Sjómannablaðið Víkingur - 01.12.1976, Síða 41

Rostungurinn var fæðu- og fitugjafi fyrir frumferðalanga og hefur ávailt verið
mjög mikilvægur fyrir íbúa norðursins. Óttalaus gagnvart manninum og varnar-
laus, var hann auðunninn og áhættulaus bráð. Þó eru til frásagnir t.d. frá Nansen
um rostunga sem hafi sökkt húðkeipum og hópur þeirra sameinast venjulega
gegn sameiginiegum fjandmanni. Teikn. eftir Theodore de Bry.
Eftirfarandi kafli er þýddur úr
bókinni „A History of Polar
Exploration, samin af breska
landfræðirignum David Mount-
field, en hann er kunnur af
störfum sínum við bandaríska
og breska háskóla. Bók þessi
(útgefin 1974) er mjög ýtarleg
og fróðleg um allt sem snertir
landkönnun fyrr og síðar á
norðurslóðum. Hun er prýdd
fjölda fágætra og góðra mynda
(rúml. 200 þaraf 24 litmyndir)
og mjög athyglisverð og góð
heimild fyrir alla þá sem áhuga
hafa á þessum málefnum.
(Þýð. H.J.)
I þeim bókum sem skrifaðar hafa
verið um landkönnun á norður íshafs-
slóðum er víða getið frásagna um ferðir
Pytheusar hins gríska frá Massalíu sem
fundið hafi Thule, land lengst í norðri.
Og hér verður ekki gengið framhjá
honum, þar sem hann er fyrsti maður
sem getið er um að hafi siglt til nyrstu
marka Evrópu og skýrt frá ferðum sín-
um, en saga hans er erfitt viðfangsefni.
1 stuttu máli, talið er að Pytheus hafi
lagt út frá Bretlandseyjum og siglt með
NV-strönd Evrópu til ævintýralandsins
Thule, lands miðnætursólarinnar
lengst í norðri mannlegrar byggðar. Því
miður er nær allt sem vitað er um ferðir
Pytheusar byggt á sögusögnum. Það er
þó víst að hann skrifaði sjálfur eina eða
tvær bækur um siglingar sínar, en allar
þær heimildir eru glataðar.
Upplýsingar um ferðir Pytheusar eru
því byggðar á frásögnum annarra aðila
(sem ekki er vitað hvað eru nákvæmar)
og jafnvel sumir höfunda þeirra keppi-
nautar hans. Einn þeirra manna sem
ritað hafa um ferðir hans er Polybus,
sjálfur mikill siglingamaður og því ef til
vill haft tilhneygingu til þess að gera
ekki hlut fyrirrennara síns of stóran fer
niðrandi orðum um sannleiksgildi frá-
sagna Pytheusar. Landfræðingurinn
Strabo samtíðarmaður Jesú frá Nazaret
byggði ályktanir sínar á ritum Poly-
busar og lagði áherzlu á að sanna að
frásagnir Pytheusar væru ævintýra-
sögur.
Pytheus átti heimili í hinni velmeg-
andi grísku verzlunarborg Massalíu. Þó
undirstaðan að ferðum hans væri
sennilega af verzlunarástæðum — og
því oft talið að hann væri gerður út af
kaupmönnum borgarinnar — er senni-
legt að hann hafi sjálfur verið vel efn-
um búinn maður og getað veitt sér að
fást við eigin áhugamál í stjörnufræði
og landafræði. Tímasetning um ferð
Pytheusar er óviss, en þar sem einn af
nemendum Aristótelusar ræðir um þær
gætu þær hafa átt sér stað um 320
f.Krist eða skömmu síðar.
Á fjórðu öld f.Krist voru lítil kynni
milli íbúa Miðjarðarhafslanda og
norður-Evrópu þó nokkuð stöðug
verzlunarviðskipti ættu sér stað, sem
byggðust einkum á sölu á tini. Það
virðist hafa verið áform Pytheusar að
brjóta siglingaafskipti Karþagómanna,
sem þeir héldu þá uppi við Gíbraltar-
sund og komast óhindrað að kjarna
þessarar mikilvægu málmverzlunar í
Brittanny og Cornwall, en að Pytheus
sigldi svo margfalt lengra bendir til þess
að hann hafi einnig haft það í huga.
Hann var á þeirra tíma mælikvarða
mikill stjörnufræðingur, sem andstæð-
ingar hans báru ekki brigður á. Hann
hafði uppgötvað að Pólstjarnan mark-
aði ekki nákvæmlega pólsstöðuna eins
og talið var og hann hafði fundið upp
verkfæri í líkingu við sólskífu, sem gerði
honum mögulegt að reikna nákvæm-
lega hnattbreiddarstöðu Massalíuborg-
ar, þó aðeins við sólhvörf. Hann notaði
þó ekki þetta tæki á ferðum sínum og
hefur ekki haft landakort né önnur
siglingatæki, en gerði leiðarreikning
sinn eftir stjörnunum. Skip hans hefur
sennilega verið vel siglingarfært, svipað
og Miðjarðarhafs galeiður voru síðar
með áraútbúnaði og stóru þversegli.
Eftir að vera sloppinn gegnum
Gíbraltar út á Atlantshaf hefur hann
siglt upp með strönd Spánar og
SV-strönd Frak'klands og kynntist á
þeirri leið flóðmismuninum, sem var
undrunarefni sæfara við Miðjarðarhaf
þar sem hans gætir mjög lítið. Hann
hefur siglt þvert yfir til Englands, sem
þá eru yztu mörk hins þekkta heims.
Hann greinir frá kynnum sínum við
námuverkamenn í Cornwall „sem var
mjög vinsamlegt fólk í allri framkomu“
og af lýsingum að dæma virðist hann
VÍKINGUR
369