Sjómannablaðið Víkingur - 01.05.1979, Blaðsíða 25

Nikolja
Smásaga eftir Jóhannes Helga
Það var tekið að rökkva.
Ég hafði reikað góða stund um
kirkjugarðinn og stefndi á hliðið.
Það var þá sem ég rakst á leiðið í
suðvesturhorni garðsins. Það var á
engan hátt kynleg tilviljun að mér
varð starsýnt á það. Allir sem
þarna áttu leið hlutu að veita því
athygli.
Trékrossinn, umvafinn arfa og
rusli, fúinn og morknaður orðinn
af vindum loftsins og vatni him-
insins, var að falli kominn ofan í
rotnaðan blómsveig með upplit-
uðu slitri af silkiborða, sem ein-
hvem tíma fyrir löngu hafði verið
blár.
Leiðið gat ekki borið því ljósara
vitni að enginn dauðlegur maður
hirti um beinin sem þarna hvíldu.
Og nafnið, það eina sem virtist
vera eftir af þeim dauða, var svo
óskýrt orðið og máð, að eftir
nokkur ár verður það líka horfið
með öllu.
Það virðist vera sameiginleg
ástríða með öllum, sem reika um
kirkjugarða, að mega ekki reka
augun í illlæsilega grafskrift án
þess að hefja þegar í stað glímu
við máða stafina. Og þolinmæði
manna við þessa iðju eru lítil tak-
mörk sett; jafnvel bráðlyndustu
menn sýna í þessu efni þolinmæði,
sem jaðrar við að vera yfirnáttúr-
leg. Stundum er engu líkara en
lífshamingja kíkjandans sé fólgin í
nafni hins dauða. Og eins fór fyrir
mér. Ég gleymdi brátt stund og
stað og byrjaði að stauta mig fram
úr stöfunum, fyrst í stað án nokk-
urs árangurs, en ég gafst ekki upp.
Ég gerði hverja tilraunina á fætur
annarri, þolinmóður og þraut-
VÍKINGUR
seigur eins og allir kíkjendur á
undan mér. Loks uppskar ég laun
erfiðis míns og las
NIKOLJA JÓNSSON
MATSVEINN
Mér varð ónotalega við, líkt og
ég hefði verið staðinn að ámælis-
verðu athæfi, því að nafnið
hljómaði kunnuglega í eyrum
mínum, þótt ég kæmi því ekki
strax fyrir mig. En svo rann allt
upp fyrir mér í einni svipan og
ónotatilfinningin jókst. Ég vissi að
það var aðeins mannleg forvitni
— ef til vill blandin einhverjum
öðrum óskýranlegum kenndum,
sem þó eru öllum mönnum sam-
eiginlegar — sem rak mig til að
leggja slíkt kapp á að lesa úr graf-
skriftinni. Samt gat ég ekki varizt
þeirri hugsun að ég væri hér
kominn á vit annarlegra hluta.
Hér gat ekki verið um nema einn
Nikolja að ræða. Mér hafði ekki
komið hann í hug áratugum sam-
an; ég hafði sannast að segja
gleymt honum fyrir löngu, en nú
þegar ég rakst svo óvænt á þetta
sjaldgæfa nafn matsveinsins á
Thule, þ)á rifjaðist upp fyrir mér
löngu fyrndur kafli úr lífi mínu.
Þama stóð ég, ég veit ekki hve
lengi, kannske nokkrar mínútur,
ef til vill hálfa klukkustund, starði
á skakkan krossinn, en sá hann
ekki. Tjald fortíðarinnar dróst til
hliðar og afhjúpaði horfin svið og
dána menn. Myndirnar streymdu
fram, aragrúi mynda frá liðnum
tíma, broslegar og drungalegar á
víxl og óskipulega í fyrstu, en síð-
an hægt og skipulega líkt og lygn
en straumþung elfur. Þetta var
eins og leiksýning. Þarna steig
fólkið fram á sviðið, þarna var
maddama heitin Jóna með fatið,
þarna þeir Hlölli og Grimsi, sem
báðir höfðu hlotið hina votu gröf
fyrir löngu. Ég horfði út yfir
kirkjugarðinn, en sá hann ekki
lengur. Ég sá bryggju ... Þannig
byrjaði það .. . Og þarna stendur
Nikolja á bryggjuhausnum með
rauðköflótta svuntuna blaktandi í
golunni og veifar mér að koma.
Ég stend skammt frá í glætunni
frá ljóskeri á bryggjunni, lítill og
umkomulaus drengur ofan úr
sveit í atvinnuleit. Þetta er síðla
kvölds á miðju sumri árið 1929, og
síðbúnustu skip íslenzka síld-
veiðiflotans eru um það bil að
leggja úr höfn. Það ríkir ró og
friður við höfnina nema öðru
hverju þegar hestvagnar fara um
bryggjuna með kost og veiðarfæri
til skipanna, og nú þvælast tveir
slíkir vagnar hver fyrir öðrum við
enda bryggjunnar. Ökuþórarnir
eru komnir í hár saman og skeifur
hestanna slá eld á grjótinu; reiðar
raddirnar berast vítt og breitt í
kvöldkyrrðinni.
Nikolja stendur fyrir framan
mig, tvístígandi, flissandi og
sprækur. Hann hefur hvíta
stromphúfu á höfði og um sig
miðjan rauðköflóttu svuntuna
sem blaktir í golunni. Hann potar
í mig leiftursnöggt.
Ég hopa á hæl og matsveinninn
flissar: „Og lipur eins og fluga.
Andskotinn! Bara ekkert nema
beinin — og lausaleikskrakki ofan
úr sveit, segirðu. Ég ræð þig. Að
mér heilum og lifandi, ég ræð þig.
Hvað heitirðu?“
25