Náttúrufræðingurinn - 2004, Qupperneq 59

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
9. mynd. Jökull íbotni Heiðinnamannadals í Skíðadal tneð bamra að bakhjarli og því allt öðruvísi ísporðinn en Unadalsjökull. Glöggt
rná sjá hve langt þeir hafa lengst gengið fratn á undanförnum öldutn. Myttd tekin 6. september 2000. - A small glacier itt northern
Iceland with cliffs at its head attd, therefore, debris on its snout iti contrast to Unadalsjökull (Fig.7). Greatest recent extent can easily
be delineated. Ljósm./Photo: Oddur Sigurðsson.
jökulsker standa upp úr. Neðan
hjammarka er að jafnaði jökulís á
yfirborði síðla sumars og þar eru
íslenskir jöklar yfirleitt röndóttir af
eldfjallaösku og ryklögum. Skálar-
jöklar eru auk þess jafnan með aur-
og grjótkápu neðan hjammarka. Allt
sem fellur á jökulinn ofan hjam-
marka verður að ferðast með skriði
íssins í boga undir hjammörkin og
kemur upp á yfirborð um það bil
jafnlangt neðan markanna eins og
það var langt ofan markanna er það
féll á jökulinn. Snjór sem féll skammt
ofan hjammarkanna kemur upp á
yfirborð rétt neðan þeirra og bráðnar
þar. Hins vegar fer snjór sem fellur
efst á jökulinn djúpt ofan í hann og
með botninum niður að sporði og
því er elsti ísinn alltaf við jaðar
jökuls. Hjarnmörk jökuls færast
mjög hægt niður (eða upp) eftir jökli
þegar tíð er til langframa hagstæð
(eða óhagstæð) jöklinum.
Að þessu sögðu má vera ljóst að
því hærra sem jökull nær upp fyrir
hjammörk þeim mun meiri snjór
safnast á hann og fymist til næsta árs
og þeim mun lengra nær hann niður
hlíðar. Við hjarnmörk verða aldrei
miklar snjófymingar. í því tíðarfari
sem við þekkjum frá 20. öld hafa
íslenskir jöklar sjaldan þykknað
meira við hjammörk en sem nemur
einum metra á ári og að sama skapi
þynntust þeir sjaldan um heilan
metra á einu ári. Eðli sínu sam-
kvæmt em smájöklar allir rétt við
hjammörk sín og ná hvorki langt
upp né niður fyrir þau. Þess vegna
er þess ekki að vænta að þeir mynd-
ist skyndilega því að það tekur þá
alltént hátt í öld í eindregnu loftslagi
að ná um 40 m þykkt, sem þarf til
þess að þeir fari að hníga undan
eigin fargi. Jafnósennilegt er að
jökull sem hefur staðið vel undir
nafni hverfi á fáeinum áratugum
jafnvel í hinni blíðustu h'ð. Famiir
sem liggja ámm og jafnvel áratugum
saman geta horfið með öllu á
fáeinum ámm þegar hlýnar eins og
þekkt er úr Esjuhlíðum á 20. öld.
Ófeigsfjarðarheiði var talin hluti af
Drangajökli á fyrri öldum en nú er
talið að þar hafi einungis verið
langæjar fannir enda hurfu þær á
undraskömmum tíma. Á hafís-
ámnum eftir 1965 safnaðist mikill
skafl á mælistað Jöklarannsókna-
félags íslands á Jökulhálsi við
Snæfellsjökul. Með tímanum mnnu
saman þykk íslög í þessum fönnum
svo sumum þótti jöklum líkast.
Mældar voru snjófyrningar við
jökuljaðarinn og birtust niðurstöður
þeirra mælinga í tímaritinu Jökli.
Þegar kom fram á hlýju árin í lok 20.
aldar styttist skaflinn mjög ört.
Erlendir menn, sem skildu ekki vel
skýringar með mælingunum, töldu
hér vera merki um bráðarýmun jökla
vegna loftslagsröskunar af manna-
völdum. Annars staðar sýndu jöklar
hins vegar hin réttu viðbrögð jökuls
við veðurfarsbreytingum. Munar að
þessu leyti eins og öðm miklu á eðli
fanna og eiginlegra jökla.
57