Náttúrufræðingurinn - 2004, Qupperneq 57

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Þorvaldur Thoroddsen"1 telur
Vatnsdalsá og Vattará vatnsmestar
þeirra sem upptök eiga í Glámu eða
í nánd við hana og segir stundum á
þeim dálítinn jökullit. Sigurjón Rist
segir í upptalningu á jökulám á
Vestfjörðum að á fyrstu tveim
áratugum 20. aldar hafi Vattardalsá
skilað smávægilegum jökulgormi út
til Vattarfjarðar. Vatnasvið Vattar-
dalsár nær hvergi nema í 600 m y.s.
og kemur því ekki til greina að jökull
hafi orsakað gruggið í ánni. Vatna-
svið Vatnsdalsár nær hins vegar upp
í rúmlega 800 m y.s. á litlu svæði
syðst á Glámuhálendinu. Það snýr
allt móti suðri og er því ólíklegasti
staðurinn þar um slóðir til að hafa
fóstrað jökul.
}ón Eyþórsson " segir í töflu að á
Glámu sé sennilega enginn jökull en
miklar fartnir milli 800 og 900 m
hæðar yfir sjó.
Sigurður Þórarinsson tók saman
ítarlegt yfirlit um breytileika jökla á
árabilinu 1690-1940. í því riti er
rækileg samantekt um Glámujökul
þar sem helstu niðurstöður eru (þýtt
úr ensku):
„1. Kort Bjamar Gunnlaugssonar og
Þorvalds Thoroddsen eru ekki
nógu nákvæm til að meta stærð
jökulsins eða breytingu á henni.
Ályktanir Keilacks skortir því
styrkan gmnn.
2. Sú skoðun Winklers að Glámu-
jökull hafi ekki verið til á sögu-
legum tíma samrýmist ekki
þekktum staðreyndum.
3. Þótt ekki verði það afdráttarlaust
sannað, er ástæða til að halda að
ekki hafi verið jökulhetta á Glámu
nokkrar aldir eftir landnám. Samt
sem áður er ástæða til að ætla að
þegar nafnið Gláma var fyrst
notað - sennilega um árið 900, og
örugglega fyrir öndverða 13. öld -
þá hafi verið sumarsnjór og hjam-
skaflar nærri eða í svipuðum
mæli og á 3. og 4. áratug 20. aldar.
4. Útgáfur Mercators og Orteliusar á
korti Guðbrands Þorlákssonar af
íslandi sýna líkindi til að jökull
hafi verið á Glámu um 1570.
5. Gláma var örugglega jökli þakin
snemma á 18. öld og um miðja þá
öld voru Glámujökull og Dranga-
jökull tiltölulega stórir, sennilega
nálægt sögulegu hámarki sínu og
mun stærri en þeir em nú [1943].
Þessir jöklar vom einnig stórir á
fyrri helmingi 19. aldar. Árið 1893
var jökull endanlega horfinn af
Glámuhálendinu. Drangajökull
hefur minnkað mikið síðan á 5.
áratug 19. aldar."
Ástæða er til að fara nokkrum
orðum um röksemdir Sigurðar. í
fyrsta lagi má taka undir að kort
Bjarnar Gunnlaugssonar og Þor-
valds Thoroddsen skortir mikið á
nákvæmni hvað varðar Glámu-
hálendið. í öðru lagi stefnir hann
orðum Eggerts Ólafssonar og Bjöms
Halldórssonar, sem báðir áttu að
hafa glöggar fréttir af Glámujökli ef
ekki séð hann sjálfir, gegn rann-
sóknum Winklers og lítur á ályktan-
ir sem byggjast á orðum Islend-
inganna sem staðreyndir. Ekki
8. mynd. Landmælingavarða
upp af botni Dýrafjarðar. Mynd
tekin 1928. - Geodetic bench
mark of unknown age a kilometer
WSW of Leutenants' Cairn.
Photo of 1928. Ljósm./Photo:
NN.
verður með góðu móti litið fram hjá
því að þeim Vestfirðingunum hefur
ekki verið vandara um en Þorvaldi
Thoroddsen að skilgreina jökul, en
sú skilgreining uppfyllir ekki kröfur
sem gera verður nú á dögum. Ymsir
þeir sem um Glámujökul fjalla á 18.
öld velta vöngum yfir því að ekki
skuli renna frá jöklinum nein vatns-
föll sem við mætti búast. Þorvaldi
þótti ástæða til að taka fram að þar
hafi aldrei sést skriðjökull.
Fjórða niðurstaða Sigurðar er að
sjá megi samskonar merkingu á
Glámu og svæðinu sem ætla verður
austanverðum Vatnajökli á kortum
Guðbrands Þorlákssonar í atlas
Mercators þótt hann sé ekki nefndur
á nafn þar. Vissulega eru líkindi
með þessum tveim stöðum á kortinu
en ekki verður séð að neinu slíku sé
til að dreifa við jöklana á miðhálend-
inu, sem eru kirfilega merktir sem
jöklar og með allt öðru sniði. Slík
líkindi er ekki að finna á íslandskort-
inu í atlas Orteliusar og verður þá að
gera ráð fyrir að staðkunnugur
maður hafi haft hönd í bagga með
eftirgerð á korti Guðbrands í seinni
útgáfunni en ekki þeirri fyrri. Þessu
verður að taka með varúð. í fimmta
lagi telur Sigurður að jöklar á Vest-
fjörðum hafi verið nálægt sögulegu
hámarki um miðja 18. öld. Þar vitnar
hann í Jón Eyþórsson sem telur að
skriðjöklar Drangajökuls hafi verið
mjög framarlega á fyrri hluta 18.
aldar. í sama riti lætur Jón þess getið
að þessir skriðjöklar hafi gengið all-
snögglega fram um 1840, jafnvel
lengra en á fyrri hluta 18. aldar.
55