Sjómannablaðið Víkingur - 01.05.1954, Blaðsíða 14

Þættir úr siglingasögu:
Kaupskip og herskip
Árið 1372 var púðrið í fyrsta skipti notað í
sjóhernaði. En þegar nefnt er púður, mega les-
endur fyrir alla muni ekki láta sér detta í hug
16 þumlunga sprengikúlur eins og nýtízku orr-
ustuskip nota. — Steinkúlurnar, sem skotið var
af þessum fyrstu fallbyssum voru næsta skað-
lausar. (Nema þegar það óvenjulega skeði að
byssurnar sprungu og drápu þá, sem við þær
voru að fást). 1 rauninni voru þær ekki mikið
hættulegri en smásteinar, sem drengir varpa úr
slöngu.
Skipasmiðir 14. aldar reyndu vissulega að
koma í veg fyrir, að skaði hlytist af þessum
steinskeytum með því að setja upp brött þök
yfir skipssíðunum, sem skeytin áttu að hrynja
af í sjóinn — eins og steinvölur, sem óþekkur
strákur hefði kastað. En byssurnar, eins og
raunar öll morðtól, tóku stórstígum umbótum.
— Fallþungi skeytanna, sem í fyrstu var eins
og fallþungi nokkuð þungs steins, sem meðal-
maður hefir kastað fáeina metra, fór ört vax-
andi á 15. öld, en byssurnar héldu þó áfram að
vera ískyggilega hættuleg leikföng fyrir þá, sem
kveikja áttu í púðrinu.
I mesta grandaleysi varð sá góði Skotakon-
ungur Jakob II. fyrir því að sundrast í spreng-
ingu, sem varð í einni af hans eigin fallbyssum.
En slík slys virðast óaðskiljanlegir förunautar
framfaranna — og er þess skemmst að minnast,
þegar ein hinna fyrstu flugvéla (fyrir h. u. b. 40
árum) slasaði hryllilega og drap franska her-
málaráðherrann, sem ætlað hafði að skoða hana.
Nú þegar púðrið varð almennt þekkt, urðu
fallbyssurnar strax það fullkomnar á fyrri hluta
15. aldar, að hægt var að skjóta úr þeim sex til
sjö hundruð punda kúlum allt að þrjú hundruð
feta vegalengd.
Það var þá, að öryggi hinna gömlu og ósigr-
andi borga- og kastalaveggja varð að engu.
Það er áreiðanlega ekki tilviljun að Konstan-
tinopel, sem svo lengi hafði varið hlið Evrópu
fyrir ásókn hinna óguðlegu Múhameðstrúar-
manna, féll, þegar Tyrkir höfðu tekið í notkun
nýtt skotvopn, sem hægt var að skjóta úr stein-
um allt að 500 kg. á þyngd. Og þar sem við nú
einu sinni erum komnir út í þetta efni verðum
við að ræða það nánar í einstökum atriðum, því
að þessi svokallaða „uppgötvun" Bertholds
Schwartz gjörbreytti skipunum.
Frá upphafi hafa skipin þjónað tveimur sjón-
armiðum, sjónarmiðum stríðs og friðar. — En
bæði þessi sjónarmið fóru stöðugt saman í þeim
heimi, þar sem hver einstakur átti hvern ein-
stakan að hugsanlegum óvini.
Við finnum ekki, að við erum rándýr jafn
greinilega og forfeður okkar fyrir nokkrum öld-
um síðan.
Þeir gengu vopnaðir að daglegum störfum
sínum, í varnarskyni gegn óvæntum árásum;
báru ýmist sverð eða rýtinga.
Við höfum lagt þennan sið niður, vegna þess
að lögreglunni er ætlað að vernda okkur gegn
bölverkum þjóðfélagsins. — Á höfnunum höf-
um við flota okkar til að gæta okkar fyrir sjó-
ræningjum — og strandgæzluskip til að halda
uppi lögum og reglu meðal fiskimanna — og
koma í veg fyrir smygl.
En fyrir þrem til fjórum þúsundum ára —
eða jafnvel einungis fyrir tveim öldum síðan —
varð sérhvert skip, enda þótt það færi hinna
friðsamlegustu erinda, að vera stöðugt á verði,
því að allt gat komið fyrir. Og í fullar þrjátíu
aldir eftir að skip voru tekin í þjónustu utan-
ríkisverzlunar, var ógjörningur að greina á
milli meinlausra kaupskipa — og fullbúinna
orrustuskipa.
Allt breyttist þetta við uppfyndingu púðurs-
ins. Það var ómögulegt fyrir kaupskip að hafa
jafnmargar fallbyssur og herskipin, því að hefði
það átt að vera, myndu þessar ómeðfærilegu
fallbyssur hafa tekið upp allt það rúm, sem ætl-
að var til vöruflutninga. Og svo — smám saman
en þó greinilega — fóru að koma fram tvær
ólíkar tegundir skipa. Önnur tegundin varð ein-
ungis til vöruflutninga, en hin varð að vígvél,
sem átti að vernda þá fyrrnefndu og halda opn-
um siglingaleiðum til fjarlægra landa og ný-
lendna.
Þarna komum við að merkilegu atriði. Hver
er hin sanna skilgreining á hugtakinu herskip?
1DB
V í K I N □ U R