Náttúrufræðingurinn - 1947, Blaðsíða 6

148
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
mætti og gera sér þó sérstaklega ljóst það, sem gerist í heimi efnis-
vísindanna á líðandi stund.
Um kjarnorkuna er nú mikið rætt og ritað, en það, sem nær til
almennings, er flest á þá lund, að aðeins eru nefnd dæmi um magn
hennar og möguleika. Skýringar á fyrirbrigðinu eru. sjaldnast gefn-
ar. Þó munu margir æskja skýringa á því, hvernig standi á hinni
óstjórnlegu orku í atómkjörnunum. Hvers vegna er þá ekki meira
gert að því að fræða almenning um þessa hluti? Svarið er, að málið
er svo fiókið, að voniítið virðist, að menn, sem ekki hafa að baki
margra ára eðlisfræðinám, geti skilið það.
Til þess að árétta þetta skal hér tæpt á þróun eðlisfræðinnar. Hún
var um síðustu aldamót orðin geysimikil og að ýmsu leyti torskilin
fræðigrein. Menn þekktu mikinn fjölda almennra lögmála, sem tal-
in voru skýra í verulegum dráttum alla helztu eiginleika hins ól-íf-
ræna efnisheims. Á þessum breiða grunni liinna almennu náttúru-
lögmála var ætlað, að öll frekari könnun efnisins hlyti að fara fram.
En svo kom það í ljós upp úr aldamótunum, að hin svonefnu al-
gildu efnislögmál voru ekki nema að sumu leyti gild, þegar til
atómanna kom. Ýnrsar breytingar og undantekningar frá lögmálun-
um urðu að koma.
Það voru menn eins og Planck, Einstein, Rutherford og loks Bohr,
sem í vissum megindráttum tókst, að því er virtist, að koma lögum
yfir atómin á árunum fram til 1913. En 1927 kom loks í ljós fyrir
rannsóknir Heisenbergs o. fl., að allur grundvöllurinn undir kenn-
ingum Bohrs um það, að atómið væri eins konar smækkuð mynd af
sólkerfi, var alveg rangur. Menn gátu sýnt fram á það með fullum
rökum, að livorki er hægt að gera mynd né líkan af atómi, svo frá-
brugðið er það í eðli sínu sýnilegum og áþreifanlegum hlutum.
Enn í dag er Jió kenning Bohrs um atómið notuð, þegar reyna á
að gefa um Jrað hugmynd, er miði að minnsta kosti í rétta átt.
En hvernig fara nú eðlisfræðingar að Jrví að draga ályktanir um
eðli og verkanir atómanna og tilveru og magn kjarnorkunnar? Þeir
vita, að með því að leysa vissar stærðfræðilíkingar fá þeir upplýs-
ingarnar í tölum, án þess að þeir þurfi að sjá fyrir sér nokkra mynd
af atóminu eða þekkja útlit þess.
Þannig er Jiá málið vaxið, að er rnaður hefði tileinkað sér hinn
nauðsynlega grundvöll, senr fólginn er í eðlisfræði fyrri alda, verður
hann að vita, að hve miklu leyti megi treysta honum í atómfræðinni