Náttúrufræðingurinn - 1979, Blaðsíða 33

Erling Ólafsson:
Um geitunga (Hymenoptera,
Vespidae) og skyldar gadd-
vespur á Islandi
Inngangur
Geitungar eru ílestum kunnir, eink-
um vegna árásarhneigðar sinnar og
gaddsins, sem þeir beita óspart sér til
varnar. Erlendis eru fjölmargar teg-
undir geitunga, en fram að þessu hef-
ur engin þeirra náð að nema land á
íslandi. Væntanlega er það einangr-
un landsins að þakka frernur en veð-
urfari, þar senr nokkrar tegundir geit-
unga eru harðgerar og þrífast ágæt-
lega á norðlægum slóðum.
Geitungar hafa slæðst til íslands
öðru hverju, sennilega fyrst og fremst
nreð skipunt. AIls hafa þrjár tegundir
geitunga fundist lrér á landi og lík-
indi eru til jress, að tvær þeirra hafi
komið upp búi á síðustu árum. Það
var þó ekki fyrr en síðastliðið sumar
(1978), að geitungsbú fannst með
vissu, og er það tilefni þessarar grein-
ar.
Ýmis almennur fróðleikur
um geitunga og skyldar gaddvespur
Geitungar eru skordýr af ættbálki
æðvængja (Hymenoptera). Æðvængj-
ur er ntjög fjölbreytilegur ættbálkur.
Honum er skipt í tvo undirættbálka
(Riek 1973), annars vegar Symphyta
(sagvespur) og hins vegar Apocrita
(sníkjuvespur og gaddvespur). Þessa
tvo undirættbálka má auðveldlega
Jrekkja á jrví, að á Synrphyta er nrittið
(skilin á nrilli frambols og afturbols)
breitt, en á Apocrita, sem geitung-
arnir teljast til, er jrað venjulega ör-
nrjótt. Apocrita er svo áfram skipt í
allmargar yfirættir, en átta þeirra eiga
fulltrúa á íslandi. Finrnr jreirra til-
lreyra sníkjuvespunr, en meginjrorri
íslenskra æðvængja flokkast í Jrann
hóp. Hinar jrrjár yfirættirnar eru
gaddvespur, en geitungaættin (Vespi-
dae) tillreyrir einni jreirra. Tvær aðrar
ættir gaddvespa eiga fulltrúa lrér á
Iandi, en Jrær eru býflugnaættin (Api-
dae) og mauraættin (Formicidae).
Þessar jrrjár ættir tilheyra hver sinni
yfirættinni (Vespoidea, Apoidea og
Formicoidea).
Það, sem hér fer á eftir um lífshætti
gaddvespanna, er að mestu unnið upp
úr Chinery 1973.
Kvendýr sníkjuvespanna hafa varp-
pípu (ovipositor) á afturendanum.
Náttúrufræðingurinn, 49 (1), 1979
27