mörg eintök af ritinu, og félagar hvers
ungmennafélags, innan UMFÍ eru margir.
Ákvæði þessu er nú fullnægt í fyrsta
sinn, með sendingu heftis þess, sem hér
birtist. Formanni hvers félags er sendur
eintakafjöldi sá er félagi hans ber að veita
móttöku, verður aðferð þessi framvegis
notuð. Sambandsstjórn UMFÍ treystir því,
að allir ungmennafélagsformenn sjái um að
félagar fái ritið með góðum skilum, og svo
fljótt sem auðið er.
Ennfremur er þeim treyst til að útbreiða
ritið meðal utanfélagsmanna. Ekki hefur
Skinfaxi neina aðra útsölumenn en
ungmennafélög í þeim héruðum, sem
sambandsfélögin starfa. Árgangurinn af
Skinfaxa kostar kr. 1.50 til félagsmanna, en
kr. 3.00 til utanfélagsmanna. Ritið kemur út
fjórum sinnum á ári.
Ritstjórn og afgreiðsla er í
Bergstaðarstræti 51. Skrifið þangað, ef þið
fáið ekki ritið með skilum. Sími 1417
pósthólf 516.“
Þegar þessi samþykkt kemur til
framkvæmda eru ungmennafélagar innan
UMFÍ 3000. Skinfaxi er því prentaður í
stærra upplagi en nokkru sinni áður árið
1925. Jafnframt því er brot hans minnkað í
„Eimreiðabrot". Árið 1927 þegar þetta
fyrirkomulag hefur varað í liðlega tvö ár
skrifar Gunnlaugur Björnsson ritstjóri um
reynsluna af því og þær vonir sem voru við
það bundnar. Telur hann að þær hafi „ræst
sæmilega vel.“ Helst eru það innheimtu-
9