Sjómannablaðið Víkingur - 01.05.1954, Blaðsíða 30

bréfið hefði úr því ekkert gildi á Mön, Lálandi eða
Falstri, og Jótlandsbréfið ekkert gildi haft á Sámsey,
Fjóni, Langalandi eða Schleswig Mundi Gizur dæma
svo, að þar sem konungur nefni aðeins alla menn í þess-
um höfuðlöndum, er gáfu þjóðfélaginu stimpilinn, sé það
sönnun fyrir því, að þessi höfuðlönd hafi engar hjá-
lendur eða nýlendur átt. Við skulum vona, að við nán-
ari yfirvegun muni Gizur skipta um skoðun, og því
látum við þetta skraf niður falla.
í 3. kap. í Konungs þegsk. rekst Gizur enn á einn
ásleytingarsteininn. Þar stendur: „Ef útlendir menn
vanvirða menn eða skemma eða frændkonur manna, ok
ef sá er fyrir vanvirðu verðr ok með hverjum hætti sem
landsmenn eigu sitt at krefja af útlendum mönnum . .. “.
„Eðlilegasti skilningur þessa ákvæðis", segir Gizur, „er
sá, að allir, sem heimili eiga erlendis, teljist útlend-
ingar“. Segir Gizur, að „önnur ákvæði Jónsbókar styðji
þenna skilning!" Sá skilningur er ekki til í Jónsbók,
og í engum forngermönskum lögum. Það leikur aldrei
efi á því í fornum lögum, hver sé útlendur og hver inn-
lendur. Útlendur er sá, sem ekki er í lögunum, en inn-
lendur er sá, sem er í lögunum. Búsetan kemur ,ekki
til greina í þessu sambandi. Og mannlegt eðli mun gefa
hugboð um það, að svona lagaákvæði hafi ekki verið
með öllu óþarft á Grænlandi fremur en á íslandi.
Torvelt virðist einnig að komast í skilning á því, að
þessi orð í 17. kap. í Kvennag. mæli gegn því, að
Grænland hafi verið í várum lögum: „Nú andaz ut-
lenzkrmaðr hér af Nóregs konungs ríki, þá skal þann
arf taka hér til brottflutnings ... “. Á Grænlandi var
íslenzkur maður, en á íslandi grænlenzkur maður inn-
lendur maður af Noregskonungs ríki. Ákvæðið tekur
því ekki til þeirra. „Svá skal ok fara um arf sænskra
manna ok danskra, ef þeir andaz hér. En af öllum
tungum öðrum en danskri tungu skal engi maðr at
frændsemi taka arf hér, nema... “. Hér eru íslend-
ingar á íslandi og Grænlandi settir í mótsetning við
alla aðra menn. Er „hér“ vísar til yfirráðasvæðis í
Jónsbók, vísar það ætíð til alls gildissvæðis Jónsbókar,
þ. e. íslands ofj alls hins vestræna svæðis. í Jónsbók
merkir það aldrei ísland eitt eða Alþingi eins og ein-
stöku sinnum í Grágás.
Svo hnýtur Gizur um þessi lög í 28. kap. í Kvennag.:
„Ef sá maðr á barn umaga frilluborinn út hér, er hann
er norrænn eða hjaltlenzkr eða orkneyskr eða færeyskr,
ok hvaðan sem hann er ór Noregs konungs veldi... þá
skal rita í þann kaupstað, er sá maðr sigdi af er barn
á, ok skal sýslumaðr eða gjaldkeri ok ráðsmenn í þeim
kaupstað . . . “. „Út hér“ merkir hér eins og alls staðar
nnars staðar í Jónsbók allt gildissvæði hennar, allt
af og land vestan miðhafslínunnar við Noreg. Vestan
þeirrar línu voru engir kaupstaðir, engir ráðsmenn eða
gjaldkerar (bæjarfógetar) og engin fylki, eins og stend-
ur í frumheimild laganna í Grágás. Skýrist textinn
við samanburð við frumheimildina í Grágás, því ekki
var Grænland þá hluti úr Noregskonungs veldi, og ekki
náðu lög vor skemmra í vestur 1281 en í tíð Grágásar.
Gizur fullyrðir, að á þessum stað í Jónsbók séu „allir
menn úr Noregskonungs veldi, sem ekki eiga heimili hér,
settir á andstöðu við menn búsetta hér“. En þarna er
alls ekki um búsetu að ræða, heldur þjóðerni, þótt rita
eigi til þess staðar, er þeir sigldu frá. Væri faðirinn
„vár landi“, Grænlendingur eða íslendingur, átti alls
ekki að hafa þessa málsmeðferð, heldur sækja manninn
að lögum innanlands.
Þá telur Gizur kap. 18 í Kvennag. andstæðan því,
að Grænland hafi verið í vorum lögum. Textinn er
svona: „Ef várr landi vill fara af landi á brott, þá
skal hann fá umboðsmann til allra mála sinna svara
ok sækja, ok svá at varðveita fé sína, því er hann á
hér eptir... Nú andaz várr landi utan lands, hvar sem
þat er, þá skal sá maðr taka þat fé, er þar er honum
skyldastr þeira er útferð eigu. Nú er eigi frændi til,
þá skal taka til úthafnar mötunautr hans sá er út
ætli... ok hafi fyrir starf sitt, þá er hann kemr
út. .. “. Fyrirsögn kapitulans er: „Ef várr landi andaz
utan lands".
Land merkis hér gildissvæði Jónsbókar allt, og „hér“
er sömu merkingar. Orðin „hér“ og „utan lands hvar
sem það er“ tekur samanlagt yfir öll lönd. En stefnan
frá öllurn löndum, livar sem það er, til gildissvæðis Jóns-
bókar, er út. Þetta er endurtekið fjórum sinnum í þess-
um sama kapitula, og margvíða annars staðar í Jóns-
bók, en í Grágás á næstum því óteljandi stöðum. Fleiri
orð og orðasambönd í kaflanum um þessi útlönd gefa
bendingu um, hvar þau séu. Þar er talað um garð og
garðsbónda og að virða féð til „gangsilfr slíks sem
fellr af konungs steðja, og að verja fénu „til þeira“
hluta er hingat er vart“. Ekkert af þessu getur átt við
Grænland eða lönd í vestur frá Islandi, heldur lönd í
austri. En Gizur segir: „Óheimilt er að leggja annan
skilning hér í orðin „vár landi“, en að þau tákni mann
búsettan á íslandi", en orðin „vár landi“ segja aldrei
neitt um búsetu, hvorki í Grágás, lögbókunum eða nokkr-
um norrænum lagatextum. Þau merkja alltaf hið sama:
lögunaut eða samþegn í þjóðfélaginu, án tillits til bú-
setu. Svo segir Gizur: „Orðin „hér eptir“ merkja ís-
land eitt“, en gleymir að sanna það. Orðið „hér“ merkir
aldrei Alþingi eða ísland eitt í Jónsbók. En þegar það
merkir þar yfirráðasvæði eða landsvæði, merkir það
alls staðar í Jónsbók gildissvæði hennar allt, án undan-
tekningar. Getur hver og einn sannfært sig um, að þetta
er rétt með því, að lesa Jónsbók sjálfa, sem ekki er
nema um 300 bls. Og loks segir Gizur: „en orðin utan
lands hvar sem þat er“ taka yfir öll lönd önnur en
ísland“. En svo vill nú til, að þessi fullyrðing hans
stangast á við sjálfa sig og kapitulann, svo lengra þarf
ekki að leita. Samkvæmt textanum sjálfum er stefnan
frá öllum útlöndum hvar sem það er, til gildissvæðis
Jónsbókar: út (vestur). Þétta er endurtekið fjórum
sinnum í kapitulanum, og á ótal stöðum kemur þetta
fram í lögbókunum, Grágás og öðrum lagatextum, ein-
róma og samróma, svo enginn lagastaður votta á móti.
En stefnan frá löndunum fyrir vestan ísland til ís-
lands var ekki út, heldur utan. Þau geta því með engu
móti útlönd verið, enda fundin numin og byggð af
Islendingum einum, og eftir öllum lagareglum þeirra
eign og yfirráðasvæði.
Svo rekur Gizur tærnar í 8. kapitula í Farmanna-
lögum. Hann hljóðar svo: „Nú ef háseti rýfr skipan
undir stýrimanni, ok verðr hann at því vitnissannr,
rýfr hann skipan innan lands, þá er hann sekr mörk
124
VÍKINGUR