Náttúrufræðingurinn - 1937, Blaðsíða 7

Tvíbýlisnetla, lifandi girðing
Netluættin er ekki fjölskrúðug hér á landi. Aðeins tvær teg-
undir, tvíbýlisnetlan og brenninetlan vaxa hér að staðaldri. Finn-
ast þær víða kringum bæi og í kaupstöðum, hafa eflaust slæðst
hingað til lands með varningi, en eru nú ílendar fyrir löngu.
Frægar eru netlurnar fyrir tvennt, brennihárin og trefjarn-
ar í stönglunum, er notaðar hafa verið til vefnaðar. Margir hafa
„stungið" sig á netlu og muna hana þess vegna, en af því að um
tvær tegundir er að ræða, sem flestir varla gera greinarmun á,
skal þeim lýst hér nokkru nánar.
Netlurnar eru alsettar grófum brennihárum, er valda sviða
þegar snert er við þeim. Þessi hár eru plöntunum ágæt vörn, og
eru einkennilega gerð. Hárbroddurinn er stökkur, svo hann hrekk-
ur af, ef við hann er komið. Brotnar hann ávallt á snið, svo að
hvass oddur kemur á hárið, er svo stingst inn í húðina. Þessi
brennihár eru hol innan eins og höggormstönn, og er eiturkirtill
í rót þeirra. Þegar oddurinn hrekkur af hárinu, ef við það er
komið, vætlar eitrið frá kirtlinum út um opinn hárbroddinn og inn
í sárið. Veldur stungan sviða, og oft hlaupa upp smáblöðrur, sem
klæjar í, en þær hjaðna samt fljótlega aftur. Netlurnar hafa
gagnstæð blöð, tennt og fjaðurstrengjótt. Blómin eru í smáhnoð-
um, lítil og óásjáleg, einkynja, með fjórum, grænum blómhlífar-
blöðum. Karlblómin eru með fjórum fræflum, kvenblómið með
einni frævu. Frjóið berst með vindinum og aldinið er hnot.
Auðvelt er að greina tegundirnar sundur. Tvíbýlisnetlan (Ur-
tica dioica) er stórvaxin, nærri mannhæðar há, fjölær, jurt, dökk-
græn að lit með egglaga eða hjartalaga blöðum, og greinilega fer-
strendum stöngli. Blómhnoðun standa í greinóttum öxum, eru
þau hangandi og lengri en blaðstilkurinn. Þessi planta æxlast að-
allega með jarðstöngulsprotum og vex vanalega í stórum, þéttum
breiðum.
Brenninetlan (Urtica urens) er lítil, einær jurt, ljósgræn að
lit með sporbaugóttum eða oddbaugóttum blöðum og sljóferstrend-
1