Náttúrufræðingurinn - 1979, Blaðsíða 58

Kröflueldstöðinni, skammt norðaust-
an Mývatns.
Gjástykki er hluti af miklu sprungu-
kerfi, 5—10 km breiðu, sem liggur í
gegnum Kröflueldstöðina, bæði norð-
ur og suður, og er hátt í 100 km langt.
Þetta sprungukerfi hefur látið öllum
illum látum frá því síðla árs 1975, að
stórt landsvæði norðaustan Mývatns
tók ýmist að bólgna upp eða snögg-
síga, samfara hörðum jarðskjálftahrin-
unr, sem færðust út eða suður, með
um 1—10 mánaða millibili. Nokkur
smágos hafa orðið í Kröflueldstöðv-
um. Talið er að svæðið bólgni upp
vegna ríkulegs rennslis hraunkviku í
kvikuþrær undir svæðinu, en sígi
vegna þess að bráðin hraunkvika
ryðst snögglega lárétt út úr kviku-
Iiólfunum eftir lóðréttum sprungum
neðanjarðar (sprungugliðnun). Getur
það ýmist orðið norður eða suður
eftir sprungubeltinu, tugi kílómetra
út frá Kröflu. Farið er að kalla slíkt
kvikuhlaup og er nýyrði. (Sjá t. d.
Páll Einarsson 1976, 1977, 1978; Axel
Björnsson o. fl. 1977; Oddur Sigurðs-
son 1977; Karl Grönvold o. fl. '1978;
Bryndís Brandsdóttir o. fl. 1978). Vert
er að vekja athygli á því, að þetta eru
skýringartilraunir á viðburðunum í
Kröflu og varla fullsannaðar.
Eldstöðvar i Kerlingarhúlum
Hraun og eldstöðvar, sem tilheyra
Kröflu, ná allt norður að Hrútafjöll-
um, um 15 km norður frá Leirhnjúk
(Krafla er hér notað um Kröflueld-
stöðina í heild). Síðan eru ekki aðrar
nútíma eldstöðvar á þessu mikla
sprungukerfi allt norður í Öxarfjörð,
utan ein til tvær, en það eru Kerling-
arhólar í Gjástykki, um 30 km í norð-
ur frá Leirhnjúk, og Skinnstakka-
nibba, fáurn kílómetrum norðar og
vestar, sem liklega er sjálfstæð eldstöð
með hrauni (sjá kort 1. mynd).
í Gjástykki er víða mjög skuggalegt
umhorfs vegna mikils umróts í land-
skjálftum, bæði að fornu og nýju. Þar
er allt í gapandi gjám og gjótum, sig-
stöllum og sigdölum og hinar mestu
ótræður. Ekki hefur fríkkað þar síð-
ustu missiri. Einn lengsti sigstallurinn
heitir ýmsum nöfnum á ýmsum stöð-
um, t. d. Kerlingarveggur sunnarlega
og Hólsgjá nyrst, kunn úr þjóðsögum.
Þar átti köttur að hafa komið upp,
sem týndist niður um baðstofugólfið
í Reykjahlíð við Mývatn, aðrir snúa
ferðum kattarins við, og fleiri eru út-
gáfur.
Á þessum sigstalli eru eldstöðvar
Kerlingarhóla, 4—6 km í suður frá
bænum Undirvegg, og láta þær ekki
niikið yfir sér tilsýndar. Þarna eru
þrjár hraunhæðir á stallabrúninni,
eða þrír allmiklir hraunhaugar, að-
skildir af lægðum, og skaga nokkra
tugi metra yfir umhverfið. Gígkatlar,
5—7, liggja um hæðirnar á línu NNA-
SSV og benda til upphafs í gos-
sprungu. Syðstu gígarnir þrír eru al-
veg á stallabrúninni, en norðar víkur
stefna gossprungunnar, sem er um 3
km löng, til ögn norðlægari stefnu en
sigstallurinn. Syðsta hæðin er nafn-
laus, sú í miðið Syðri-Kerlingarhóll
og nyrsta þæðin Ytri-Kerlingarhóll, að
sögn ísaks Sigurgeirssonar, bónda á
Undirvegg. En sumir kalla þá nyrstu
Háahraun (sjá kort, 6. mynd).
Hraunrennsli til austurs frá hraun-
hæðunum, ofan í ca. 2 km breiðan
sigdal, hefur þurrkað út 5—10 m há-
an sigstallinn á löngum kafla, en til