Sjómannablaðið Víkingur - 01.06.1994, Blaðsíða 10

VÍKINGUR
á laggirnar, hafa farið verst út úr
kerfinu. Þessar fiskvinnslur áttu áður
greiðan aðgang að afla í gegnum skip
og báta sem þær voru í viðskiptum við
en sváfu síðan á verðinum þegar
gámaútflutningur og fiskmarkaðir
komu til og þessi skip og bátar fóru
með afla sinn annað þar sem betra
verð fékkst fyrir hann. Aðeins örfáar
af þessum fiskvinnslum eru enn á lífi
og má þar nefna Vinnslustöðina í
Vestmannaeyjum, en hún greip til
þess ráðs á árunum 1986-'87 að hrein-
lega kaupa sig inn í kvótakerfiið með
því að fjárfesta í skipum og bátum
með kvóta. Slíkt kostaði veruleg
fjárútlát og er staða Vinnslustöðvar-
innar erfið um þessar mundir m.a.
sökum þessa. Suðurnes eru gott dæmi
um þetta, því þau skipta tugum
fiskvinnslufyrirtækin sem þar hafa
hætt rekstri á undanförnum áratug þar
sem þau misstu aðgang að afla.
Raunar fór þar einnig samhliða að
byggðarlagið missti frá sér mikið af
kvóta eins og til dæmis Keflavík, sem
misst hefur rúmlega 5.000 tonn af
botnfiskkvóta þeim sem staðurinn
hafði 1984. Til að skoða þetta nánar
má vitna í skýrslu
Tvíhöfðanefndarinnar þar sem fram
kemur að vægi sjávarútvegs í atvin-
nulífinu á Suðurnesjum minnkaði úr
34% árið 1980 og niður í 23% árið
1990.
Hefðbundin togararasvæði eins og
Norðurland standa hinsvegar uppi
sem sigurvegarar kerfisins, ef svo má
að orði komast, einfaldlega sökum
þess að kerfið hafði ekki ýkja miklar
breytingar í för með sér fyrir þessi
svæði. Utgerðarfélag Akureyringa er
gott dæmi um fyrirtæki sem komið
hefur vel út úr kvótakerfinu. Það hefur
ætíð byggt hráefnisöflun sína á togur-
um og verið vakandi fyrir því að bæta
stöðugt kvótastöðu sína í gegnum árin
með kaupum á kvóta. Þetta fyrirtæki
hefur varið mestum fjármunum allra
fyrirtækja til kvótakaupa eða um 2
milljörðum á undanfömum tíu árum.
Verslun og veiðileyfagjald
Það er fyrst eftir að frjálst framsal
eða verslun með kvóta hófst í miklum
mæli upp úr 1990 sem þær raddir urðu
háværar er kröfðust þess að veiði-
leyfagjaldi yrði komið á, það er að
útgerðin borgaði fyrir úthlutaðan
kvóta. Sumir hafa sagt að
Þróunarsjóðurinn sem nú er kominn á
laggirnar sé skref í þessa átt, en
samkvæmt honum borgar útgerðin 1
krónu á hvert þíg.kíló sem hún fær
úthlutað.
Verslun með kvóta hefur verið mjög
lífleg á síðustu þremur árum og þar af
hafa bein viðskipti með kvóta numið
3,5 milljörðum króna á þessu tímabili.
Óbein viðskipti ýmiskonar, svo sem
skipti á ólíkum tegundum og skipti
milli skipa í eigu sömu aðila eða skipa
með sömu heimahöfn, eru enn meiri
og má í því sambandi nefna að kvóta-
tilfærslur í botnfiski og rækju á milli
skipa á síðasta fiskveiðiári námu um
3/4 hlutum af aflanum.
Flutningur á kvótum náði hámarki á
fiskveiðiárinu 1991/92, en þá voru
flutt samtals tæplega 174.000 þíg.tonn
af kvótum milli skipa eða um þrið-
jungur af heildarkvótanum. Þar af
voru bein viðskipti rúmlega 50.000
tonn eða upp á tæpar 1.900 milljónir
króna. Á árinu þar á undan nam heild-
arflutningurinn 107.500 tonnum en á
síðasta fiskveiðiári dró nokkuð úr þes-
sum flutningum og námu þeir samtals
68.000 tonnum af heildarkvótanum.
I skýrslu Tvíhöfðanefndarinnar var
veiðigjald til umræðu og komst
nefndin m.a. að þeirri niðurstöðu að
inn í málið blandaðist umræða um
skiptingu arðsins af auðlindinni og
það væri samofið spurningunni um
eignarrétt á fiskstofnum, framsalsrétt
kvóta og hver gæti verið handhafi
kvóta. Öll þessi mál hefðu skapað
óvissu meðal útgerðaraðila, sérstak-
lega sökum þess að forsendur fyrir
langtímaviðskiptum milli aðila í sjá-
varútvegi hafa ekki verið traustar. í
skýrslunni segir svo: „Viðskipti með
aflaheimildir bæði innan hvers fisk-
veiðiárs og varanleg yfirfærsla milli
skipa eru forsenda hagræðingar og
framleiðniaukningar í útgerðinni. Án
slíkra viðskipta er kvótakerfið ósveig-
janlegt og hemill á framfarir.“
Geldingar úr sögunni
Þær breytingar sem nú hafa verið
gerðar á kvótakerfinu miða að því að
draga ur beinu viðskiptunum og eink-
um fara fiskmarkaðir illa út úr þeim
breytingum.
Meðal nýrra ákvæða er að finna eitt
þess efnis að aldrei verði heimilt að
flytja kvóta milli skipa ef slíkur flut-
ningur leiði til þess að kvóti þess skips
sem flutt er til verði bersýnilega
umfram veiðigetu hans. Með þessu
ákvæði eru svokallaðir geldingar úr
sögunni, en það eru bátar sem
fiskmarkaðir hafa notað til þess að
flytja á milli og geyma kvóta sem þeir
hafa keypt og látið síðan aðra báta
veiða fyrir sig í svokölluðum tonn á
móti tonni-viðskiptum.
Þekktasti geldingurinn er án efa tril-
lan sem Fiskmarkaður Suðurnesja
hafði í höfninni á Keflavík, en um
hana voru flutt um 2.400 tonn á síðas-
ta ári.
10