Sjómannablaðið Víkingur - 01.05.1979, Síða 21

að með sér stórsnjalla aðferð við
að þétta ljósátuna í sjónum þannig
að hún hlaupi saman í veiðanlegt
ástand. Hér er raunverulega um
hringnótaveiði að ræða. Hnúfu-
bakur sem verður var við dreifða
ljósátu, kafar niður og syndir í
hringi um leið og hann sleppir frá
sér straum af loftbólum. Bólurnar
mynda loftbólunet er þær stíga
upp til yfirborðsins rétt eins og nót
um síldar- eða loðnutorfu. Hval-
urinn syndir í „spíral“ upp á við,
og ljósátan hrekkur bæði frá net-
veggnum inn í „nótina“ og upp á
við eftir því sem hvalurinn stígur
ofar í gormferli sínum. Að lokum
er svo komið, að ljósátan hefur
þéttst í hnapp við yfirborðið og
hægt er að fara að háfa úr nótinni;
hvalurinn opnar ginið og gleypir
feng sinn.
Upp úr aldamótum var farið að
veiða hnúfubak í miklum mæli og
gengið svo nærri honum að nú er
hann talinn önnur sjaldgæfasta
stórhvalategund heims á eftir
Grænlandssléttbaknum (Balaena
mysticetus). Hnúfubakurinn er
úthafshvalur og heldur sig oft í
námunda við úthafseyjar svo sem
Svalbarða, ísland, Azoreyjar og
Bermudaeyjar. Hann er og að
finna í Norður-Kyrrahafi og í
kringum Suðurheimskautslandið.
Á veturna halda hnúfubakar sig i
köldum höfum og afla fæðu. Á
hallandi vetri, mars-apríl, halda
þeir til hlýrri hafsvæða og þar fer
burður fram hjá kúnum fyrripart
sumars. Seinnipart sumars halda
þeir svo aftur til norð- eða suð-
lægra slóða. Kemur það þá fyrir
að seinbærur eiga kálfa sína á
þeim slóðum eins og t.d. hér við
land. Kýrin á nánast alltaf einn
kálf, sem er nær 5 metrar við burð.
Meðgöngutími er um 11 mánuðir
og eiga kýrnar því ekki kálfa nema
annað hvert ár. Vegna þess að
fengitími og burður hjá hnúfu-
baknum ásamt ferðalögum hans
er bundinn við árstíðir, mun lítið
samband vera milli stofna þessa
VÍKINGUR
hvals á norður- og suðurhveli
jarðar. Hnúfubaksstofninn í N—
Kyrrahafi er svo þriðji aðskildi
stofninn, sem af augljósum
ástæðum hefur engin tengsl við
Atlantshafsstofninn. Þessum
þremur aðskildu stofnum má svo
að einhverju leyti deila í undir-
stofna eða hjarðir eftir svæðum, er
þeir halda sig mest á.
Eins og áður sagði er hnúfu-
bakurinn orðinn fremur sjaldséð
skepna, en sést þó ekki ósjaldan
hér við land, enda íslandsmið eitt
af uppáhaldssvæðum þeirra fáu
hnúfubaka er enn finnast í
heimshöfunum. Hér áður fyrr var
hann að sjálfsögðu algengari þótt
aldrei muni hafa verið hér mikil
mergð af honum miðað við aðra
stórhvali og mun slíkt og hafa
verið upp á teningnum víðast hvar
annarsstaðar. Þegar Norðmenn
hófu hvalveiðar frá Vestfjörðum
um og eftir aldamótin, fengu þeir
ekki nema 10-15 hnúfubaka á ári.
Sú veiði minnkaði ört og í lok
veiðanna fyrir vestan fékkst þar
aðeins hvalur og hvalur. Er Norð-
mennirnir fluttu sig austur fyrir
land lifnaði aðeins yfir hnúfu-
baksfengnum í nokkur ár en síðan
fór á sömu leið og fyrir vestan. Sú
staðreynd, að jafnvel í upphafi
hvalveiða fengust svo fáir hnúfu-
bakar hér við land, kann að stafa
að nokkru leyti af því, að göngum
hvalsins er þannig háttað, að hann
er ekki við landið nema seinni-
hluta þeirrar sumarvertíðar, sem
hvalveiðar hér við land hafa ætíð
takmarkast við.
Þegar farið var að fækka um
stórhveli á íslandsmiðum fóru
Norðmenn til Suðurhafa og drápu
þar ásamt öðrum þjóðum mikið af
hnúfubak, sem brátt tók að fækka
svo veiðarnar byggðust á öðrum
tegundum er líða tók á öldina.
Þegar íslendingar hófu sjálfir
hvalveiðar árið 1948 fékkst aðeins
1 hnúfubakur á ári að meðaltali,
en hvalurinn var alfriðaður árið
1955.
Lítið er vitað um raunverulegan
fjölda hnúfubaka í dag, þar sem
helstu upplýsingar um stofnstærð
var að fá úr veiðiskýrslum, en nú
er fátt, sem hægt er við að styðjast.
Tegundinni virðist þó fjölga mjög
hægt. Talið er, að um 1000 dýr geti
verið í stofninum á NV-Atlants-
hafi en líklega færri í þeim hópi er
heldur sig austan til á N-Atlants-
hafi. Talan 3000 hefur verið nefnd
sem hugsanlegur fjöldi í Suður-
hafsstofninum, en N-Kyrrahafs-
stofninn er talinn nokkuð minni.
Eftirmáli
Um leið og Ingva Hrafni skal
þakkað fyrir frásögnina og
Hjálmari Vilhjálmssyni fiskifræð-
ingi fyrir hljóðritunina vill undir-
ritaður beina þeim tilmælum til
sjómanna að liggja ekki á slíkum
sögum. Frásagnir sem þessar geta
ekki einungis verið ánægjulesning
þeim sem hafa áhuga á því fjöl-
breytta lífi, sem hrærist í hafinu,
heldur einnig upplýsingar í ófull-
komna mynd okkar af eðli og lífi
hvala. í 1.—2. tölublaði Náttúru-
fræðingsins 1978 birtist frásögn
um hvali, skráð af undirrituðum,
sem vakið hefur töluverða athygli.
Greint er frá hrefnu, sem hafði
fengið netmúl á skolttrjónuna, en
nuddaði hann af á bátskili, auk
frásagnar af hnúfubak, er lenti í
þorskanetum. Nánast fyrir tilvilj-
un hafði sá er þetta ritar veður af
þessum atburðum, en það hefði
verið skaði ef þessar frásagnir
hefðu legið í þagnargildi. Hér
birtist nú enn ein áhugaverð frá-
sögn af samskiptum manna og
hvala, en nú á víðari vettvangi, þar
sem hún kemur vafalaust fyrir
augu margra sjómanna. Því er
beint til þeirra, er þessa grein lesa
og telja sig hafa frá einhverju
áhugaverðu að segja, að þeir snúi
sér til Hafrannsóknarstofnunar-
innar, undirritaðs eða annarra.
Einar Jónsson
21