Náttúrufræðingurinn - 1986, Blaðsíða 16

klapparholt, sem nú eru að gróa upp.
Garðinn hefur að líkindum blásið í
burtu, eins og á Torfastaðaheiði. Þótt
garðurinn sé nú horfinn af holtunum,
þá er örnefnið Þrælagarður enn til á
rima nokkrum, sem talinn hefur verið
garðlag og liggur skammt austan
heimreiðar að Hrosshaga (2. mynd nr.
7). Að sögn ábúenda í Hrosshaga mun
riminn hafa náð lengra í suðaustur, en
þegar móunum fyrir ofan bæinn var
breytt í tún var honum ýtt út. Sagt er,
að riminn hafi legið um hlaðið í Hross-
haga og þaðan beina leið niður að
Hrosshagavík. Það sem nú er eftir af
rimanum er um 60 m á lengd og 6 m á
breidd. Hæð á honum yfir umhverfi
sitt er nú 2,2 m.
Haraldur Matthíasson (1982, bls.
500) getur um þennan rima í lýsingu
sinni á Þrælagarði 1979:
„Greinilega sést forn garður vestan
túns í Hrosshaga. Hefur hann verið
mikið mannvirki, hár og þykkur.“
Þetta stendur heima, nema hvað
garðbrotið er norðan túns í Hross-
haga.
Grafið var í endann á rimanum til
að kanna hvort hér væri hlaðinn garð-
ur á ferðinni. Engar hleðslur fundust
og öll öskulögin í sniðinu voru óhreyfð
(8. mynd). Riminn er því ekki hlaðinn
garður, þó nafnið bendi til þess. Allt
bendir til, að hann sé gamalt rofabarð,
sem áður hafi náð lengra í suðaustur.
Ekki er að undra þótt rofabarðið hafi
verið kallað Þrælagarður, svo líkt sem
það er stórum garði. Ef Þrælagarður
hefur legið þarna á landamerkjum
Torfastaða og Hrosshaga, þá hefur
hann verið rétt norðan við rofabarðið.
Því er eðlilegt, að nafnið hafi færst yfir
á rofabarðið, er garðurinn hafði rofn-
að burt, enda skammt á milli. Neðan
holta taka við mýrar, allt niður að
Hrosshagavík. í þeim var ekki leitað
að garðinum, því að engir skurðir eru
þvert á hann. Okkur finnst líklegast,
að garðurinn hafi þar verið á landa-
merkjum Torfastaða og Hrosshaga og
merkin séu enn á svipuðum slóðum.
Ef svo er, þá eru litlar líkur á að finna
garðinn í mýrinni, því skurður hefur
verið grafinn á merkjum. Þessu til
staðfestingar má benda á landa-
merkjabréf Torfastaða frá 1456 (ís-
lenzkt fornbréfasafn 1899—1902). Þar
er sagt, að landamerki Torfastaða liggi
vestur með Hrosshagavík, að garði
sem liggi fyrir austan túnið í Hross-
haga.
Brynjúlfur Jónsson (1894, bls. 2)
lýsir garðinum frá Klukknagilsbotnum
að Hrosshagavík svo:
„En upptök þess gils (Klukknagils —
innskot höf.) er önnur kelda, er kemur
austan frá Smáholtum fyrir neðan
Torfastaði. Frá botni þeirrar keldu sjer
aptur fyrir fornum garði, er mjög líkist
hinum hann er þráðbeinn austur á
brúnina fyrir ofan bæinn Hrosshaga, en
þá tekur við mýri, sem nær ofan að
Tungufljóti, og er ekki von hann sjáist
þar.“
Þessi lýsing Brynjúlfs á garðinum
fyrir tæpri öld, svipar mjög til þess sem
sjá má í dag. A þeim tíma virðist garð-
urinn þó hafa verið gleggri frá
Klukknagilsbotnum að þjóðvegi.
Minnkandi ummerki geta stafað af
mikilli framræslu, sem eyðileggi að
einhverju leyti ummerki eftir garðinn.
Garðurinn sést líka misvel, eftir því
hve mikið landið er beitt.
Athyglisvert er, að Brynjúlfur sér
hvergi móta fyrir garði frá Þrælasteini
niður að Klukknagilsbotnum. Hann
lýsir því svæði svo:
„Fyrir austan uppblásturinn (á Torfa-
staðaheiði — innskot höf.) rennur læk-
ur fram með holtinu ofan í mýri,
dreifist þar og verður að keldu, er renn-
ur í svo nefnt Klukknagil.“
(Brynjúlfur Jónsson 1894, bls. 2)
Þar sem hann sá ekki garðinn á þess-
222