Náttúrufræðingurinn - 1986, Blaðsíða 3

Jón Jónsson:
Hraunið við Lambagjá
INNGANGUR
í riti mínu „Jarðfræðikort af
Reykjanesskaga“ (OS JHD 78311978)
og korti, sem því fylgir eru sýnd fjögur
mismunandi hraun vestan við Stað í
Grindavík. Elst þeirra eru hraun frá
Sandfellshæð (merkt D-6) en þau eru
óslitið með sjó fram frá Bergsenda
(Staðarbergs) og austur fyrir Húsatótt-
ir, en kom auk þess fram vestan við
byggð í Grindavík. Öll byggð í Staðar-
hverfi er á þessu hrauni. Næst þessu,
hvað aldur varðar, er það hraun, sem
hér er gert að umtalsefni. Ofan á það
leggst svo það, sem nefnt er Berg-
hraun og myndar Staðarberg, en það
er raunar sama og Klofningahraun, og
ættu þeir, sem ritið og kortin hafa
undir höndum að leiðrétta villuna á
kortinu (H-17 og H-15 er eitt og sama
hraun). Verða þessi hraun hér eftir
kölluð Rauðhólshraun, því komin eru
þau úr einstökum gíg, Rauðhól, suð-
vestan við Sandfellshæð og skammt
norðan við Eldvörp. Hraunið, sem hér
um ræðir vantar á kortið. Aldursröð
hraunanna verður þessi: Sandfellshæð-
arhraun, hraunið við Lambagjá,
Rauðhólshraun og Eldvarpahraun, en
það síðast nefnda er samkvæmt aldurs-
ákvörðun um 2150 C14 ára, og ætti því
að hafa runnið um 200 árum fyrir upp-
haf okkar tímatals.
HRAUNIÐ
Það þessara hrauna, sem er næst elst
kemur fram í viki því er verður milli
Eldvarpahrauns að austan og Rauð-
hólshrauns vestan við Grænabergsgjá í
landi Staðar, en auk þess í óbrennis-
hólmum þar norður af. Ekki mun það
hafa sérstakt nafn en vikið milli áður
nefndra hrauna mun heita Moldarlág.
Hraun þetta er afar sérstætt að útliti.
Eað er nú talsvert gróið en sendinn
jarðvegur og foksandslag í öllum
lægðum. Aldur hraunsins má nokkuð
marka af því að það er brotið um þvert
af gjám og sprungum, og hefur því
verið til áður en þær mynduðust.
Sprungurnar sjást aðeins í tveim elstu
hraununum þarna, en hvorki í
Rauðhólshrauni né Eldvarpahrauni.
Jafnframt er svo að sjá sem litlar eða
engar hreyfingar hafi á þessu svæði
orðið frá því að Rauðhólshraun rann.
Það sem vekur undrun er ytra útlit
þessa hrauns, en því verður trauðla
með orðum lýst og jafnvel góðar ljós-
myndir gera því ekki full skil. Það er
þunnt, varla nema 5—6 m og auðvelt
hefur reynst að grafa gegnum það, en
þéttan bergkjarna virðist víðast hvar
vanta. Þó sést hann á kafla ofan við
Lambagjá. Hraunið samanstendur af
misstórum og alla vega löguðum
bergbrotum, flestum hellulaga, mest
15—25 cm þykkum og afar blöðrótt-
um. Víða má greina opnar rásir eftir
hraunlænur eða gas. Nú horfa þær í
allar áttir „eins og andarvana auga í
sjálfs sín tómleik rýni“. Svo hefur
þetta ekist saman í hrauka og hóla,
sem sumir eru nokkurra metra háir og
Náttúrufræðingurinn 56(4), bls. 209-212, 1986 2 09