Sjómannablaðið Víkingur - 01.04.1959, Blaðsíða 26

menningartímum. Þess vegna
skírðum við hina sérstæðu menn-
ingu í jarðlagi C Baradost, eftir
nafni fjallsins, sem Shanidar-
hellirinn er í. Menn þeir, sem
bjuggu í hellinum á tímabili því,
sem jarðlag C nær yfir, hafa líkt
og hliðstæður þeirra í Evrópu og
annars staðar, verið hagir á tré,
í niðurburðinum voru mörg
tinnuverkfæri til trévinnslu, þ. á.
m. skröpur og tréskurðaráhöld.
Auðvitað hefur það, sem gert var
úr tré, ekki varðveizt, en eftir
frásögnum könnuða til forna eru
menn á steinaldarstigi færir um
undursamlega trésmíði.
Jarðlag D er 29 feta þykkt og
nær frá 16 fetum undir yfirborði
niður á 45 fet, á fastri klöpp.
í þessu jarðlagi rofnar greini-
lega keðja hinna mannlegu íbúa
hellisins. Fyrir ofan þau skil er
hinn viti borni maður (hovio
sapiens), en fyrir neðan 45000
ára skilin finnum við hinn út-
dauða Neandthalmann (homo
Neanderthalensis). Hamingjan
var okkur svo ótrúlega hliðholl,
að Shanidar-hellirinn lét okkur
í té þrjár beinagrindur Neander-
thalsmanna, þeirra á meðal
fyrstu og einustu beinagrind af
Neanderthal-ungbarni, sem fund-
izt hefur.
Fyrst er að geta stuttlega um
tilbúna hluti þessara manna, sem
fundust. Náttúrlega voru þeir
ekki margir. Tinnuáhöld Neand-
erthalsmanna eru kennd við Le
Moustier, en það er minjasvæði
í Frakklandi, þar sem þessi
áhaldategund var fyrst skil-
greind. Eins og slík verkfærí,
sem fundizt hafa annars staðar,
voru þau í Shanidar-hellinum
með einum tilhöggnum fleti, sem
látinn var mynda bitegg eða odd.
Að því er virðist hefur Neander-
thalsmaðurinn kunnað að hag-
nýta efnið sem bezt. Hver tinnu-
steinn, sem við fundum, hafði
verið nýttur til hins ýtrasta.
Við vitum ekki með hverju
þessir menn skýldu sér, en með
einhverju hefur það hlotið að
vera, því þessi kafli í sögu Shan-
ider gerðist þegar ísöldin stóð
sem hæst. í jarðlagi D er 8 feta
þykkt lag með miklum úrgangs-
efnum frá eldi. Sennilega hefur
stöðugt verið haldið til í hellin-
um, þegar þetta lag myndaðist,
vegna þess hve kalt hefur verið
úti. Svo virðist sem íbúarnir hafi
stöðugt látið eld loga til þess
að verma sér við og hræða burtu
villidýr. Þetta tímabil hefur ekki
einungis verið kalt, heldur og
mjög votviðrasamt, þarna er lag
af dropsteinskalki, sem lekið hef-
ur úr hellismæninum. Þetta hef-
ur verið eina verulega votviðra-
tímabilið í sögu hellisins.
Beinagrindurnar þrjár voru
misjafnlega djúpt í jörðu niðri,
milli þeirra voru jarðlög, sem
myndazt hafa á þúsundum ára.
Sú yngsta var af fulltíða manni,
sem búið hefur í hellinum fyrir
45000 árum. Hún var bezt varð-
veitt og minnst brotin af jarð-
þyngslum eða grjóthruni. Grjót-
hrun hefur þó brotið sum bein-
in all mikið, en beinagrindin er
þó að mestu öll, og einnig höfuð-
kúpan. Beinagrind hins síðari
fulltíða manns fannst 23 fet í
jörðu, hún er álitin vera 60000
til 65000 ára gömul. Hún var
talsvert meira skemmd en sú
fyrri. Grjóthrun hefur brotið
bæði grind og höfuðkúpu. Barns-
grindin var enn neðar, ef til vill
70000 ára gömul. Hún lá kreppt
með hnén uppi undir höku og
handleggina þétt að bolnum. Mest
öll grindin og höfuðkúpan líka
var brotin undan jarðþyngslum,
aðeins tennur, handabein og fóta,
voru í góðu lagi.
Þeir sem venja komur sínar á
söfn kannast vel við hinar frægu
myndir af Neanderthalsmannin-
um í Evrópu, ennið lágt og afar-
hallandi, mikil og hrikaleg brúna-
bein, framskagandi munnbein og
sterklegir kjálkar, hakan nær
engin, og tennur slitnar.. Hin
45000 ára og bezt varðveitta teg-
und frá Shanidar er í höfuðdrátt-
um eins, hún er það sem mann-
fræðingar nefna kyrrstæð teg-
und, næstum alveg neander-
dælsk, en með fáeinum einkenn-
um hins viti borna manns (homo
sapiens). Að einu leyti. er and-
litið fremur mennskt en neander-
dælskt brúnaboginn er ekki einn
samfelldur hryggur þvert yfir
andlitið. Lægð er í beininu miðju,
milli augnanna. Beinagrindin er
um 5 fet og 3 þumlungar, venju-
leg hæð Neanderthalsmanna.
Tvær framtennur vantar, að lík-
indum hefur hann misst þær í
lifanda lífi. Hafa vaxið hold-
vefir á ný, þar sem tennurnar
hafa verið rótfastar. Tennur
hinna tveggja fulltíða manna
mjög slitnar.
Fornleifafræðingur, sem gref-
ur upp forsögulega tréskröpu úr
steini eða skel, hefur enga hug-
mynd um hvað búið var til með
henni, því tréhlutirnir hafa eyðzt
fyrir löngu. En þegar við sjáum,
hvað núlifandi frumstæðir menn
geta gert með sams konar verk-
færum, þá sjáum við líka, að
hinn forsögulegi maður getur
hafa verið úrræðabetri og færari
um betri Vinnubrögð, en þau
verkfæri, sem hann notaði,
benda til.
Ennþá vitum við lítið um
sögu Shanidar-hellisins. En þeg-
ar við stöndum á barmi hinnar
djúpu gryfju, sem við höfum
grafið niður í hellisgólfið, þá sjá-
um við þó aðaldrætti hennar. Við
sjáum Neanderthalmanninn
hnipra sig saman við eldinn.
Hann horfir út yfir landslag dals-
ins frá hellismunnanum, það
landslag er ekki mjög frábrugðið
því sem það er í dag. Hann fer
út til að veiða skjaldbökur, villi-
geitur og villisvín. Þessar dýra-
tegundir hafast enn við í dalnum,
en Kúrdarnir snerta þau ekki af
trúarlegri bannhelgi. Hann reyn-
ir ekki að veiða fótfrá dýr og
ekki hina hættulegu birni, úlfa
og pardusdýr, beinaleifar þeirra
dýra eru mjög fágætar í jarð-
lögum Shanidar-hellisins. Bein
þéirra dýra, sem hann veiddi til
matar sér, sýna að hann hefur
brotið þau og sogið úr þeim all-
an merginn. Hann lifir af ísöld-
ina og grjóthrunið og hinar stöð-
ugu rigningar. Hann dvelur
áfram tvíráður í þessu kletta-
virki um þúsundir ára eftir að
hinir framsæknari Neanderthal-
menn eru útdauðir í Palestínu,
VÍKINGUR
90