Náttúrufræðingurinn - 1947, Blaðsíða 7

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
149
T)g að hve miklu leyti verði að brjóta í bága við hann og beita allt
öðrum lögum.
Þetta yfirlit er síður en svo örvandi fyrir þá, sem ekki eru því
fróðari um eðlisfræði, og hætt við, að þeir missx kjarkinn.
En erti nú hlutirnir ekki málaðir helzt til dökkum litum? Getum
við ekki gert okkur grein fyrir niðurstöðum fræðigreinar án þess að
vera sérfróðir um hana? Er nauðsynlegt að fylgjast með liverju liand-
bragði smiðsins til þess að skilja, hvernig smíðisgripur er búinn til?
Er ekki hægt að velja úr nokkur auðskilin aðalatriði í eðlisfræði, sem
gefi vísbendingu um meginrökin fyrir kjarnorkunni? Jú, það ætti
að vera hægt, en þá verður jafnframt að hafa í huga, að ef segja á
langa sögu í stuttu máli, verður hún ónákvæm. Við verðum að vera
við því búnir, að sú mynd, sem svona aðferð bregður upp af atóminu,
sé aðeins að því eina leyti rétt, að hún leiði í Ijós tilveru kjarnork-
unnar og gefi í aðalatriðum réttar hugmyndir um magn hennar.
I því, sem liér fer á eftir, verður reynt að skýi'a eftir föngum hin
einfaldari meginatriði þessa máls. Verður þá að sleppa margvísleg-
um fróðleik um atómin, ef greinin á ekki að veiða of löng. En um
hana má vísa til bóka og ritgerða á íslenzku og skal hér sérstaklega
nefnd grein í þessu tímariti, 16. árgang, eftir dr. Svein Þórðarson,
þar sem bæði þróun atómrannsóknanna og niðurstöðum síðustu ára
er lýst rækilega.
Orka er heldur óljóst orð í daglegri notkun. En eiginleg merking
þess, eins og hún kemur fram í eðlisfræðinni, er skýr og einföld.
Orka er samheiti fyrir hinar ýmsu myndir vinnunnar. En vinna er
hins vegar það að flytja hlut úr stað gegn einhverri mótspyrnu eða
kiafti. Það er vinna að lyfta steini um 1 metra, helmingi meiri vinna
að lyfta honum 2 m o. s. frv. Það er enn fremur vinna að draga
sleða, og hún mælist við margfeldið af vegalengdinni, sem farin ei',
og kraftinum, sem nota þarf. Ef við rennum huganum til gufuvélar-
innar, sjáum við hið sama: Vinna gufunnar er í því fólgin að ýta
bullunni vissa vegalengd gegn vissri mótspyrnu.
Orku komurn við víða auga á, og hún birtist okkur í ýmsum
myndum. Á fossbrún segjum við, að vátnið hafi staðorku. Vegna
stöðu sinnar hátt yfir botni gljúfursins má láta það vinna, t. d. í
fallinu. Sé það ekki látið vinna, t. d. snúa túrbínu, fellur það með
vaxandi lnaða. Það er að tapa staðoiku, en fá lneyfiorku í staðinn.
Sé hreyfiorkan ekki heldur notuð, skellur vatnið loks á klettinum.