Náttúrufræðingurinn - 1999, Blaðsíða 34

SPRENGINGIN I
TUNGUSKA
J
1. mynd. Kort sem sýnir afstöðu Tunguska til ýmissa
staða í Síberíu. Rauða línan sýnir leið og teina Síberíu-
hraðlestarinnar.
eigandans taldi sig þó ekki bótaskylt í þessu
tilfelli, en bíleigandanum voru raunar boðnir
69.000 dalir fyrir steininn sjálfan (Kuhn
1994).
Stærri steinar eru fremur sjaldgæfir og raunar
þeim mun sjaldgæfari sem þeir eru stærri. Þó
kemur fyrir að verulega stórir steinar falli til
jarðar, jafnvel nokkrir kílómetrar í þvermál.
Fylgja þeim miklar hamfarir og er talið að einn
slíkur hafi átt sinn þátt í að risaeðlurnar dóu út
fyrir um 65 milljón árum. Það er reyndar ekki
sjálfur áreksturinn sem veldur útrýmingu
tegunda heldur loftslagsbreytingar sem verða
þegar óhemjumagn af ryki og sóti þyrlast upp
í gufuhvolfið og dregur fyrir sólu. Kólnandi
veðurfar getur fylgt í kjölfarið og geta veður-
farsbreytingamar staðið árum saman. Slrkir
stórsteinar eru þó sem betur fer afar sjaldgæfir
og væntanlega munu milljónir ára líða þar til
annar álíka stór skekur jarðarkúluna.
Þá er þess skemmst að minnast er leifar
halastjörnunnar Shoemaker-Levy 9 rákust á
reikistjörnuna Júpíteríjúlímánuði 1994 (t.d.
Gunnlaugur Björnsson 1994). Urðu þar
miklar hamfarir er breyttu ásýnd reikistjörn-
unnar allmikið næstu mánuði á eftir.
Skömmu eftirkl. 7 að morgni hins
30. júní 1908 sáu Kínverjar
vígahnött renna yfir hvelfinguna
með stefnu til norðvesturs.
Skömmu síðar var hnötturinn
kominn svo langt niður í gufu-
hvolf jarðar að úr varð gífurleg
sprenging. Þá var hnötturinn
staddur beint yfir bökkum
Tunguska-árinnar og er atburð-
urinn síðan við hana kenndur.
Sem betur fer er þetta afar
afskekkt svæði og því varð lítið
manntjón eftir því sem best er
vitað, en allnokkur hreindýr eru
talin hafa drepist í sprenging-
unni. Þá lögðust tré undan
þrýstibylgjunni allt að 50 km frá
sprengimiðjunni, en öll tré sem
nær voru en 25 km brotnuðu.
Eina undantekningin frá því
voru tré sem voru beint undir sprenging-
unni en þau stóðu flest upprétt. Af þeim
brotnuðu þó og sviðnuðu allar greinar og
stóð ekkert eftir nema stofninn. Skógareldar
kviknuðu og loguðu dögum saman.
Höggbylgjan frá sprengingunni fram-
kallaði jarðskjálfta og henni fylgdi að sjálf-
sögðu mikill hvellur og er talað um að
ómurinn hafi heyrst alla leið til London.
Vitað er að þrýstibylgjan fór a.m.k. tvo
hringi íkringumjörðina, því hún kom fram á
loftþrýstingsmælum víða um heim, m.a. á
mælurn Kaupmannahafnarháskóla. Einnig
kom hún fram á fjölda mæla í Evrópu. Styrkur
jarðskjálftans sem varð við áreksturinn
hefur verið áætlaður um 5 á Richter. All-
langur tími leið þó frá árinu 1908 þar til menn
áttuðu sig á því hver var raunveruleg orsök
atburðanna á skjálfta- og þrýstingsmælun-
um, m.a. vegna þess hve afskekkt Tunguska
er(Rasmussen 1997).
Útreikningar síðari tíma benda til að þarna
hafi verið á ferðinni hlutur allt að 60 m í
þvermál og kom hann inn í gufuhvolfið með
hraða allt að 40 km/s, en það samsvarar um
140.000 km/klst. Á slíkum hraða verkar gufu-
32