Sjómannablaðið Víkingur - 01.05.1954, Blaðsíða 28

Dr. juris Jón Dúason:
Nýlendustaða Grœnlands undir Jónsbók
og Gamla sáttmála
Gizur Bergsteinsson rengir ekki (sjá bls. 104—105)
heimildirnar um sending Járnsíðu og Jónsbókar til
Grænlands.
Það leiddí af nýlendustöðu Grænlands í tíð Grágás-
ar, að öll ný íslenzk lög og lagabreytingar hljóta eftir
því, sem geta vannst til, að hafa verið send strax til
Grænlands og birt þar. Er þingfararbálkur Járnsíðu
og tveir kapítular úr Erfðatali hennar höfðu náð sam-
þykki á Alþingi sem nýmæli við Grágás 1271, hlutu
þeir samkvæmt framanskráðu að hafa verið sendir til
Grænlands síðsumars 1271 og birtir þar, og það þess
frekar, sem ferð féll með Ólafi biskupi, er mun hafa
verið orðinn mikið riðinn við þessi mál.
Oddverja-annáll segir svo frá þessu: „Anno 1271
Magnus konungur — með logbok — þa war tekin i
log — Grænlandz". Síðustu eyðuna virðist eiga að út-
fylla með því, sem lögtekið var, og sending þess með
Ólafi biskupi.
Claus Christophersen Lyschander var mikils virtur
Heiðursmaður á sinni tíð og sagnaritari hins norsk-
danska konungs. Aðstaða Lyschanders til að gagnrýna
íslenzkar heimildir var hin erfiðasta, og sú fræðigrein
enda varla til í hans tíð. Að upplagi virðist Lyschander
heldur ekki hafa verið lagaður fyrir þann starfa. Við
gagnskoðun á íslenzkum heimildum stóð Lyschander
því uppi hart nær getulaus. En ósannsögull er hann
ekki, og hefur haft undir höndum merkilegt heimilda-
safn, sem nú er glatað, þar á meðal sögu Magnúsar
konungs lagabætis, er Sturla Þórðarson reit að honum
lifandi. Eftir þeirri sögu ritar Lyschander í Græn-
landskronikuna, er fyrst var prentuð 1608, langt mál
um komu Ólafs biskups og hluta af Járnsíðu til Græn-
lands 1271. Þar segir fyrst:
„Der hand omsider kom hiem til Land,
Der börjes Uvilde blandt menige Mand
Som diærffvelig sig opsatte,
Enten de var icke Bispen god,
Eller hand stack i dennem Sind og Mod,
De vild’ ey til Norrige skatte.
De skibe kom hiem var ledig og tom,
Kong Magnus han vardet der lidet om,
Paa Grönland -vild’ han icke stride,
Vandann leysti Magnús á þann hátt, að láta Eirík
klipping Danakonung, mág sinn, fá Grænland að Ijeni
að nafninu til. Hann sendi þangað skip og herlið, er
virðist hafa skotið Grænlendingum skelk í bringu með
púðursprengingum („herbrestum"), en þannig var púðr-
ið fyrst notað í stríði. Jafnframt þessu beitti Ólafur
biskup áhrifum sínum, til að kúga Grænlendinga til
skattgreiðslu: „Den Bisp han giorde oc sit derved, At
Landet gick dennem tilhande". Og svo tók Magnús
konungur við landi sínu aftur.
I þessari frásögn eru atriði, sem sýna það, að Járn-
síða var ekki lögtekin á Grænlandi, heldur aðeins birt
þar. Hefði Grænlendingum verið ætlað að lögtaka Járn-
síðu, mundi hún öll hafa verið send til Grænlands í
einu lagi, en samkvæmt Oddverja-annál er það aðeins
hið lögtekna af henni, sem er til Grænlands sent. Hefðu
Grænlendingar átt að lögtaka Járnsíðu, mundu þeir ekki
við komu hluta úr henni, eða henni allri, hafa neitað
skattgreiðslu, heldur búið sig undir næsta fjórðungs-
þing og neitað að lögtaka bókina. En ef hinn sendi hluti
Járnsíðu var orðinn að lögum fyrir Grænland við lög-
tökuna á Alþingi, þá lá það beinast við fyrir Græn-
lendinga, að neita skattgreiðslu, því í Gamla sáttmála
var eitt heitorða konungs gegn skattinum það, að ís-
lenzkir menn skyldu ná íslenzkum lögum.
Járnsíða gilti svo skamma stund, að þess er ekki að
vænta, að til séu réttarminjar úr henni frá Grænlandi.
Heimildir um sjálfa sending Jónsbókar til Grænlands
eru að minnsta kosti tvær. Önnur er afskrift Finns
Magnússonar af nafnlausum annmálum gerðum eftir
miklu eldra frumriti, svohljóðandi: „1280 deyði Magnús
konúngr; á sama ári sendi hann Jón lögmann, er kall-
aðr var gjaldkyli, með lögbók híngað til íslands; svo
segja menn at sú sama bók hafi til Grænlands komit;
hún var köllun Jónsbók".
Hin er þessi vísa í Grænlandskroniku Lyschanders,
án efa eftir sögu Magnúsar lagabætis:
„Da skreff Jon Gelker den Islands Lov
Mellem Præster og Grander, oc anden slig tov
I Böger oc klare Breve;
Man vil oc sige den Lov blef sendt
Henoffver til Grönland, der kyndet oc kjendt
Hvor de skulle redelig leffve“.
í röndinni stendur ártalið 1280 fyrir ritun bókarinn-
ar og sendingu hennar til íslands, en 1281 fyrir send-
ing hennar til Grænlands og birtingu hennar þar.
Birting Jónsbókar á Grænlandi 1281 útilokar, að hún
hafi getað verið samþykkt þar. í fyrsta lagi hefur hún
ekki verið send til Grænlands fyrr en Alþingi 1281 var
úti, þar að auki gengu skip ekki fyrr en löngu eftir
12Z
V í K I N G U R