Náttúrufræðingurinn - 1985, Blaðsíða 42

og dreif, jafnvel í áratugi eftir að þeir
mynduðust (sjá Sigurð Þórarinsson
1974).
1793
Sveinn Pálsson ferðaðist um Skafta-
fellssýslur árið 1793 og ritar í dagbók
sína eftirfarandi lýsingu:
„Eystrafjall kallast hár fjallshrygg-
ur, sem liggur austan að þessum dal,
en Súlutindar heita háir, dökkir
hamratindar austur þaðan. Fram
hjá þeim fellur Skeiðarárjökull,
ærið illúðlegur, og virðist hann lykja
þá og Eystrafjall í skauti sínu, því að
hann sveigir til vesturs neðan við
það og nær langleiðina yfir að
Núpshlíðinni, sem liggur vestan að
dalnum. Hér kemur ófrýnileg á úr
jöklinum og heitir Súla. Rennur hún
í Núpsá, sem nefnist Núpsvötn eftir
það. Falla þau til sjávar fyrir austan
Lómagnúp og hlaupa oft, því að
jökullinn gengur ósjaldan fram, er
hann fellur fast upp að Núpshlíð-
inni, stíflast Núpsá. Þá má svo fara,
að Núpsvötn falli í vestur og samein-
ist Djúpá, eins og sýnt er á upp-
drætti herra [Magnúsarj Stephen-
sens af Eldsveitunum, en annars er
slíkt sjaldgæft. Lómagnúpssandur
eða Skeiðarársandur, eins og hann
er nefndur nú, er mikill og gróður-
laus jökulsandur. Hefst hann við
Núpsvötn og endar við hina ófögru
Skeiðará. Við fengum okkur fylgd-
armann yfir Núpsvötn aðeins og
héldum síðan, eins og leið liggur,
austur með melhæðum nokkrum
eða öldum, er Iiggja allt að 200 skref
frá jökuljaðrinum og eru ekki annað
en aur sá, sem jökullinn hefur velt
áfram á undan sér, áður en Itann
hopaði síðast til baka. Lengra úti á
sandinum sjást nokkrir hólar af
santa tagi, en ekki sýnist Iíklegt, að
jökullinn hafi nokkru sinni náð
þangað.“
Til þessa árs verður einnig að telja
eftirfarandi klausu í Jöklaritinu:
„Jarðvegurinn hefur skolazt burt í
hinum óvenjulegu hlaupum vatn-
anna, en uppi undir jöklinunt getur
að líta mikla langdregnar auröldur,
sem liggja samhliða jökulbrúninni
því nær óslitið í h. u. b. 200 faðma
fjarlægð. Öldur þessar hafa augsýni-
lega ekizt eða ýtzt saman, er jök-
ullinn skreið fram, og sýna því og
sanna, hve langt hann náði, áður en
hann tók að hörfa aftur. Lengra
frammi á sandinum eru líka smáhól-
ar, sem hafa öllu fremur haugazt
saman í einhverju hlaupinu en jök-
ullinn hafi nokkru sinni náð
þangað."
og síðar:
„Núpsvötn verða til úr tveim ánt,
sent sé hinni svonefndu Núpsá, sem
er bergvatnsá og kemur úr stöðu-
vatni, er nánar getur í 25.gr., beint
norður af Lómagnúpi, þar sem Síðu-
jökull rennur saman við Skeiðarár-
jökul, og enn fremur á þeirri, er
Súla kallast og sprettur undan vest-
urjaðri Skeiðarárjökuls. Er talið, að
hún hafi santeiginleg upptök með
Skeiðará eða öllu heldur eins konar
félagsbú um allt það, er varðar
vatnavexti og hlaup. Hinir venju-
legu vatnavextir í Núpsvötum eða
Súlu, farast venjulega á mis við vöxt
í Skeiðará, þannig að önnur áin get-
ur veriö hrælítil, þegar hin er í ólm-
unt vexti og þannig á víxl. En við hin
óvenjulegu hlaup, er gangur kemur
í allan jökulinn leiðir það af líkum,
að sömu áhrifa gætir í Núpsvötnum
og í Skeiðará. Þó hafa Núpsvötn
það sérkenni, að hlaup geta brotizt
frani úr þeim, án þess að nokkurra
áhrifa gæti á Skeiðará, en til þessa
liggja eðlilegar orsakir, sent nú skal
greina: Suðvesturhorn Skeiðarár-
jökuls, sem Súla kemur undan,
skríður stundum fram, unz það
rekst á Lómagnúp, er stendur þar
andspænis. Súla og Núpsá stíflast þá
með öllu og mynda lón, er brýzt
frant að lokunt og veldur ntiklu
vatnflóði."
36