Náttúrufræðingurinn - 1985, Blaðsíða 32

teigslæk við Næfurholt. Hlaupfarveg-
irnir teygja sig lengra norður með
Heklu en tekist hefur að sjá merki um
í H3 eða Selsundsvikursgosunum.
Hlaupfarinu má síðan fylgja niður
með Rangá og a.m.k. niður að Hellu.
Álma úr hlaupinu hefur flætt yfir til
Þjórsár um hraunin við Klofa og Skarð
á Landi, sem sjá má af vikurdyngjum
sem þar sitja enn í hraunbollum (snið
14 á mynd 6), og frá Þjórsá hefur
vikurinn borist í stórum stíl til Stóru-
Laxár. Niður með Þjórsá og Hvítá
hafa hins vegar ekki fundist veruleg
ummerki þessa hlaups, (mynd 4 B).
Selsundsvikur. Gosið sem myndaði
Selsundsvikurinn hefur verið all sér-
stætt. Stór hluti gjóskunnar hefur af
einhverjum ástæðum leitað með jörðu
frá eldstöðvunum (mynd 4 C). Vikur-
eðjan hefur að mestu flætt til suðvest-
urs frá fjallinu, um sundið mill Sel-
sundsfjalls og Vatnafjalla. Hún hefur
komist inn í dalkvosina sem Selsunds-
bærinn er í úr suðri og farið svipaða
leið og Suðurhraun rann löngu síðar. í
kvosinni hafa þykk vikurlög sest til.
Við Selsund hverfur vikurinn undir
Norðurhraun en kemur framundan því
á ný þar sem það teygir ystu totu sína
út um skarð, sem fyrir daga hraunsins
var útfall Selsundslækjarins úr dal-
kvosinni. Vikurrastirnar má rekja það-
an sem þær koma undan hrauntot-
unni, niður með Kanastaðalæk, að
Selsundslæk ofan við Svínhaga og til
Rangár. Meiri hluti vikurhlaupsins
hefur þó flætt fram sunnar og farið
skemmstu leið til suðvesturs frá Sel-
sundsfjalli, yfir hraunin norður af
Gunnarsholti og náð Rangá á svæðinu
milli Víkingslækjar og Heiðarlækjar.
Þaðan má rekja vikurlögin niður með
Rangá allt niður í Safamýri neðan
Bjóluhverfis. Röst úr þessu hlaupi hef-
ur komist vestur yfir Rangá og flætt
um hraunin hjá Skarði og Klofa líkt og
H4-hlaupið sem lýst var fyrir skemms-
tu, (snið 14 á mynd 6).
Selsundsvikurinn hefur tiltölulega
lítið verið kannaður miðað við önnur
súr gjóskulög frá Heklu, t.d. H3 og
H4. Stærð og umhverfisáhrif gossins
sem spjó þessum vikri virðast þó hafa
verið vanmetin til þessa. í jarðvegi
sunnan og vestan Heklu ber lítið á
loftborinni ösku frá þessu gosi. Næst
fjallinu kemur hún fram sem þunnt,
tvílitt gjóskulag, neðri hlutinn ljós, en
efri hlutinn dökkur. Þegar fjær dregur
sést aðeins örþunnt dökkgrátt ösku-
band. Útbreiðsla lagsins til annarra
átta er minna þekkt. Aldur lagsins má
reikna út frá jarðvegsþykktinni milli
þess og H3 lagsins ofan við það og H4
lagsins neðan við það. Þetta hefur ver-
ið athugað í 5 jarðvegssniðum. Þar
kemur í ljós að Selsundsvikurinn er
þar nánast nákvæmlega mitt á milli.
Það þýðir að vikurinn er 600 árum
eldri en H3 og 600 árum yngri en H4
eða um 3400 ára.
Önnur gos. Enn sem komið er hafa
ekki fundist verksummerki vikur-
hlaupa samfara stóra, súra Heklugos-
inu H5, en ábendingu um vikurhlaup í
gosinu 1104 er e.t.v. að finna í bökk-
um Þjórsár hjá Stóra-Hofi, (snið 10 á
mynd 6) og í bökkum Rangár nálægt
Réttarnesi (snið 3 á mynd 5).
„GRAND FINALE“
Rannsóknir á gossögu Heklu hafa
hingað til að mestu stuðst við vitnis-
burð loftborinna öskulaga. Þykkt
þeirra og dreifing um landið sýna ljós-
lega hvílíkar náttúruhamfarir stórgos í
fjallinu eru. Þætti vatnsins hefur minni
gaumur verið gefinn. Vikurhlaupin í
fljótum Suðurlands samfara gosunum
eru þó órofa hluti í hinum fjórþætta
26