Náttúrufræðingurinn - 2004, Qupperneq 68

Náttúrufræðingurinn
ncj/iojpi'imcL.

Ú'hon 000-1 ulcd onts.^inftr.nUaSci 1 $ ní ny.
p.ptu4as&UsC/s(///UX/n (&■ Á/œ/K'U.
t/pfc&ta/t itstf//ó?tc(t*jtu/l/A V? cr$ aýiýi ý <70
J'/rf/t- ech/-ra/j/ay ts/ft/aAa^ n /^^<tj/c/Á»<<f—
U-71a-l! l -/e(J.<ý4-/u-//f , '/ru /t'jttjc - <<yl,(f<'7 ócC’/'f .-J, - /(/irr --
Á£c/l*r (t> Æ/c/f/a. , r^ p^ce>jfccvts*it/t /0 ýrcfist/cm % -e^ Cp
(£fcu)/is-- C&4 {a&fpt Y fyyr fet-r?S-s/< fA . t/rdU^t ýzróp /£c/*Kc*'Scz*** •
-//.g%2o/o&Ju4_'l/ Ouucf/zp#AS/U
iJi. /{(<t-i t»*ts (^u/trrynas . G.(cXr-i-í (<<j (ýtsi'i, </, afi.f'' Jd-ih tf. jX-d/írf (ft (<
'fi /þ(e/l/frruut-. ((/ú/tj j(7 , t < i (CJi-rtjv'm. J. ll!((/(r./Cn<</my.
dj- j pct hl S'He. hj-icij CU4CÍ(Cu/fi UA ■ — Jl/j ultonu Jrntfj/■ ////>-
(ot jh-rrljfj^s/rt fifncjix., Jinfft) <-iAO-( ■ Jtclruv, D. úfct/nc/ tf/t/rf/t. <f, cc/Qo«Ag/.rr«Fý.
hijf/l, ry J* 'yy uA Uftf-t 0$ j/cflfj fu< t-«n t ■ — /0U0 &« r a íi- — /$/<»<JjJ-tAAruu.
,/rurjr'S-cir/* ', aJ)4u*««<-t-/i /,<*'/ </ u/^O-ot. ■//.
°?rJ m cnílim um. fbmdsauíf/aii/ftuA -- $<rnyue/vw. ^
'f(o<)i4t ffTzrjfoc/i* &*-t Cl /zjf. jftcj.^Cn -Ztsfy CL$<&tfn4 — c/yc&'iu-uvi. /o.
(tlt /<-<<-,-/ (/f .<y,<P, -t o q >,<-./<<A j-i//.— .y/ó'//« a Jif.// r-y «. J/ /(j.—
/3UaJ- <- ^ Can-< ,
Síða úr handriti að Flóru íslands, 1. útgdfu, rituðu með hendi Stefáns Stefánssonar.
Einnig tegundanöfnin vatnsnæli (af
vatnsnál), maríuvendlingur (af maríu-
vöndur).
Stefán lýsir þessu viðfangsefni í
formála Flóru Islands með svofelld-
um orðum, eftir að hafa rætt um
„latínsku nöfnin":
„Ekki voru íslenzku nöfnin
betri viðureignar. Bæði meðal
alþýðu og eins í íslenzkum
grasaritum er hinn mesti rugl-
ingur á plöntunöfnunum,
sama plantan nefnd mörgum
nöfnum, og sama nafnið haft á
mörgum, opt fjarskyldum teg-
undum, nöfnin allavega afbök-
uð o.s.frv. Jeg hef reynt að
greiða úr öllu þessu eptir beztu
föngum. Opt hefur mjer tekizt
það, en stundum hef jeg orðið
að smella á plöntuna einhverju
vissu nafni, nokkumveginn af
handahófi. Hef jeg þá einkum
farið eptir því, hvert nafnið var
algengast eða víðast haft í riti,
og mjer þótti fegurst og bezt
við eiga. Annað var þó verra
viðfangs. Allur fjöldinn af ís-
lenzkum plöntum er nafnlaus á
vom máli. Var þá annaðhvort
að láta sjer nægja latínska nafn-
ið eitt á öllum slíkum plöntum
eða nefna þær allar einhverju
íslenzku nafni, og þann kost
tók jeg, þó sú væri þrautin
þyngri. Tegundanöfn hef jeg
víða gjört að kynsnöfnum. Þar
sem kynsnöfn em samsett, hef
jeg sumstaðar myndað tegund-
amafnið með því að skeyta orð,
er einkenni tegundina, framan
við seinni hluta kynnafnsins."
(Flóra íslands 1. útg. 1901, bls.
vi-vn.)
Frávik Stefáns frá reglunum
Ekki verður sagt að Stefán fylgi
ofangreindum nafnareglum út í
æsar. Stundum velur hann óhentug
alþýðunöfn sem ættkvíslaheiti og
lendir í vandræðum með að leiða
tegundanöfnin af þeim. Sem dæmi
má nefna ættkvíslarnafnið Vetrar-
lilja (Pyrola). Síðari hlutinn -lilja
hefur fasta merkingu í málinu, sem
heiti á óskyldum plöntuflokki. Því
urðu tegundanöfnin, klukkublóm,
bjöllulilja, vetrarlaukur eða grænlilja,
dálítið vandræðaleg og fylgja ekki
reglum hans.
Á stöku stað í Fióru fer Stefán
öfugt að, þ.e. tekur fyrri hluta ætt-
kvíslamafnsins og notar sem seinni
hluta tegundarnafns. Dæmi: Ætt-
kvíslin Blöðkujurt (Polygonum) og
tegundimar tjarnablaðka og túnblaðka
(kornsúra). Loks em fáein tilvik þar
sem hann virðist ekki reyna að
fylgja reglum. Dæmi: Fjandafæla
(Gnaphalium) en þar heita tegund-
irnar grámulla, grámygla, grájurt og
fjandafæla. Hér er það helst forliður-
inn grá- sem tengir nöfnin saman og
því hefði verið eðlilegast að kalla
ættkvíslina Grájurt. Sama má segja
um ættkvíslina Skúfgras (Scirpus),
með tegundunum vatnsnál, vatns-
næli, mýrafinnungi ogfitjafinnungi.
Það sést af þessu að mikið er
undir því komið að velja stutt og
laggóð ættkvíslanöfn sem auðvelt
er að nota í samsetningum eða leiða
af aðrar orðmyndir. Almenningur
gerir oft lítinn mun á ættkvísl og
tegund og telur oft að þær fyrr-
66