Náttúrufræðingurinn - 1985, Blaðsíða 28

Þessi möl er að mestu gerð úr ljósgui-
leitum, ávölum, plötulaga vikurmol-
um, oftast um 0,4 cm á lengd. Inn á
milli og einkum þó ofan til eru fok-
moldarlinsur. Þegar neðar dregur
verður vikurinn hreinni. Vegna vatns-
aga í skurðbotninum sést ekki hvað er
undir vikrinum.
Vikur með þessum einkennum, sést
víða inn með Vörðufelli. Hann má
rekja allt að Stóru-Laxá og í bökkum
hennar frá ármótum við Hvítá og að
brúnni við Hrepphóla. Einnig finnst
vikurinn í hinum forna farvegi Sand-
lækjar milli Þjórsár og Stóru-Laxár. Á
þessu svæði er vikurinn víða í þykkum
dyngjum. Þar sem vikurinn var athug-
aður bar hann þess alstaðar merki að
vera vatnsfluttur. Bæði útlitseinkenni
hans og afstaða til annarra gjóskulaga
í jarðvegi gefa til kynna, að hann sé
kominn úr H3 gjóskugosinu í Heklu.
Þykkt loftborinnar gjósku úr þessu
gosi er innan við 1 cm á þessum slóð-
um og í jarðvegssniðum kemur hún
fram sem þunnt dökkgrátt fínsendið
lag. Það er útilokað að þetta mikla
vikurmagn geti stafað af gjósku sem
hefur borist í lofti inn á svæðið (mynd
4 D).
í Nesey í Stóru-Laxá eru ummerki
um tvö vikurhlaup. Hið yngra er það
sama og finnst á Skeiðunum og er
tengt H3. Ýmis rök hníga að því að
eldra lagið muni komið úr H4 gjósku-
gosinu í Heklu. Vikurinn er hvítur, vel
ávalaður og þéttur, ólíkur vikrinum í
efra laginu. Óhugsandi er að H4 vikur-
inn sé loftborinn þangað, af sömu
ástæðum og nefndar voru í sambandi
við H3. Þykkt H4 gjóskunnar er 4-6
cm á þessu svæði, (Sigurður Þórarins-
son 1976). í Árnesi, finnst vatnsflutt-
ur, hvítur vikur, að því er virðist bæði
úr H3 og H4, sjá snið 9 á mynd 6.
Ljós vatnsnúinn vikur er áberandi
efni í rofbökkum og áreyrum niður
með Þjórsá og Ölfusá og einkum á það
við um árósana. í fjörunni vestan við
Eyrarbakka og við Ölfusárósa er
Hekluvikur mjög áberandi. Vafalítið
er um að ræða skolaðan og endurflutt-
an vikur úr áðurnefndum hlaupsetum.
VANGAVELTUR UM
VIKURHLAUPIN
H3. Nú má reyna að gera sér í hug-
arlund þær hamfarir sem ollu vikur-
hlaupunum. Byrjum á hugsanlegri at-
burðarás í H3 gosinu. í gífurlegum
umbrotum þessa goss, sem hlóð upp
margra metra þykku gjóskulagi í nánd
við eldfjallið á skömmum tíma, hafa
allar ár í nágrenni Heklu breyst í þykk-
an vikurgraut, sem hneig fram líkt og
kekkjóttur hafravellingur. Árnar hafa
stíflast, bólgnað upp og flætt yfir
bakka sína, líkt og þekkt er frá gosum
á sögulegum tíma, nema hvað hér var
um margfalt meira efni að ræða (eins
og tafla I ber með sér). Mikið magn af
vikri hefur borist í Ytri-Rangá og
Þjórsá og bylst með þeim til sjávar
(mynd 4 D). Á árbökkunum hafa
vikurrastirnar setið eftir og á marflötu
láglendinu við Sauðholtsnes og í Safa-
mýri hefur hlaupvikurinn breiðst yfir
stór svæði. Á þessum tíma hefur
Þjórsá væntanlega runnið í einum ál
austan við Árnes, en farvegurinn, sem
meginhluti árinnar rennur nú um
norðan og vestan við Árnes, virðist
ekki hafa myndast fyrr en eftir að land
byggðist. í hlaupinu hefur Þjórsá flætt
yfir bakka sína neðan við Búðafoss og
mikill áll úr henni flætt vestur með
jaðri Þjórsárhrauns fyrir neðan Stóra-
hof og Sandlæk og um Sandlækjarós til
Stóru-Laxár. Á flötunum við ána,
milli Vörðufells og hinna fornu strand-
myndana suður og vestur af Hrepphól-
um, hefur um skamma hríð myndast
dálítið lón með yfirborð í 60—70 m y.s.
22