Sjómannablaðið Víkingur - 01.10.1990, Blaðsíða 34

GYÐJUR OG GYLTIR ERNIR
Nelson flotaforingi er
kankvís og engu líkara
en að hann sé að blikka
okkur með blinda aug-
anu.
Tvíburadætur skipstjór-
ans frá Salem í Massa-
chussetts.
34 VÍKINGUR
Eitt af því sem hefur mátt þoka í skipasmíðum
þessarar aldar er stafnslíkanið. Þau höfðu þó fylgt
skipum mannkyns frá örófi alda. En nýtt efni —
stálið — sem farið var að nota í skip á síðari hluta
19. aldar ýtti smám saman viðnum til hliðar og
útrýmdi í leiðinni stafnslíkaninu. Það passaði eng-
an veginn á þessi nýju skip.
Óviss uppruni
Það virðist hafa verið sammannleg þörf sjó-
manna að skreyta skip sín með líkönum af dýrum
eða fólki. Þessi siður hefur í það minnsta verið við
lýði frá því siglingar hófust um allan heim. Maór-
íar, sem búa hinum megin á hnettinum, skreyttu
herskip sín með stafnslíkönum og það sama
gerðu útgerðarmenn enskra Indíafara allt fram
undir síðustu aldamót.
Enginn hefur þó getað svara þeirri spurningu
svo óyggjandi sé hvernig þessi siður varð til.
Kenningarnar eru margar og sú lífseigasta er á þá
leið að upphaflega hafi sjómenn fórnað dýri til að
friða þann sem stjórnaði öldugangi og vindum.
Haus dýrsins hafi svo verið festur á stafn skipsins
til að sýna máttarvöldunum jarteikn um fórnina.
Með tímanum hafi þessi siður þróast á þann veg
að í stað höfuða af dýrum hafi komið útskornar
eftirlíkingar.
Þótt stafnslíkön hafi yfirleitt verið gerð til að
endast hafa ekki varðveist nein slík sem eldri eru
en þúsund ára. Þó er fjölmargt sem ber vitni um
þennan siö: peningar, myndverk og líkön, einkum
frá hinum fornu siglingaþjóðum við Miðjarðarhaf.
Til dæmis fannst í grafhýsi egypska faraósins
Tut-ankh-Amons haglega smíðað líkan úr hálf-
gegnsæju alabastri af bát sem þessi frægi þjóð-
arleiðtogi átti meðan hann var uppi á 14. öld fyrir
Krist. Á stafni þess, og reyndar einnig í skut, gefur
að líta höfuð af goðsagnadýrum.
Fönikíumenn voru mikil siglingaþjóð og hrós-
uðu sér af hraðskreiðustu skipum síns tíma. Þeir
skreyttu stafna skipa sinna með líkönum af hest-
um sem í þá daga voru hraðskreiðasta sam-
göngutækið á landi. Grikkir voru hins vegar meiri
stríðsmenn og settu framan á sín skip bronsaf-
steypur af höfðum villisvína með vígtönnum.
Þessi stafnslíkön voru ekki bara til skrauts, því
þau nýttust vel þegar siglt var inn í síðuna á
óvinaskipum og reynt að sökkva þeim. Rómverj-
ar hrifust aftur á móti af hinum fögru línum svans-
ins og skreyttu gjarnan skut skipa sinna með
svanslíkneski.