Náttúrufræðingurinn - 1947, Blaðsíða 9

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
151
Þessi dæmi verða að nægja til skýringar á hugtakinu vinna eða
orka.
Atómkjarni er hugtak, sem er rétt rúmlega 30 ára, en orðið og
hugtakið atórn er komið allar götur frá Forngrikkjum og þýðir ódeili.
Gríski heimspekingurinn Demókrítos hugsaði sér öll efni, alla hluti,
samsetta úr ódeilisögnum. Ef hlutur væri brytjaður í smærri og
smærri parta, kæmi loks að ódeilisögninni, atóminu, frekari skipt-
ing væri óhugsandi.
En atómið var meiningarlítið orð þar til á síðari öldum, er eðlis-
fræði og efnafræði fóru að blómgast. Þá var hugmyndin um atónrið
vakin til nýs lífs. Menn komust nefnilega að þeirri niðurstöðu, að
ókleift væri að fá nokkurn skilning á því, hvernig efni geta gengið
í sambönd og breytzt í ný efni, ef ekki væri gert ráð fyrir ódeilis-
ögnum. Öll efnafræði nútímans byggist á þeirri bjargföstu grund-
vallarsetningu, að við samruna efnanna tengist ein eða fleiri ódeilis-
agnir eins efnis svo og svo mörgum ódeilisögnum annars efnis eða
fleiri efna. Þegar vatnið verður til úr vetni og súrefni, þá hafa liver
tvö vetnisatóm tengzt einu súrefnisatómi og myndað nýja einingu.
Vatnið er svo samsett af eintómum þess háttar einingum.
Efnafræðin hefur komizt að merkilegri niðurstöðu í áframhaldi
af þessu. Hún segir, að öllum efnum megi skipta í tvo flokka, annars
vegar svonefnd frumefni, liins vegar samsett efni. Frumefnin eru
aðeins rúmlega 90 talsins, en samsettu efnin rnega heita óteljandi.
En þau eiga öll sammerkt í því að vera orðin til fyrir samruna frum-
efnanna. Vatn er samsett úr frumefnunnm vetni og súrefni, og má
ýmist leysa það upp í þessi efni eða setja þau saman og búa til vatn.
Kolsýra er mynduð úr kolefni og súrefni o. s. frv. Einingarnar,
sem verða til við tengingu atómanna, eru kallaðar mólekúl. Á ís-
lenzku hafa þær verið kallaðar sameindir, og eru þá atómin kölluð
frumeindir, en þá vantar alveg íslenzk nöfn á aðra hluta þeirra. Af
þeim sökum kýs ég heldur að nota hér eingöngu erlendu heitin.
Mólekúlin eru þá samsett úr atómum. En nú verðum við að spyrja,
livað það sé, sem haldi atómunum saman.
Svar efnafræðinnar er á þá leið, að á atómin megi líta sem raf-
magnaðar kúlur. Að vísu er lítið rafmagn á hverri kúlu, en þær eru á
hinn bóginn ákaflega litlar, aðeins um það bil einn 100 milljónasti
úr sentimetra í þvermál og geta því staðið þétt saman. Þessi örsmáu