Náttúrufræðingurinn

Volume

Náttúrufræðingurinn - 1986, Page 55

Náttúrufræðingurinn - 1986, Page 55
hljóp síðan sitt hljóðið í hverja átt, og jafnfljótt síðan aftur í eitt, og var svo síðan til að heyra sem ein, stundum margar kæmi hver á móti annari, og sveifluðu sér síðan í snarkringlu niður á jörðina, álíka eins og þegar iðukast í vatni pressast saman, eða slær sér sam- an í hring. En af þessari sveiflan og hringsnúningi urðu hljóðin svo mikil og brestirnir svo stórir, áhnykkja marg- faldir með braki og stórbrestum, meira og framar en þótt tíu sinnum tífaldar reiðarþrumur hlypu hver á móti annari og þrengdu sér gegnum hvor aðra, eða stundum runnu hver á eftir annari, svo ótt og títt, að ekki var mögulegt að koma tölu á. En hvað margt og mikið nokkrum má þykja að ég um þessi undur ræði, skýri eða skrifi, þá er mér þó varla eða ekki mögulegt allt það svo með hendi minni að skrifa, miklu síður með tungu og munni að tala, eða þessi ógn og undur svo sundur liða, svo sem það skeði og til féll á þessum fyrir- og eftirfylgjandi tíma. Enginn skal og slíku tilfelli heldur trúa, að svo eða svo hafi gengið til, utan sá, sem það allt reynt, heyrt og séð hefir, stór Guðs náðar mildi var, að menn og skepnur skyldu standast slíkar ógnir, og að höfuð og heili vor mannanna af slíkum síurrandi hljóðum, braki og brestum, skyldu ekki í sundur springa, eða að minnsta kosti fá heyrnarbrest, fyrir hverja hans náð- arhjálp, nærveru vernd og aðstoð; hon- um sé lof og eilífar þakkir fyrir utan enda. Amen . . . “ ELDINGAR VIÐ SURTSEY Þessi frásögn Þorsteins sýslumanns af átökum milli höfuðskepnanna í Kötlugosi 1625 er svo mögnuð, að við höfum tilhneigingu til að líta á hana sem ýkjur og hindurvitni. Enda segir hann: „Enginn skal og slíku tilfelli heldur trúa, að svo eða svo hafi gengið til, utan sá, sem það allt reynt, heyrt og séð hefir . . . “ Mér varð alla vega ekki ljóst, hver sannleikur býr í þess- um texta, fyrr en í Surtseyjargosi 1963. Þá börðust vatn og eldur um yfirráð í gígnum og hafði vatnið yfirleitt betur. Oft mátti sjá, hvernig sjór fossaði nið- ur í gíginn um stund, en síðan gaus hann ösku og gufu af slíkum fítons- krafti, að súlan stóð lóðrétt mörg hundruð metra í loft upp. Þessu fylgdu brak og stórbrestir, og um nætur mátti sjá, að himinninn logaði af eldingum, sem flugu milli skýja, í gíginn eða í sjó niður (1. og 2. mynd). Með orðum Þor- steins „ . . . flaug eldurinn og bálglos- sinn úr ioftinu ofan á jörðina, í kring- um fólkið og gripina, svo að sjá var sem allt væri í einum loga og báli . . . Þegar skip sigldu undir gosmökkinn nærri gígnum loguðu eldar af siglutrjám . . . „en þó var það ekki að sjá sem eðlilegur eldur, heldur líkara maurildi af nýjum fiski, eða sem hrævarljós eða hrævarlogi, sem svo er kallað, strauk og fló um jörðina og loftið“ . . . Við endurlestur þessa texta rann upp fyrir mér, að frásögn Þorsteins er ekki einasta sönn, heldur í mörgum atriðum svo glögg, að samtímamaður hans Galileo hefði verið fullsæmdur af. Á hans dögum töldu menn, að eldingar væru sprengingar í eldfimu gasi, en Þorsteinn segir: „Sumir halda að eldur þessi flytji ekki með sér því- líkan hita eða bruna, sem vor náttúr- legi eldur, og halda að hann brenni ekki neitt það, sem eðlilegt er að brenni, heldur það, sem andstætt er venjulegri elds náttúru, svo sem steinn og vatn . . . “ Þessi skilningur verður ekki almennur í heimi náttúruvísind- anna fyrr en rúmri öld síðar, þegar Benjamin Franklin dró rafneista úr skýjum með flugdreka og skýrði eld- ingar sem raffyrirbæri. 261

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.