Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 1986, Blaðsíða 55

Náttúrufræðingurinn - 1986, Blaðsíða 55
hljóp síðan sitt hljóðið í hverja átt, og jafnfljótt síðan aftur í eitt, og var svo síðan til að heyra sem ein, stundum margar kæmi hver á móti annari, og sveifluðu sér síðan í snarkringlu niður á jörðina, álíka eins og þegar iðukast í vatni pressast saman, eða slær sér sam- an í hring. En af þessari sveiflan og hringsnúningi urðu hljóðin svo mikil og brestirnir svo stórir, áhnykkja marg- faldir með braki og stórbrestum, meira og framar en þótt tíu sinnum tífaldar reiðarþrumur hlypu hver á móti annari og þrengdu sér gegnum hvor aðra, eða stundum runnu hver á eftir annari, svo ótt og títt, að ekki var mögulegt að koma tölu á. En hvað margt og mikið nokkrum má þykja að ég um þessi undur ræði, skýri eða skrifi, þá er mér þó varla eða ekki mögulegt allt það svo með hendi minni að skrifa, miklu síður með tungu og munni að tala, eða þessi ógn og undur svo sundur liða, svo sem það skeði og til féll á þessum fyrir- og eftirfylgjandi tíma. Enginn skal og slíku tilfelli heldur trúa, að svo eða svo hafi gengið til, utan sá, sem það allt reynt, heyrt og séð hefir, stór Guðs náðar mildi var, að menn og skepnur skyldu standast slíkar ógnir, og að höfuð og heili vor mannanna af slíkum síurrandi hljóðum, braki og brestum, skyldu ekki í sundur springa, eða að minnsta kosti fá heyrnarbrest, fyrir hverja hans náð- arhjálp, nærveru vernd og aðstoð; hon- um sé lof og eilífar þakkir fyrir utan enda. Amen . . . “ ELDINGAR VIÐ SURTSEY Þessi frásögn Þorsteins sýslumanns af átökum milli höfuðskepnanna í Kötlugosi 1625 er svo mögnuð, að við höfum tilhneigingu til að líta á hana sem ýkjur og hindurvitni. Enda segir hann: „Enginn skal og slíku tilfelli heldur trúa, að svo eða svo hafi gengið til, utan sá, sem það allt reynt, heyrt og séð hefir . . . “ Mér varð alla vega ekki ljóst, hver sannleikur býr í þess- um texta, fyrr en í Surtseyjargosi 1963. Þá börðust vatn og eldur um yfirráð í gígnum og hafði vatnið yfirleitt betur. Oft mátti sjá, hvernig sjór fossaði nið- ur í gíginn um stund, en síðan gaus hann ösku og gufu af slíkum fítons- krafti, að súlan stóð lóðrétt mörg hundruð metra í loft upp. Þessu fylgdu brak og stórbrestir, og um nætur mátti sjá, að himinninn logaði af eldingum, sem flugu milli skýja, í gíginn eða í sjó niður (1. og 2. mynd). Með orðum Þor- steins „ . . . flaug eldurinn og bálglos- sinn úr ioftinu ofan á jörðina, í kring- um fólkið og gripina, svo að sjá var sem allt væri í einum loga og báli . . . Þegar skip sigldu undir gosmökkinn nærri gígnum loguðu eldar af siglutrjám . . . „en þó var það ekki að sjá sem eðlilegur eldur, heldur líkara maurildi af nýjum fiski, eða sem hrævarljós eða hrævarlogi, sem svo er kallað, strauk og fló um jörðina og loftið“ . . . Við endurlestur þessa texta rann upp fyrir mér, að frásögn Þorsteins er ekki einasta sönn, heldur í mörgum atriðum svo glögg, að samtímamaður hans Galileo hefði verið fullsæmdur af. Á hans dögum töldu menn, að eldingar væru sprengingar í eldfimu gasi, en Þorsteinn segir: „Sumir halda að eldur þessi flytji ekki með sér því- líkan hita eða bruna, sem vor náttúr- legi eldur, og halda að hann brenni ekki neitt það, sem eðlilegt er að brenni, heldur það, sem andstætt er venjulegri elds náttúru, svo sem steinn og vatn . . . “ Þessi skilningur verður ekki almennur í heimi náttúruvísind- anna fyrr en rúmri öld síðar, þegar Benjamin Franklin dró rafneista úr skýjum með flugdreka og skýrði eld- ingar sem raffyrirbæri. 261
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68

x

Náttúrufræðingurinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.