Náttúrufræðingurinn - 2004, Qupperneq 33

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
2. mynd. Rataskeljar úr Norður-Atlantshafi. Norðtnaðurinn G.O. Sars7 nefndi 1-3 H.
rugosa en 4-6 H. arctica. - Hiatella from the North Atlantic as identified hy G.O.
Sars.7 The rounded-oval type 1-3 was identified as Hiatella rugosa and the triangular
4-6 as H. arctica.
verður líklega að teljast frekar
óheppilegt að einmitt sú lirfugerð
skyldi í byrjun vera nefnd rugosa, ef
arctica-gerðin finnst varla eða rétt
nær inn á arktísk hafsvæði. Af þessu
virðist því mega draga þá ályktun að
frá Miðjarðarhafi og norður til
íslands finnist tvær tegundir af
Hiatella, en norðan við ísland í
kaldari heimskautasjó sé aðeins ein
tegund, H. rugosa.24
Ockelmann25 hefur bent á að ekki
sé mögulegt að líta á þessar tvær
lirfugerðir í Norður-Atlantshafi sem
„vistfræðilegar gerðir" þar sem þær
hafi mismunandi útbreiðslu og
einnig þar sem raunveruleg mil-
listig milli þeirra finnist ekki. Sumir
fræðimenn hafa haldið því fram að
önnur tegundin, þ.e. Hiatella rugosa,
bori sig niður í botninn en hin ekki.
Hunter19 hefur skoðað þetta og
komist að þeirri niðurstöðu að
auðvelt sé að greina á milli þessara
tveggja lirfugerða í um það bil tvær
vikur eftir myndbreytingu (meta-
morphosis), en eftir það'fari þær að
líkjast hvor annarri svo mikið að
ógerlegt verði að lokum að greina
þær í sundur á formeinkennum.
Einnig benti hann á að ekki virtist
skipta neinu máli frá hvorri
lirfugerðinni þau eintök komu sem
tóku til við að bora sig niður í botn-
inn. Þær virtust báðar geta vaxið
upp í einstaklinga sem boruðu. Ekki
fundust nein einkenni hjá lirfunum
sem ráða því hvort dýrið borar eða
ekki. Það virðist alfarið ráðast af
botngerðinni, þ.e. hvort hún sé
heppileg til að bora í eða ekki.
Guðrún Þórarinsdóttir (persónu-
legar upplýsingar 2003) hefur sömu
reynslu og Hunter, að aðeins sé unnt
að aðskilja lirfurnar í stuttan tíma
eftir myndbreytingu. Þótt báðar
lirfugerðirnar hafi fundist í
Eyjafirði, benda Elena Garcia og
Guðrún26 á að allar fullvaxnar
rataskeljar, sem þær skoðuðu úr
firðinum, hafi meira áberandi
einkenni H. arctica.
Niðurstaðan virðist því vera sú að
í Norður-Atlantshafi séu a.m.k. tvær
tegundir af Hiatella. Þær eru greinan-
legar á ytri einkennum á fyrstu
tveimur vikum lirfustigs eftir mynd-
breytingu, en þá renna þær saman í
formi og að lokum er ekki gerlegt að
greina þær í sundur á formein-
kennum. Hér er þá líklega komin
nokkur skýring á mismunandi
niðurstöðum skeldýrafræðinga um
fjölda rataskeljategunda í Norður-
Atlantshafi.
Útbreiðsla og vistfræði
Eins og ráða má af því sem á undan
er sagt, virðist Hiatella rugosa ná
lengra norður í höf en H. arctica. Hún
finnst frá Frans Jósefslandi, Novaja
Zemlja, Karahafi, Laptevhafi,
Austur-Síberíuhafi, Tsjúkothafi og
Beringssundi suður á bóginn til
Miðjarðarhafs, Marokkó, Mexíkó-
flóa og Japanseyja.25, 8 H. arctica
virðist hins vegar ná frá Norður-
Noregi, Vestfjörðum og Norðurlandi
suður á bóginn til Miðjarðarhafs,
norðurhluta Angóla, Mexíkóflóa,
vesturstrandar Panama og Japans-
eyja.21, 25 27'8 Það getur hins vegar
reynst erfitt að gefa upp nákvæma
útbreiðslu hvorrar tegundar fyrir sig
þvi að í flestum ritum eru þær tekn-
ar saman og fjallað um þær sem eina
tegund. Þannig er ekki fullkomlega
ljóst hvort H. arctica lifir eins og H.
rugosa umhverfis norðurheimskaut-
ið (cirkumpolar) og hvort önnur
þeirra eða báðar lifa í fánubelti
norðan við suðurheimskautið. Þá er
3. mynd. Rataskeljalirfur úr Norður-Atlantshafi og Miðjarðarhafi. Lirfur 1^1 voru
taldar heyra til H. rugosa, en 5-8 til H. arctica. - Pelagic larvae o/Hiatella from the
North Atlantic and Mediterranean. Larvae 1-4 were identified as H. rugosa, 5-8 as H.
arctica. - 1. Austur-Grænland/East Greenland, 2. Danmörk/Danish Seas, 3. Austur-
Kanada/ Canadian Atlantic coast, 4-5. Norðursjór/North Sea, 6. Adríahaf/Adriatic Sea,
7. Plymouth/Plymouth, England 8. Danmörk/Danish Seas. - Mynd frá Thorsonu/
From Thorson.u
31