Sjómannablaðið Víkingur - 01.07.1957, Blaðsíða 5

tilraun var gerð til þess að reikna með misvís-
un. Vitneskja um tilvist misvísunar var þó fyrir
hendi á öndverðri 15. öld. Flæmingjar reyndu að
taka tillit til misvísunar á þann hátt að láta
kompásnálina mynda horn við norður og suður
linu rósarinnar. Hér var um mikla ónákvæmni
að ræða en þó tilraun til þess að reikna með mis-
vísun. Sumir telja að á ferð sinni til hins nýja
heims hafi Columbus komist að því, að misvís-
unin var breytileg. Vel má líta svo á að vanþekk-
ing á misvísuninni hafi valdið því, að hann sá
fyrst land í Vesturindíum en ekki norðar.
Næstu tvær aldir urðu litlar framfarir í sam-
bandi við notkun segulkompássins, þegar frá er
talin aðferð, sem á 16. öld til að upphefja halla-
segulskekkju. Ný vandamál komu til sögunnar við
kompásleiðréttingar með síaukinni notkun járns
til skipabygginga og byssunotkunar á skipum.
Vísindaleg aðferð við kompásleiðréttingu var
fyrst innleidd 1838 af konunglega stjörnufræð-
ingnum Airy. Aðferð hans var ekki tekin al-
mennt í notkun næstu 40 ár, en þá gerði sir
William Thomsen, síðar Lord Kelvin endurbætur
á kompásrósinni, og þannig er hún að mestu nú
í dag. Segulskekkjuathuganir og kompásleiðrétt-
ingar eru komnar á hátt stig, en fjarlægðin milli
segulskauta og jarðskauta er um 1000 mílur,
misvísunin er breytileg. Ýmiskonar farmur í skip-
um, skipin sjálf og hlutir í þeim hafa áhrif á
kompásinn að ógleymdum staðbundnum segul-
truflunum, sem sumstaðar. eru mildar. Hárná-
kvæmur kompás, sem er óháður þeim truflandi
áhrifúm sem hér hefur verið drepið á, er því
kærkomið siglingatæki.
Gyro-kompásinn.
Árið 1852 útlistaði franski vísindamaðurinn
Foucalt fyrstur manna snúning jarðar um mönd-
ul sinn með tilstyrk tækis, er kallast Gyroskope.
Hugmyndin um smíði hins nákvæma vélræna
kompáss á rót sína að rekja til hugvits Foucalts
eins og það birtist í útlistun hans á snúningi
.iarðar um möndul sinn árið 1852. Til þess að
gyrokompás gæti yfirleitt séð dagsins ljós varð
að vera hægt að knýja hjól áfram með miklum
og jöfnum hraða og ennfremur að nema burt
núningsmótstöðu að því marki að ekki þyrfti að
reikna með henni hvorugt var hægt eins og á stóð
um það leyti. Tvær uppgötvanir, sem síðar voru
gerðar, ruddu gyrokompásnum braut: Rafmótor-
inn og kúlulegurnar. Anchulz gyrokompásinn
kom fyrst á markaðinn í Þýzkalandi 1908, Sperry
gyrokompásinn í Bandaríkjunum 1911 og Bronn
Gyrokompásinn í Englandi 1916. Síðan hefur
niikið áunnist til fullkomnunar á þessu tæki.
Gyrokompásinn er í stuttu máli hjól, sem snýst
um möndul sinn með miklum, jöfnum hraða, Það
er knúið af rafmótor. Með sérstökum útbúnaði
og fyrir tilverknað náttúrukrafta sækir hjól-
möndullinn í stöðu samhliða jarðmöndlinum.
Hjólmöndullinn stjórnar' kompásrósinni. Þar eð
hjólmöndullinn sækir sífellt í sörriu átt og lengd-
arbaugarnir liggja, verða stefnur og miðanir á
kompásrósina réttvísandi. Gyrokompásinn er vél-
rænt tæki sem getur bilað. Góð meðferð, um-
hirða og viðhald kemur í veg fyrir flestar bil-
anir og má skoða gyrokompásinn fyrsta flokks
siglingatæki. Kostir Gyrokompássins eru margir.
Hann má til dæmis staðsetja í vel varðan klefa
undir þiljum. Þar yrði segulkompás ónothæfur
með öllu.
Gyrokompás þykir nú sjálfsagt tæki í öllum
nýtísku skipum. Segulkompásinn má þó ekki van-
meta til vara og öryggis, ef hinn bilar. Segul-
kompásinn er enn í sínu góða gildi í öllum skip-
um, sem sleppa landi úr augsýn, og hann þarf að
athuga og leiðrétta eftir þörfum af öryggis-
ástæðum. Því öryggi er einkunnarorð sjómanns-
ins fyrst og síðast.
Róbrakeppni
Sjómannadagsins
Róðrarkeppni „Sjómannadagsins“ fór fram í
ár, með svipuðum hætti og vant er. í stærri
flokki skipa vann Röðull eins og oft áður.
Að róðrinum loknum hitti ég einn af forráða-
mönnum Röðuls og óskaði honum til hamingju
með sigurinn. Þá upplýstist það. sem mér kom
mjög á óvart, að það var alls ekki skipshöfn Röð-
uls, er róðurinn vann, heldur voru það smábáta-
menn, er höfðu fengið nafn Röðuls lánað.
Þetta tel ég ekki réttar leikreglur, til dæmis
geta smábátamenn æft mikið betur og oftar róð-
ur en hinir, vegna þess, að þeir hafa betri tæki-
færi og fleiri.
Skyldu skipsmenn Röðuls ekki hafa orðið undr-
andi, er þeir heyrðu í útvarpinu, að þeir hefðu
unnið róðurinn, en voru samt úti á hafi.
Allir ættu að sjá, hvað þessi aðferð er ósæmi-
leg, ef keppt er um grip, sem vinnst til eignar,
t. d. í þriðja sinn.
Ég tel víst, að sjómannadagsráðið hafi ekki
vitað um þetta, svo því sé ekki um að kenna. En
línur þessar ætlast ég til að verði til þess, að slíkt
komi ekki fyrir oftar.
Einnig mætti spyrja, hefur þetta gerst oft
áður? Ef svo er, tel ég róðrarkeppnina komna í
mesta óefni.
Eiríkur Kristóf ersson.
117